Құқық қорғау органдарының қолынан келетіні – осындай қылмыстарды тіркеу және оның жыл сайынғы өсімін болжау. Солтүстік Қазақстан облыстық полиция қызметінің мәліметіне қарағанда, мұндай қылмыстың биылғы өсуі шамамен 2 есе болғалы отыр. Жалған аккаунттарды, анонимайзер бағдарламаларды шебер пайдаланатын алаяқтар саны жыл сайын осылай өсуде. Бұл құралдар арқылы алаяқтар өз құрбанының логиндерін, жеке шоттарының парольдерін, банк карталары мен шоттарының деректерін біліп алады.
Облыста былтыр 782 интернет-қылмыс тіркелген, ал 2020 жылы ол 543 болған еді. Өткен қаңтар айында ғана 54 қылмыс тіркелді. Интернет алаяқтың ең көп түрлері: банк қызметкерлері ретінде жалған қоңырау шалу, танымал жарнама сайттарында тауарларға тапсырыс алу арқылы және ақша қаражаттарын жылжытуға жалған уәде беру.
Адамдардың ұялы телефондарына ең көп айтылатын өтірік – банктің қауіпсіздік қызметінен телефон шалған болып, клиенттің картасында күдікті операциялар болып жатқанын айтып шошыту. «Сіздің картаңызды бұзуға әрекет жасалды» немесе «картаңыздан қаражат алынғалы жатыр» деген сияқты сөздерді өтірік жанашырлықпен жылы сөйлеп айтқанда клиент алаяқтың арбауына қалай түсіп қалғанын өзі де сезбей қалады. Одан әрі «жанашыр» алаяқтар: «сіздің атыңызға несие ресімделгелі жатыр, осының алдын алу үшін тезірек онлайн-несие алыңыз да оны запастағы шотқа аударыңыз» деп ақыл айтады. Осыған сенген кейбір адамдар алаяқтың тапсырмасын мүлтіксіз орындайды. Ал «запастағы шот» ол алаяқтың қақпаны, оған аударылған ақша бірден алаяқтың қалтасына түседі. Былтырғы желтоқсанның аяғында Петропавл қаласында дәл осы жолмен бір адам 2 млн теңгеге «несие ресімдеп», арандап қалды.
Облыстық ПД криминалдық полиция басқармасының бастығы, подполковник Марат Жұмалиев: «Мұндай жағдайға тап болсаңыз, сөйлесуді дереу тоқтатып, өз банкіңіздің жедел желісіне қоңырау шалып, осы жағдай туралы айтуыңыз керек. Банк қызметкері клиенттерге ешқашан қоңырау шалмайтынын және құпия деректерге қызығушылық танытпайтынын естен шығармаңыз», дейді. Сонымен қатар подполковник алаяқтардың банктік терминдерді шебер қолданатынын және оларды айтатын әңгімесіне шебер ұштастыратынын айтады. Бұл да алаяқтардың бұрынғы немесе тіпті қазіргі банк қызметкерлері екенін айдан анық дәлелдейтін фактор.
Кейде мынадай жағдайлар да алаяқтарға «жарқын жол» салып береді. Адамдар банкоматтардан ақша алғанда немесе терминалдардан төлем жасағанда түбіртектер мен чектерін сол жерде қалдырады. Ал ондайларда клиенттің ұялы телефонының нөмірі, ЖСН, соңғы аударым сияқты мәліметтер болады. Осындайларды жинап алған алаяқ клиент туралы көптеген дерекке қарқ болады. Сондықтан тазалық сақтағыңыз келмесе де ақшаңыздан айырылып қалмас үшін түбіртекті өзіңізбен бірге алып кеткеніңіз абзал.
Біздің бюрократиялық жүйеде клиенттің жеке деректерін кез келген анықтамаға толтыруға жол берілген. Петропавл қаласындағы бір әйелге емдеу мекемесінен берілген анықтамада оның ЖСН, паспорт нөмірі, телефон нөмірі сияқты деректері жазылған. Анықтаманы тауып алған алаяқ дереу әлгі әйелге несие ресімдеп, банкке сыртынан қарыздар еткен. Ал алаяқ несиенің қаражатын қақшып кеткен. Бұл қылмыс әйтеуір жедел-іздестіру шаралары барысында кездейсоқ жағдайда ашылған. 34 жастағы қылмыскер өзінің қылмысын мойындаған.
Сондықтан қазіргі уақытта емдеу және басқа да жеке куәлікті талап етіп, оның көшірмесін түсіріп алатын мекемелерге тыйым салу керек сияқты. Керекті деректерді адам өзі де айтып беруіне болады. Интернет алаяқтықтың жолын кесудің көп амалының бірі осы.
Солтүстік Қазақстан облысы
