Коллажды жасаған Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Ең бастысы, елорданы азық-түлікпен қамту аймағына жататын облыстың берекесі мол болуы шарт. Берекенің мол болуы көктемгі бейнетті істің тыңғылықтылығына тікелей байланысты. Биыл 17 мың гектар алқапқа картоп, 2,7 мың гектарға көкөніс өсірілмек. Диқандар дақыл түрлерін мол өндірсе, бәсекелестік пайда болып, өнім бағасын сәл де болса арзандатуға септігі тиіп қалар деген үміт бар. Былтырғы құрғақшылық кезінде бағымдағы малдың жем-шөбін тауып беру малсақ қауымның бас ауруына айналды. Биыл да далада қар аз, қыс бойы жауған ақ ұлпа ат тілерсегінен ғана келеді. Қазірдің өзінде егістік алқаптардың қары еріп кетті. Наурыздағы сырғыма боранның сай-саланы қуалаған аз ғана қары негізінен орманды алқаптардың ығында. Ұзақ жылғы мол тәжірибесі бар диқандар ендігі арада көктемгі ылғал жабу жұмыстарын тыңғылықты жүргізу қажет екенін айтып отыр. Әйтпесе, ылғал топыраққа сіңбей ұшып кетсе, көкөскіннің бой салып көтерілуі қиын. Мал азығын мұқият қамдау үшін 185,5 мың гектарға тұқым сіңіру межеленген. Бұл орайда да өсім бар. Нақтырақ айтатын болсақ, 2021 жылғы деңгейден 10 мың гектарға артық. Осы арада жалғыз егістік шаруашылығына ғана иек сүйемей, төрт түлік малдың қамын ойлаудың да қажет екенін екпін түсіріп айта кетсек артықтығы болмас. Жер көлемі өте көп өңір үшін кеңейтілген 10 мың гектар аса толымды көрсеткіш емес. Сондықтан, ауыл шаруашылығы құрылымдары мал азығына мейлінше мән бергендері жөн болар еді.
Әлемдегі геосаяси жағдайға орай көктемгі науқанда тұқым жеткілікті болар ма екен деген күдік көңілге алаң кіргізген еді. Дәтке қуаты, дәл қазірдің өзінде бұл орайдағы барлық сұраныс 100 пайыз орындалған. Демек аса бір қажеттілік жоқ. Қолда бар тұқымды саралай кететін болсақ, бірінші санаттағысы 153 мың тонна, сондай-ақ екінші санатты 105, үшінші санатты 25 мың тонна тұқым бар. Бұл көлем өңірдің барлық шаруашылықтарын тұқыммен толық қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Облыста өзіне қажетті сапалы тұқым қамдап алатұғын жағдай бар. 33 элиталық тұқым шаруашылығы барлық ауыл шаруашылығы құрылымдарын өнгіштік қасиеті жоғары тұқыммен қамтамасыз ете алады. Биылғы көктемде элиталы тұқым шаруашылықтарының қамбаларында 50 мың тоннаға жуық тұқым іркіліп қалған. Оның ішінде элиталысы 27 мың тонна, бірінші репродукциялысы – 23 мың тонна.
Бұрнағы жылдары шешуші кезеңде қолбайлау болатын дүние, ауыл шаруашылығы құрылымдарының машина-трактор паркінің әбден тозығы жетуі болатын. Соңғы жылдары мемлекеттің көмегі арқылы бұл мәселе де оңынан шешіліп қалды. Диқандар үшін әр сәті қымбат науқандық жұмыс кезінде қолда бар техниканың бәрі кідірмей жүріп-тұруы керек.
Өңір диқандары биыл ерте қамданды. Сол істің нәтижесінде көктемгі дала жұмыстарына қажетті барлық техника жөндеуден өткізіліп, 100 пайыз дайындық шебіне қойылды. Егіс науқанына ұзын-ырғасы 18 мыңнан астам тұқым себетін техника мен жоғары өнім егу кешені қатыстырылмақ. Аз күш емес. Осындай дайындықтың нәтижесінде көктемгі дала жұмыстарын топырақтағы ылғал кеуіп кетпей тұрғанда сеуіп үлгеруге болады. Жыл басынан бері шамамен 9 млрд теңгенің 229 ауыл шаруашылығы техникасы сатып алынғанын айтар болсақ, өңірдегі диқандар мүмкіндігінің біршама молайып қалғанын аңғаруға болады. Нақтырақ айтқанда, 65 трактор, 48 комбайн, 22 тұқым сепкіш және басқа да техника алынды.
Ендігі мәселе – жанар-жағармай. Соңғы жылдары оған Үкімет тарапынан жеткілікті көңіл бөлініп отыр. Биыл да арзандатылған бағамен 72 мың тонна дизель отыны бөлінді. Бұл – өңірге қажетті жанар-жағармайдың 95 пайызы. Бүгінгі таңда қалған көлемге алдын ала қаражат төленіп, аудандық терминалдарға тасымалдануда. Көгеріп көктем келгенше бұл бағыттағы көп-көрім шаруа уақтылы тындырылмақ. Егер осы жоспар жүзеге асса, диқандар жанар-жағармайдан қысылмайды. Бұл арада айта кететін бір жайт, соңғы баға – литріне 208 теңге. Павлодар мұнай өңдеу зауытынан 32 мың тонна және Шымкент мұнай өңдеу зауытынан 40 мың тонна жанар-жағармай жеткізу көзделген.
Мол астықтың негізін қалайтын жайдың бірі – тыңайтқыш. Қажетті минералды тыңайтқыштарды сатып алу жұмыстары әлі де жалғасуда.
– Бүгінге дейін межеленген 100 мың тонна тыңайтқыштың 40 мың тоннаға жуығы сатылып алынды, – дейді облыстық ауыл шаруашылығы басқармасы басшысының міндетін атқарушы Еркеш Әленов, – өткен жылы 90 мың тонна көлемінде тыңайтқыш игерілген болатын. Биыл жер құнарын арттыру үшін көлемін де өсіріп отырмыз.
Диқандарда қажетті қаржының да бар екенін айта кеткен ләзім. Көктемгі дала жұмыстарын несиелендіруге «Кең дала» бағдарламасы бойынша «ҚазАгро» филиалдары арқылы 2,6 млрд теңгенің көлемінде 76 өтінім қаржыландырылды. «Азық-түлік келісімшарт корпорациясы» Ұлттық компаниясы арқылы «Көкше» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясының кепілдігімен ауыл шаруашылығы өнімдерін форвардтық сатып алу жұмыстары жүргізілуде. Бұл мақсатқа Үкімет тарапынан 23 млрд теңге бөлінді.
– Егін шығымдылығы жер құнары мен ылғалға байланысты екендігі белгілі, – дейді Зеренді ауданындағы «Құлан» шаруа қожалығының өкілі Құлан Болатов, – бір жылдары ерте еккендер ұтып, кеш еккендердің егіні көтерілмей қалатыны да болады. Ең бастысы, тұқым себетін уақытты қалт жібермеу қажет.
Дала тынысын қалт жібермей қадағалайтын шаруа адамының көп жылдық тәжірибесіне сүйеніп айтқан уәжіне де ден қойған ләзім. Шынында да кез келген іс өз уақытында атқарылғаны жөн емес пе?!
Ақмола облысы
