Аманат – азаматқа парыз

Кенжанбай мен Ақпанбет

Ноғайлының әйгілі ері Ке­ге­нес Кенжанбай мен атақты Ақпанбет батыр қанды көйлек достар екен. Күндердің күнінде Қырым хандығының патша­сы Мамай елдің бірлігіне нұқ­­сан келтірдің деп Ақпанбеттің елін шауып, батырдың он үш жасар жалғыз ұлы Тастемірді байлап әкетеді.

Ханның қаһарынан құ­тыл­масын сезген Ақпан­бет досы Кегенес Кенжан­байға сәлем айтады: «Ақы­реттік дос едік, хан­ның қы­лышының астында ға­зиз басым кетіп барады, қо­лым­нан келер қайран жоқ. Жалғыз ұлым Тастемірдің де қылша мойнына бұғау салып, дар ағашының алдына алып бара жатыр. Мені ұрпақсыз қал­сын демесең, жалғызымды өлім­нен құтқар!» дейді.

Қанды көйлек досының сәлемін естіген Кегенес Кен­жан­­бай батыр ханның қату­лы жасауылының алдынан шыға­ды. Мән-жайды айтады. Жас­ауыл бастығы ханның әмірі қат­ты, Тастемірді бере алмаймын дейді.

Хан екі айтпайды, бұл түсі­нікті жағдай. Енді не істеу керек? Ақыреттік досының аманатын орындау үшін Кегенес Кенжанбай батыр өзінің он үш жасар ұлы Жанұзақты қарауыл жасақтың басшысына ұстап беріп, досының ұлы Тастемірді аман алып қалыпты.

Жапалақ пен Жұманай

Ертеректе Бөрлі-Матай өңі­рінде Жапалақ пен Жұманай де­ген ағайынды адамдар өмір сүріпті. Үлкені Жапалақ елге тұтқа, ауылға айбар, жатқа сый­лы, жақынға қайырымды, аға­йынға қамқор жан екен. Бір күндері Жапалақ жұрттың жан бағып отырған жайылымын тартып алмақшы болып келген ақ патшаның әкімгер шенеунігіне қамшы үйіріп, оны қорғаймын деп мылтық ала ұмтылған солдатты сабап, ол бейбақ өліп кетіп, басы дауға қалады.

Қысқасы, кешікпей «Жапа­лақты ұстау үшін Қапал уезінен әскер келе жатыр» деген хабар жетеді. Сонда інісі Жұманай келіп: «Мына жау сені ұстамай тыным таппайтыны анық болды. Сен кетсең, бар қиындық елдің басына түседі, мен кетсем, бір шаңыраққа ғана түседі. Егер ұйғарсаң, «Жапалақ деген мен» деп солдаттың алдынан өзім шығайын, тірі болсам бір келермін, өлсем, жалғыз ұлым Нұрсила сізге аманат», депті.

Патша әскерінің қолына өз еркімен түскен Жұманай сол кет­кеннен Сібірге айдалып, ақы­­ры дәм-тұзы таусы­лып, жат жерден топырақ бұйы­рып­­ты.

Жапалақ болса інісінің ­ама­­натын бұлжытпай орындап, жал­ғыз ұлын ханның ба­ла­сындай етіп асырап, ер жет­кен­де ел басқартып, тіпті бо­лыс та болғызған екен. Қа­зір осы Нұрсиладан тараған ұр­­пақ – бір қауым ел. Шығыс Қазақ­стан облысының Үржар ауданында тамыр жайып, өсіп-өнуде.

Тұрдыбай мен Таңат

Сарысу-Талас-Шудың бо­йын жайлаған тамалар елін­де Тұрдыбай, Таңат дейтін ағайындылар өмір сү­ріпті. Тұрдыбай ертерек дүние­ден өткен екен. Одан Нұралы дейтін жалғаз ұл қалыпты. Тұрдыбай марқұм қатты ауы­рып жатып, інісі Таңатқа: «Мына сырқаттың беті жаман, егер де олай-бұлай болып кетсем, ұлым Нұралы өзіңе аманат, қатарынан кем-қор қылмай өсір» деп, аманаттап кетеді.

Арада бір мүшелден ас­там уақыт өткенде дүние төң­­ке­ріліп кетіп, Екінші дүние­жү­зілік соғыс бастала­ды. Ел ішін­­­дегі жілігі татитын ер-аза­­­­маттар жаппай соғысқа алын­­ды. Көппен бірге қара қор­­­жынын арқалап, Таңат та май­данға аттанады. Май­данға аттанып бара жатып, әйе­лі Мариямға: «Марқұм Тұр­ды­бай ағам Нұралыны маған ама­наттаған еді, ол енді саған ама­нат, ол бірдеңеге ұшырып қал­масын, ағамның түтіні өшеді», депті.

Уақыт сырғып өтіп жатты. Соғысқа кеткен Таңаттан қара қағаз келді. Мариям белін бекем буып, өзінің үш баласымен бірге аманат иесі Нұралыны да қанаттыға қақтырмай өсіріп ержеткізді. Бір күні Нұралы­ны майданға шақырған қағаз келді.

Мариям қатты састы. Күйе­уі­нің аманаттаған, сөзі санасында жаңғырып тұрып алды. «... Ағамның түтіні өшпе­­сін!». Ақыры аманат иесі Нұр­а­лыны алып қап, оның орнына жасы әлі толмаған өз ұлы Қыдырәліні «Нұралы мынау» деп салып жібереді. Қыдырәлі соғыстан жараланып оралды. Қазір Нұралы-Қыдырәлілер әулеті бір дүйім ел.