Коллажды жасаған Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «ЕQ»
«Қозы Көрпеш – Баян сұлу» жырында Сарыбай мен Қарабайдың аң аулап жүріп, құда болуға серттескенін бәріміз білеміз. Сол сияқты, хакім Абай да «Қансонарда бүркітші шығады аңға» деп, әсерлі суретті көз алдымызға әкеледі. Ал жазушы Мұхтар Мағауин «Шақан шері» романында «Жолбарыс аулау – қазақтың ата дәстүрі, машықты өнері. Төріне тарғыл жолбарыс ілінбеген үйде найза ұстар ұл тумайды деген бабаларымыз. Ол заманда ұзын аққан Сыр-Дария, қамысы қалың Шу бойы қаптаған жыртқыш екен. Ал Іленің етегінде жапырлап жүрсе керек», деп жазады. Ата-бабаларымыз қастерлеген бұл аңшылық та бүгінде көзсіз құмарлықтың, табыс табудың құралына айналып бара жатқан сияқты. Мұндай жағдай Жамбыл өңірінде соңғы кезде жиі байқалады. Мәселен, қазіргі кезде аймақта заңсыз аң атып, құс аулағандар көбейіп кеткен. Бұларға заң жүзінде шаралар қолданылғанымен, толыққанды тоқтам болмай тұр.
Табиғаттың иен тегін байлығы Әулиеата өңірінде де жетерлік. Жалпы, облыста аумағы 2 млн 457,7 мың гектарды құрайтын 52 аңшылық алқап бар. Оның ішінде 176,6 мың гектар болатын 37 аңшылық алқап 24 табиғат пайдаланушыға бекітіліп берілген екен. Ал табиғат пайдаланушыларға бекітілген аумақтардан тауешкі, елік, қабан, түлкі, қарсақ, борсық, қоян, суыр, қырғауыл, шіл, кекілік, қаз, үйрек, қасқалдақ, кептер, бөдене, ұлар секілді аң-құстың 19 түрін аулауға рұқсат етілген. Сондай-ақ жануарларды қорғау жұмыстарымен 141 қорықшы айналысуда. Өткен жылы аңшыларға берілмеген 14 аңшылық алқапты мекендейтін жануарлардан 40 құлан, 920 қарақұйрық, 526 арқар анықталған. Мемлекет тарапынан бәрі де бақылауда. Бұл ретте орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің облыс бойынша аумақтық инспекциясының бөлім басшысы Нұрғали Ниязқұлов «Қансонар» қоғамдық бірлестігі қызметкерлерінен құрылған жұмыс тобы мен «Охотзоопром» өндірістік бірлестігі және еліміздің Зоология институтының ғылыми қызметкерлері «Қызыл кітапқа» енген тау арқарына тікұшақпен және қарақұйрыққа, құланға жүргізілген жерүсті санақ жұмыстарына мемлекеттік бақылау жасайтынын айтты. Ал жыртқыш аңдарға жүргізілген биылғы санақ бойынша өңірде 1 826 қасқыр, 1 848 шибөрі бар екен. Бөлім басшысының айтуынша, қасқыр мен шибөрінің санын реттеу мемлекеттік қызмет көрсету түріне жатады. Сондықтан да оларды аулауға рұқсат қағаз инспекция тарапынан әуесқой аңшылардан түскен өтініштер бойынша «Е-лицензиялау» веб-порталы арқылы беріледі екен. Биыл он айда аталған портал арқылы саны реттеуге жататын жануарларды аулау бойынша аңшылардан 1 245 өтініш түсіп, оның 537 өтініші қанағаттандырылған. Аңшыларға облысқа бөлінген лимит бойынша 453 қасқыр мен 470 шибөрі аулауға рұқсат берілген.
