Шетелдерде Ауғанстанмен арадағы халықаралық банктік транзакциялар мен сауда тоқтатылған-ды. Негізінен Америка Құрама Штаттарының талабына сәйкес, бұған дейінгі 20 жылда орнатылған терроризмге қарсы ережелердің кең ауқымын енгізу арқылы қол жеткізілді. Соның салдарынан Ауғанстанның мемлекеттік секторында жалақы азайып, экономикасы құлдырап кетті. Көптеген дамуға септігін тигізетін жобалар қаншалықты маңызды екеніне қарамастан қызметі шектеліп, тоқырауға ұшырады.
Ауған қысының қақаған мезгілінде баға шарықтап, азық-түлік тапшылығы күшейе түсті. Елдегі мектептер, емханалар мен ауруханалар жұмысын тоқтатты. Осылайша, ауған халқының көмекке мұқтаждығы көбейген тұста оларға тіпті қарапайым мәселеде қол ұшын созатындар азайды. Бұл «Талибан» билігіне қымбатқа түсіп тұр.
Халықаралық гуманитарлық көмек қызметкерлері мен ауған қауымдастығы азық-түлік көмегін, емханалар жұмысын және ұлдар мен қыздардың мектепте білім алуын қамтамасыз етуге бар күшін салып жатыр. Бірақ қиындықтар өте көп. Ауғандықтар қазір кедейшілікпен, тіпті ашаршылықпен бетпе-бет келіп отыр.
Мұндай ахуал жалғаса берсе, биыл бүкіл ел ауыр кедейлікке душар болады. Осы қыстың соңына қарай бүкіл ел, халықтың 97 пайызы сырттан көмек келмесе, ашаршылыққа ұшырауы мүмкін.
Әлемнің қалған бөлігі, әсіресе дамыған елдер есікті тарс жауып алып, күннен-күнге артып келе жатқан трагедияны ұмытып кете аламыз деп ойламауы керек. Адамгершілікті былай қойғанда, Ауғанстанның күйреуі салдарынан болатын тұрақсыздық жақын маңдағы мемлекеттердің бәріне де сезіледі. Көптеген ауғандық жақсы өмір іздеп, болашақты шетелден іздеуі мүмкін. Ал табысы таусылған фермерлер отандық есірткі айналымын күшейтіп жібереді.
Сондықтан Біріккен Ұлттар Ұйымы мен халықаралық көмек агенттіктері Ауғанстанды тығырықтан шығару үшін қажетті қаражатты жинауға тырысуы тиіс. «Талибан» басшылығына салынған санкциялар күтпеген жерден көмек агенттіктерінің қаражат жинау және жұмсау қабілетіне кедергі келтіріп отыр. Дегенмен қазіргі кезде мұндай шектеулерді алып тастауға қадам жасала бастады.
Әрине, ауған қыздарының білім алуын қолдау өте дұрыс. Бірақ жақында Лондон университетінің Шығыстану және Африкатану мектебінің ауған сарапшысы Орзала Немат айтқандай, қыздарды тірі қалдыратын негізгі қызметтерге – тамақ, су және денсаулық сақтау қызметтеріне көмек көрсетуден бас тарту дұрыс емес.
Ауғанстандық көзқараспен қарасақ та, Батыс саясаткерлерінің жеке мүдделері тұрғысынан қарасақ та, қазіргі күйзелістің ақыры өте қорқынышты. Халықаралық қоғамдастық басын «құмға тығып алмай», әрекет етуі қажет. «Талибандарды» қолдамай-ақ атқарылатын үш бағыт бар.
Біріншіден, ақша қолжетімді болуы керек. БҰҰ 2022 жылы Ауғанстандағы ең осал топтағы адамдарға көмектесу үшін 4,5 миллиард доллар жинауға тырысады. Осындай қадам арқылы азық-түлікке, баспанаға, дәрі-дәрмекке және қорғауға мұқтаж 21 миллионнан астам адамға көмек көрсетіледі. Мұндай соманы халықаралық қоғамдастық таба алатыны сөзсіз. Жыл басында осыған орай өткізілетін конференция аталған мәселелерге назар аударуға көмектеспек.
