Кәріліктің кеселдерімен қалай күресеміз?

Ғалымдар немесе сала мамандары болмаса, өзге адамдар күн­­делікті тіршіліктің қамымен жүріп когнитивті функциялар деген ұғым­ды ескере бермеуі мүмкін. Ол дегеніміз, біздің кәдімгі өмір сүру үдерісіміз. Когнитивті қызметтің бес түрі бар. Оның біріншісі гнозис – көру, есту арқылы мәліметтерді сырттан қабылдау. Екіншісі, праксис – дене қимылы, яғни отыру, тұру, жүру, жүгіру, аяқтың, т.б. Үшін­шісі – сөйлеу. Төртіншісі – есте сақтау қабілеті. Бесіншісі – ақыл-ой қабілеті. Осы айтылған когнитивтік функ­циялар қан қысымының өрле­уінің, қан тамырларының склерозға ұшырауының, мидың неше түрлі ауруларының, орталық жүйке жүйесі мен жұлын кеселдерінің сал­дарынан уақыт өте келе үл­кен өзгерістерге ұшырайды. Бұл адамдардың өмір сапасын тө­мендетеді. Біздің бұл жерде кө­теріп отырған мәселеміз – ко­гнитивті функциялары бұзылған кәрі адамдардың жайы. Бүгінде Астана қаласының «Қарттар мен мүгедектерге арналған үйінде» 80-нен асқан және 100-ге таяған 65 адам бар. Бұларда жоғарыда айтылған кеселдер жоқ. Бірақ кәрілікке байланыс­ты осы қызметтері бұзылған. Ол қызметтің бұзылуы есте сақтаудың нашарлауынан, ақыл-ойдың төмендегенінен, мәлімет қабылдау мүмкіншілігінің азай­ғанынан, ақыл-ойы, есте сақтау қабілеті, мәлімет қабылдау қа­сиеті түгел төмендеп, сөйлеу мүм­кіншілігі азаюынан, ең соңында, ешбір сырттан келген кеселсіз-ақ, қимылдың нашарлай түсуінен көрінеді. Қимылдың барлық түрі бірден кеміп кетпегенімен, жеке-жеке түрлері бұзылуы мүмкін. Мүгедектер мен қарттар үйіндегі менің бақылауымдағы кісілердің түгелге жуығының когнитивтік функциялары нашарлаған деп айтуға болады. Мысалы, 1933 жылы туған З.С. жоғары білімді, кезінде мұғалім болып жұмыс істеген. Ақыл-есі, сөйлеу қабілеті жақсы болғанымен, орталық жүйке жүйесін басқаратын қол қимылы бұзылған. Қолы қозғалады, бірақ киімінің жеңін киюге қабілетсіз. Тек мейірбикелердің арқасында ғана киінеді. Сол сияқты кейбір кісілерде қуықты орталық жүйке жүйесі басқармайтын болғандықтан, әлсін-әлсін жеңіл дәреті тоқтамайды. Әр кісіде когнитивтік қызметтің бір түрі немесе бірнеше түрі бұ­зылуы мүмкін. Мысалы, 1930 жылы туған А.С.-ның есте сақтау қабілеті бұзылса, В.И.-дің мәлімет қабылдауы дұрыс емес. Сондай-ақ, ақыл-ойдың, естің кемуіне байланысты 1928 жылғы Я.С. есімді қарт алжыған десе болады. Әрине, бұл жағдай олардың өмірінің сапасын төмендетіп отырғаны белгілі. Осы жерде мен көтеріп отырған мәселемен алыс шетелдердің және Ресейдің ғалым дәрігерлері айналысуда. Геронтолог Н.Яхноның айтуынша, бұл қызметтің бұзылуының жеңіл, орташа және ауыр түрлері болады. Осы жағдайларға сәйкес дәрілер қолдану керек. Мысалы, Ресей мен Францияда қазір «Тана­кан» препараты кең көлемде қолданылады. Келешекте солардың нәтижесін ескере отырып, осы препаратты біз де қолдануымыз керек деп есептеймін. Осы өткен уақыттарда мен өз тәжірибемде жоғарыда көрсетілген кісілерге «Энцефабол», «Фезам», «Аминалон», «Кавинтон», т.б. дәрі­лерді қолданып жүрдім. Қазіргі кезде Қытайдың биологиялық активті қоспаларын, яғни ми жұ­мысын жақсартатын кальций, мырыш, шай, кордицепс қолда­нудамын. Әрине, мен нақты ғылыми жұ­мыспен айналысып жүргенім жоқ. Тек психотерапевт дәрігер ретінде күнделікті тәжірибелік жұмыстар іс­­­теймін. Бұл маған төмендегідей қо­ры­тындыға келуіме сенім беріп отыр. Жоғарыдағы айтылған дәрілер мен «Танаканды» жастары 60-65-тен асқандарға біз әр тоқсан не жарты жыл сайын ауыстырып беріп тұрсақ, ког­нитивтік қызметтің бұзылуына не ілгерілеуіне жол бермейміз. Ол өмірдің сапасын жақсартуға көмектеседі деп ойлаймын. Сапалы өмір сүру дегеніміз –  адамның өз-өзіне қамқорлық жасауы. Әбіл ПІРЗАДАЕВ,  жоғары сыныпты психотерапевт. АСТАНА.