Дегенмен, аңды әркім әрқалай ниетпен аулауы мүмкін. Бүгінде бұл саланы кәнігі аңшылықтан гөрі, әуесқойлық басып бара жатыр деуге болады. Көп жағдайда рұқсат етілмеген аумақта рұқсат қағазы жоқ аңшылар күн сайын ұсталуда. Облыс әкімдігі жанындағы «Табиғатты қорғау кеңесінің» төрағасы Ерназарбек Жантаев браконьерлікпен айналысатындардың әлі де тыйылмай тұрғанын айтты. Кезінде облыс әкімі болған Асқар Мырзахметовтің шешімімен құрылған «Сапсан» жедел тобы да өңірдегі аң-құстарды қорғау мен табиғат байлығына заңсыз қару кезенген қаскөйлерді құрықтау мақсатында жұмыс атқаруда. Биылдың өзінде аталған мекеме 102 рейд жасап, 109 әкімшілік хаттама толтырған. Нәтижесінде, 5 қылмыстық іс тіркелген. Заң бұзушыларға 14 млн теңгеден астам айыппұл салынса, 13 млн теңгеден астам қаражат мемлекет пайдасы үшін өндіріліпті. Мәселен, бүгінде тұқымы жойылып бара жатқан, «Қызыл кітапқа» енген үш қарақұйрық, екі доңыз бен бір таутеке заңсыз ауланған. «Қазір де заңсыз әрі рұқсат етілмеген аумақта аң-құс аулайтындар көп. Олардың қолға түскендері құзырлы органдарға тапсырылуда. Мәселен, 2019 жылдың 23 қарашасында Байзақ ауданында орналасқан «Үмбет» ерекше қорғауға алынған табиғи аумағында алматылық азамат екі аңшы мылтығымен және бір доңызбен ұсталды. Заң бойынша мылтық тәркіленуі керек еді. Алайда құрықталған азаматтың «Етті көлігіме кім салғанын білмеймін» деген жауабына бола іс қысқарып кетті. Былтыр Талас ауданының Үшарал ауылында да бір адам 12 қырғауыл және 1 бұлдырықпен ұсталды. Бұл іс бойынша бізде аудандық полиция бастығының орынбасарынан бастап, учаскелік полиция инспекторына дейін, бас-аяғы 6 құқық қорғау қызметкері қол қойған акт бар. Өкінішке қарай, іс әлі созылуда», дейді Ерназарбек Жантаев. Сол сияқты, биыл қаңтар айында Т.Рысқұлов ауданының Көгершін ауылында да сібір таутекесін сойып жатқан азамат қолға түскен болатын. Айта берсе, мұндай мысалдар көп. Сонымен қатар Ерназарбек Жантаевтың айтуынша, облыста аң-құстың да санағы дұрыс жүргізілмейді екен. «Негізі есепті беретін табиғат пайдаланушылар. Аңшылық алқаптағы аң-құсты ешқандай мекеме қызметкерлері тау-тасты кезіп жүріп санаған емес. Табиғат пайдаланушылар жалған ақпарат беріп отыр. Өйткені табиғат пайдаланушы шаруашылықтар мемлекеттен квота көбірек алуы үшін аң-құстың есебін ұлғайтып береді. Шын мәнінде, бізде таутеке де, қарақұйрық та, доңыз да, киік те тым аз», дейді ол. Ал өзі аз нәрсені орынды, орынсыз қыра берсек, ертең табиғаттың тірі байлығынан тұяқ та қалмауы мүмкін.
Алайда өңірдегі көптеген аңшылар лицензияның жыл басталғаннан кейін араға бір ай салып барып берілуін дұрыс емес дейді. Олар лицензияның жыл басында берілгенін жөн санайды. Олар лицензияны тек ақпан айында ғана алады екен. Бірақ лицензиясыз да аң аулап жүргендер көп. Биылдың өзінде табиғат заңнамасын бұзған 41 дерек анықталған. Заңбұзушылықтар бойынша оларға 124 мың теңге әкімшілік айыппұл салынып, табиғатқа келтірген 56,6 мың теңге шығын толығымен өндірілген. Заңсыз 4 қару тәркіленіп, аудандық полиция бөлімдеріне тапсырылған. Сондай-ақ 1 заңсыз аңшылық ісі сот органдарына жолданып, кінәлілер әкімшілік жауапкершілікке тартылған. Десе де, аңшылық мәселелерін реттеуде түрлі кедергілер азаймай отыр. Ол кедергілерді тудырушылар да адамдардың өзі. Сол баяғы көзсіз құмарлық, әуестік, қала берді кәсіптің көзі болуы да мүмкін. Ал Мұхтар Мағауиннің «Шақан шері» шығармасында жазылғандай, Шу бойындағы бір кездегі қалың қамыстардың ішінде жолбарыс бүгінде атымен жоқ. Тек, Меркі тауларында қар барысының бейнетұзаққа түскенін көргеніміз бар. Сондықтан да күн санап дала киелерінің азайып бара жатқанын көруге болады.
Жамбыл облысы