Бұған қоса, жақында БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі гуманитарлық қызметті кейбір «Талибан» мүшелеріне салынған санкциялар режімінен бөлек қарастыратын қарар қабылдады. Бұл шара қаржы институттары мен коммерциялық субъектілерге гуманитарлық ұйымдарға қолдау көрсеткен кезде қолданыстағы санкцияларды бұзбайтынына заңды кепілдік береді. Елдер мен қаржы институттары жаңа мүмкіндікті барынша пайдалануы керек. Ендігі жерде шегінерге жол жоқ.
Екіншіден, донорлық қаржыландыруды пайдалануды икемдеу керек. Мысалы, Дүниежүзілік банкте Ауғанстанға арналған 1,5 миллиард доллар сенімгерлік қоры бар. Сондай-ақ жақында 280 миллион доллар аударуға келіскенін жариялады. Қаражаттың бір бөлігі денсаулық сақтауды қамтамасыз ету үшін БҰҰ Балалар қорына (ЮНИСЕФ), келесі бөлігі Дүниежүзілік азық-түлік бағдарламасына беріледі. Енді биылғы қыста ауған халқына көмектесу үшін бүкіл қорды қайта қарау керек.
Сондай-ақ донорлық қаржыландыруды бюджеттік сала қызметкерлерінің жалақысын төлеуге және ауғандық мекемелердің денсаулық сақтау мен білім беру секілді негізгі қызметтерді көрсетуге көмектесу үшін пайдалануға болады. Бірақ бұл «Талибанды» қолдау ретінде қарастырылмауы керек. Маңызды мемлекеттік функцияларға жасалған мұндай қолдау ауғандықтардың болашаққа үмітін оятып, өз елінде қалуға жол ашады. Қаңырап қалған мемлекет, керісінше, азап пен тұрақсыздықтың кілті.
Үшіншіден, халықаралық қоғамдастық Ауғанстанға қатысты ұстанымын нақты білуі керек. Қазіргі уақытта әлем «Талибан» режімінен не күтетінін нақты анықтамай-ақ оның түрлі халықаралық нормаларға сай болуын күтеді. Ал «Талибан» ұйымы мұны орындауға ынталы емес немесе олардың ниеттері қандай екені түсініксіз.
Мұндай тәсіл іс жүзінде сәтсіздікке әкеледі. Халықаралық қоғамдастық өз талаптарын нақты әрі қабылданатындай етіп қоюы керек. Сонымен қатар әлдеқайда белсенді әрекет еткені жөн. Бұған кейбір экономикалық санкцияларды жеңілдету не алып тастау немесе дамуға ұзақ мерзімді көмекті біртіндеп қайта енгізу кіреді. Оның орнына халықаралық қоғамдастықты алаңдатып отырған мәселелерді орындауды, соның ішінде әйелдер мен қыздардың құқықтарын ілгерілетуді сұрай аламыз.
Бұл қадамдарды «таспен ұрғанды аспен ұрғандай» жомарт әрекет деп қарастыруға болмайды. Әлем Ауғанстан халқына қажетті қолдауды көрсетуі керек. Өйткені сәтсіздіктің салдарын – қиындықтың азабын олар жалғыз тартпауы тиіс.
Гордон БРАУН,
Ұлыбританияның бұрынғы
премьер-министрі, Біріккен Ұлттар Ұйымының Жаһандық білім беру жөніндегі арнайы өкілі және Жаһандық білім беру мүмкіндіктерін қаржыландыру жөніндегі халықаралық комиссияның төрағасы
Мартин ГРИФФИТС,
Біріккен Ұлттар Ұйымының гуманитарлық істерді үйлестіру кеңсесінің Төтенше жағдайда көмек көрсету жөніндегі үйлестірушісі және Бас хатшысының орынбасары
Copyright: Project Syndicate, 2022.
www.project-syndicate.org
