Тұтынушылық патриотизм

Тұтынушылық патриотизм – отандық өнімді тұтыну арқылы ішкі нарықты қолдау. Яғни тығырыққа тірелген экономикаға тірек болу, демеу. Мұны экономиканың жазылмаған заңы, қағазға түспеген қағидасы десе де болады. Әлбетте, ол әркімнің сана-сезіміне байланысты және мұндай патриотизм көп жағдайда халық күнделікті тұтынатын азық-түлікке қатысты қолданылады.

Айталық, дүкенде тұтынушыға керек тауардың екі түрі қатар тұр. Бірі – жарнама­сы жер жарған шетелдік бренд, екіншісі – аты алысқа тара­ма­ған отандық өнім. Алғаш­қы­сын таңдаса шетелдің, екіншісін таңдаса өз елінің экономикасына үлес қосады. Таңдау тұтынушының өз еркінде. Оған ешкім «мынаны ал» деп мәжбүрлей алмайды. Бәрін әркімнің ішкі түйсігі, сана-сезімі шешеді. Төлеген ақшам сыртқа кетпей, өз елімізде қалсын, отандық өндірушілерге түссін, елдің экономикасына жұмыс істесін дегендер отандық өнімді таңдауы мүмкін. Міне, тұтыну­шылық патриотизм деген – сол.

Еуропа елдерінің көбі дәл осы тұтыну­шы­лық патриотизм арқылы ішкі нарықты, отандық өндірісті, жалпы экономиканы алға бастырып отыр. Алайда әлемнің осынау озық тәжірибесі біздің елде кең таралмаған. Сонда қазақ­стандықтардың патриотизмі төмен бол­ғаны ма? Мүмкін, әрине. Бірақ бұл үшін тұты­ну­шыларға өкпе айтудың жөні жоқ.

Біздіңше, гәптің бәрі сапа мен бағадан шығып отыр. Жергілікті компаниялар сапасы шетелдік тауардан кем түспейтін өнім ұсынса, тұтынушылар отандық өнімді ойланбай-ақ алары анық. Демек біз ішкі нарыққа сапалы өнім ұсына алмай отырмыз немесе біздегі сапалы өнімнің көлемі тым аз. Ал тұтынушылар отандық өнім екен деп сапасыз тауарды алуға міндетті емес.

Шетелдік сапамен теңе­су қиын екенін мойындау керек. Ендеше бұқара халықты отандық өнімді сатып алуға ынталандырудың бірден-бір жолы – бағаны төмендету. Ай­лы­ғын шайлығына жеткізе алмай жүрген тұтынушылар дәл осы тұрғыдан отандық тауарды таңдауы мүмкін. Бірақ біздегі отандық өнімдердің бағасы импорттық тауардан асып түспесе, кем емес. Өйткені жергілікті компаниялар шығаратын тауардың өзіндік құны қымбат. Олар сол себепті бағаны төмендете алмайды. Төмендетсе, шығынға батады. Мұндай жағдайда тауар өндірудің, бизнес бастаудың қажеті шамалы.

Демек Үкімет елдегі тұтынушылық пат­рио­тизмді қолдауға тиісті жағдай жасай алмай отыр. Сондықтан Үкімет мүшелері мен тауар өндірушілердің бұқара халықтан тұ­ты­ну­шылық патриотизмді талап ететін де жөні жоқ. Сонда не істеу керек? Біздіңше, мұндай патриотизм төменгі таптан емес, жоғарғы жақтан басталуы қажет. Бірінші кезекте шетелден келетін өнімді шектеу керек. Мәсе­лен, былтыр Қазақстанға сырттан 4,9 млрд дол­лардың азық-түлігі жеткізілді. Оның жар­­ты­сынан көбі Ресейден әкелінген. Демек біз­дің елдің азық-түлік қауіпсіздігі дұрыс қор­­ғалмаған. Шетелге тәуелдіміз. Мұндай тә­уел­­­ділік тұтынушылық патриотизмді өріс­те­те алмайды.

Тұтынушылық патриотизмді дамыту үшін Үкімет нақты қадамдарға баруға тиіс. Айта­лық, сауда орындарындағы шетелдік және отандық тауарлардың ара қатынасын реттеу маңызды. Мәселен, сауда сөрелеріндегі тауардың 80 пайызы отандық, қалған 20 пайы­зы импорттық өнімнен тұруға тиіс деген талап қоюға болады.

Қазақстанда сапалы тауар өндіретін ком­па­ниялар жетерлік. Бірақ олардың өнімі бәріне бірдей қолжетімді емес. Яғни шыға­ра­тын көлемі аз немесе мұндай өнімдер сатылатын сауда желілері аса көп емес. Ірі мега­полистердің тұрғындары тұтынатын отан­дық сапалы азық-түлік өзге аймақтарда мүл­дем кездеспеуі мүмкін. Сондықтан осы­ған да назар аударып қойған артық болмайды.

Біздің тарапымыздан жіберілген тағы бір кемшілік – тұтынушылық идеологияның жоқ­тығы. Халықты хабардар ету, ынталандыру, жаңашылдықты түсіндіру, отандық өнімді насихаттау, дәріптеу жұмыстары кемшін түсіп жатыр. Осы бағыттағы жұ­мыс­тарды жүйелі түрде жүргізу маңызды.

Тұтынушылық патриотизмге әшейін тер­­мин ретінде қарау­дың қажеті шамалы және оны қара бұлт үйірілген шақта ғана ойға алу дұрыс емес. Ол әлем­нің дамыған елдеріндегідей, Қа­зақстанда да экономиканы алға сүйрер нақты тетікке, ішкі на­рық­ты дамытудың негізгі стратегиясына айналуы керек. Сонда ғана ұпайымыз түгел болмақ.