Пандемия өндіріс пен бизнестің сипатын өзгерткені анық. Соның салдарынан кейбір қызметтерге деген сұраныс төмендеді. Енді біріне деген сұраныс мүлдем жойылды. Қысқасы, бизнестің бұлғақтауы ұлттық һәм әлемдік экономикаға кері әсерін тигізді. Әсіресе, шағын және орта бизнес көп зардап шекті. Сондықтан Үкімет былтыр экономикалық өсуді қалпына келтіру үшін шағын және орта бизнесті қолдау шараларын жалғастырды. Мәселен, былтыр олар жыл соңына дейін мүлік салығын төлеуден босатылды. Мұның пайдасы көзге көрінбей қойған жоқ. Айталық, 2020 жылы локдаун кезінде жұмыс істеп тұрған кәсіпкерлік субъектілерінің саны 12,2 мыңға қысқарса, 2021 жылдың қорытындысы бойынша 74,3 мыңға көбейген. Қазір елімізде 1,4 млн-нан астам шағын және орта бизнес субъектісі жұмыс істейді.
Өткен жылы мемлекет қазынасы салықтар есебінен 10,7 трлн теңгеге толыққан. Аталған көрсеткіш 2020 жылмен салыстырғанда 2,2 трлн теңгеге, ал 2019 жылмен салыстырғанда 1,5 трлн теңгеге өскен. Яғни республика салық төлемдері бойынша дағдарысқа дейінгі кезеңге оралды. Бұл – экономика біртіндеп қалпына келе бастады деген сөз.
Былтыр түскен салықтың жартысынан көбі, яғни 54,9 пайызы ірі 50 салық төлеушіге тиесілі. Олар мемлекет қазынасын 5,9 трлн теңгеге байытқан. Көрсеткіш – 2020 жылғы деңгейден 2 трлн теңгеге артық.
Салық төлемдері бойынша әдеттегідей мұнай-газ секторының компаниялары көш бастап тұр. Мұндағы негізгі үштікке «Теңізшевройл», «Қарашығанақ Петролиум Оперейтинг Б.В.» және «Маңғыстаумұнайгаз» компаниялары жатады. Мысалы, «Теңізшевройл» былтыр бюджетке 1,7 трлн теңге төлеген. Бұл 2020 жылғы деңгейден 41 пайызға жоғары. Айтпақшы, «Теңізшевройл» – салықтық төлемі триллионмен өлшенетін жалғыз компания.
Ірі 50 салық төлеушінің ішіндегі негізгі салықты шикі мұнай мен ілеспе газ өндіретін кәсіпорындар қамтамасыз еткен. 50 орынның 19-ын иеленіп, қазынаға 4 трлн теңге аударған. Мұнай-газ секторынан бөлек, рейтингке металлургия, темекі, тау-кен өндіру және мұнай өңдеу салаларының, логистика, телекоммуникация, банк, сусын өндіру саласының компаниялары кірген.
Қазақстандағы ең ірі 10 салық төлеуші компания
|
Компания атауы |
Қызмет түрі |
Салық көлемі |
|
|
2020 |
2021 |
||
|
«Теңізшевройл» ЖШС |
мұнай-газ |
999,2 млрд теңге |
1,7 трлн теңге |
|
«Қарашығанақ |
мұнай-газ |
427 млрд теңге |
758 млрд теңге |
|
«Маңғыстаумұнайгаз» АҚ |
мұнай-газ |
150 млрд теңге |
296,7 млрд теңге |
|
«Өзенмұнайгаз» АҚ |
мұнай-газ |
99,7 млрд теңге |
188,8 млрд теңге |
|
«Қазцинк» ЖШС |
металлургия |
149,8 млрд теңге |
168,5 млрд теңге |
|
«Қазақмыс» корпорациясы |
металлургия |
65,5 млрд теңге |
155,2 млрд теңге |
|
«АрселорМиттал Теміртау» АҚ |
металлургия |
59,3 млрд теңге |
146,8 млрд теңге |
|
«Қаражанбасмұнай» АҚ |
мұнай-газ |
46,2 млрд теңге |
139,2 млрд теңге |
|
«Джей Ти Ай Қазақстан» ЖШС |
темекі |
111,7 млрд теңге |
138,3 млрд теңге |
|
«СНПС-Ақтөбемұнайгаз» АҚ |
мұнай-газ |
99,7 млрд теңге |
121,9 млрд теңге |
