Коллажды жасаған Зәуреш СМАҒҰЛ, «EQ»
Кенжанбай мен Ақпанбет
Ноғайлының әйгілі ері Кегенес Кенжанбай мен атақты Ақпанбет батыр қанды көйлек достар екен. Күндердің күнінде Қырым хандығының патшасы Мамай елдің бірлігіне нұқсан келтірдің деп Ақпанбеттің елін шауып, батырдың он үш жасар жалғыз ұлы Тастемірді байлап әкетеді.
Ханның қаһарынан құтылмасын сезген Ақпанбет досы Кегенес Кенжанбайға сәлем айтады: «Ақыреттік дос едік, ханның қылышының астында ғазиз басым кетіп барады, қолымнан келер қайран жоқ. Жалғыз ұлым Тастемірдің де қылша мойнына бұғау салып, дар ағашының алдына алып бара жатыр. Мені ұрпақсыз қалсын демесең, жалғызымды өлімнен құтқар!» дейді.
Қанды көйлек досының сәлемін естіген Кегенес Кенжанбай батыр ханның қатулы жасауылының алдынан шығады. Мән-жайды айтады. Жасауыл бастығы ханның әмірі қатты, Тастемірді бере алмаймын дейді.
Хан екі айтпайды, бұл түсінікті жағдай. Енді не істеу керек? Ақыреттік досының аманатын орындау үшін Кегенес Кенжанбай батыр өзінің он үш жасар ұлы Жанұзақты қарауыл жасақтың басшысына ұстап беріп, досының ұлы Тастемірді аман алып қалыпты.
Жапалақ пен Жұманай
Ертеректе Бөрлі-Матай өңірінде Жапалақ пен Жұманай деген ағайынды адамдар өмір сүріпті. Үлкені Жапалақ елге тұтқа, ауылға айбар, жатқа сыйлы, жақынға қайырымды, ағайынға қамқор жан екен. Бір күндері Жапалақ жұрттың жан бағып отырған жайылымын тартып алмақшы болып келген ақ патшаның әкімгер шенеунігіне қамшы үйіріп, оны қорғаймын деп мылтық ала ұмтылған солдатты сабап, ол бейбақ өліп кетіп, басы дауға қалады.
Қысқасы, кешікпей «Жапалақты ұстау үшін Қапал уезінен әскер келе жатыр» деген хабар жетеді. Сонда інісі Жұманай келіп: «Мына жау сені ұстамай тыным таппайтыны анық болды. Сен кетсең, бар қиындық елдің басына түседі, мен кетсем, бір шаңыраққа ғана түседі. Егер ұйғарсаң, «Жапалақ деген мен» деп солдаттың алдынан өзім шығайын, тірі болсам бір келермін, өлсем, жалғыз ұлым Нұрсила сізге аманат», депті.
Патша әскерінің қолына өз еркімен түскен Жұманай сол кеткеннен Сібірге айдалып, ақыры дәм-тұзы таусылып, жат жерден топырақ бұйырыпты.
Жапалақ болса інісінің аманатын бұлжытпай орындап, жалғыз ұлын ханның баласындай етіп асырап, ер жеткенде ел басқартып, тіпті болыс та болғызған екен. Қазір осы Нұрсиладан тараған ұрпақ – бір қауым ел. Шығыс Қазақстан облысының Үржар ауданында тамыр жайып, өсіп-өнуде.
Тұрдыбай мен Таңат
Сарысу-Талас-Шудың бойын жайлаған тамалар елінде Тұрдыбай, Таңат дейтін ағайындылар өмір сүріпті. Тұрдыбай ертерек дүниеден өткен екен. Одан Нұралы дейтін жалғаз ұл қалыпты. Тұрдыбай марқұм қатты ауырып жатып, інісі Таңатқа: «Мына сырқаттың беті жаман, егер де олай-бұлай болып кетсем, ұлым Нұралы өзіңе аманат, қатарынан кем-қор қылмай өсір» деп, аманаттап кетеді.
Арада бір мүшелден астам уақыт өткенде дүние төңкеріліп кетіп, Екінші дүниежүзілік соғыс басталады. Ел ішіндегі жілігі татитын ер-азаматтар жаппай соғысқа алынды. Көппен бірге қара қоржынын арқалап, Таңат та майданға аттанады. Майданға аттанып бара жатып, әйелі Мариямға: «Марқұм Тұрдыбай ағам Нұралыны маған аманаттаған еді, ол енді саған аманат, ол бірдеңеге ұшырып қалмасын, ағамның түтіні өшеді», депті.
Уақыт сырғып өтіп жатты. Соғысқа кеткен Таңаттан қара қағаз келді. Мариям белін бекем буып, өзінің үш баласымен бірге аманат иесі Нұралыны да қанаттыға қақтырмай өсіріп ержеткізді. Бір күні Нұралыны майданға шақырған қағаз келді.
Мариям қатты састы. Күйеуінің аманаттаған, сөзі санасында жаңғырып тұрып алды. «... Ағамның түтіні өшпесін!». Ақыры аманат иесі Нұралыны алып қап, оның орнына жасы әлі толмаған өз ұлы Қыдырәліні «Нұралы мынау» деп салып жібереді. Қыдырәлі соғыстан жараланып оралды. Қазір Нұралы-Қыдырәлілер әулеті бір дүйім ел.
