Несін жасырамыз, насихат жұмыстары жүргізілмегендіктен Керекудің қазіргі жастары Шахан Мусинді білмейді де. Ғаламтордың көмегіне жүгінсе де толымды ақпарат табуы екіталай. Олардың кінәсі жоқ. Жоғарыда айттық қой, ешқандай шара ұйымдастырылмағандықтан жұртшылық қандай да бір мағлұматтан мақұрым. Әйтпесе, өңірде тірі адамдардың құрметіне мәдени-спорттық іс-шаралар өткізіліп жатады. Шахан Мусиннің рухына тағзым етіп, жылына бір рет болсын ауқымды кеш ұйымдастыруға кім кедергі? Бұл жерде пандемияны сылтау ете алмаймыз. Ел үшін еңбек еткен, күрескен ерлердің есті дүниелері ескерусіз қалып ескіріп бара жатқаны өкінішті-ақ.
Біреу білер, біреу білмес Шахан Мусин 1913 жылы желтоқсанда Павлодар облысы Май ауданының Ақжар ауылында дүниеге келген. 1932 жылы оқудан туған жеріне оралған ол аштықтан қынадай қырылған халқын көріп, ет жүрегі езіліп, әділдік іздеп «Наркомға хат» деген өлең жазады. Сол өлеңі үшін сотталып, 10 жыл Колымаға, 8 жыл Сібірге айдалып, өмірінің 18 жылын тар қапаста өткізеді.
Ақынның жары, белгілі ғалым Рәбиға Сыздықова естеліктерінің бірінде: «Шахаң ең алғаш ГПУ-дың түрмесіне 1936 жылдың 6 қаңтарында қамалады, ұсталу себебі – Семейде Кеңес өкіметіне қарсы ұлтшыл ұйым болыпты-мыс, біраз адам ұсталады. МәсКеудің өзінен КСРО Жоғарғы сот комиссиясы келіп тексеріп, ересектерді 3-5 жылға соттайды, ал Шахаңа шартты түрде екі жыл беріп, босатып жібереді. 22-23-тердегі бойдақ жігіт ұлтшылдық әрекетпен көп нәрсені қиратып тастамаған болар десе керек. Бірақ көп ұзамай 1937 жылдың басында тағы қамайды, бұл жолғы айыбы: Семейде контрреволюциялық жастар ұйымы болыпты-мыс, соны ұйымдастырушылардың бірі Шахан Мусин болыпты-мыс. Сөйтіп, түрме есігін екінші рет ашады. Колымадан аман келіп, енді азат өмірге көштім бе деп жүргенде, 1948 жылы түрмеге үшінші рет тағы қамалады. Ол – бұрын сотталып, айдалғандарды қайтадан ұстап 25 жылға Сібірге жер аудару науқаны басталған кезең болатын», дейді.
Тар қапастан 1954 жылы босап шығып, сол уақыттан бастап өмірінің соңына дейін 45 жыл бойы театр сахнасынан түспей, мәдениет саласының үздіктері қатарынан табылады.
Бірде белгілі ақын Қалижан Бекхожин Шахаңнан:
– Шахан, сен осы түріңді бермей, аса қартаймай қалай сақталып жүрсің? – деп сұраса, Шахан:
– Е, етті бұзылмасын деп мұздатқышта сақтайды ғой, мені де 20 жылдай 45-50 градустық қақаған аязы бар, қысы 9 айға дейін созылатын табаныңнан өткен ызғар миыңнан бір-ақ шығатын суық жерде сақтады. Екіншіден, диета сақтаған адам көп ауырмастан дене бітімі бірқалыпта қартаймай жүреді дейді ғой, мені сан жылдар ашқұрсақ ұстады. Үшіншіден, ешкім ұрып-соғып кетпесін, жүйкесі тыныш болсын деп 10 жылдап төрт бұрыштан төрт күзетші мылтық ұстап күзетіп тұрды, мен сақталмай, кім сақталады?! Менімен бірге болсаң, сен де қартаймас едің, – депті.
Ш.Мусин жайлы естеліктер көп. Қазақстанның халық әртісі Асанәлі Әшімов: «Мен Шахан Мусиннен өмірде де, өнерде де көп нәрсе үйрендім. Ол кісі ішкі мәдениеті жоғары, көргені көп, ақынжанды азамат еді. Біз сол кездері жастар едік, ол кісі бауырына тартып, еркелетті» деп еске алады.
Жаза берсек, өз ұлтының адал перзенті Шахан Мусин жайлы мағлұмат жетерлік. Десе де, әлі толық зерттелген жоқ. Бұл бағытта қандай жұмыстар атқарылып жатыр екен деген оймен туған жері – Май ауданындағы зиялы қауым өкілдеріне хабарластық.
Ақжар ауылының тұрғыны, жергілікті ардагерлер кеңесінің төрағасы Халида Құрмашеваның айтуынша, 2013 жылы Шахан Мусиннің 100 жылдығы ауыл көлемінде ғана атап өтіліпті. Содан бері үнсіздік жайлапты.
– Биыл ауылішілік жиналыста тұрғындар «неге даңқты жерлесімізді қадірлемей жүрміз?» деп батыл қадамдарды жасауға оқталды. Бүгінде ауыл мектебіне есімін беру, мектеп алдына мүсінін қою сияқты жұмыстарды қолға алу көзделуде. Сәтін салса, алдағы жаңа оқу жылында мектеп алдында ақынның мүсіні бой көтереді деген сенім мол. Негізі осыдан 4-5 жыл бұрын мектепке Шахан Мусиннің аты беріледі деп сүйінші хабар жеткен болатын. Бірақ белгісіз себеппен жабулы қазан күйінде қалды. Келесі жылы Шахан Мусиннің туғанына – 110 жыл. Сондықтан құзырлы органдар үлкен шаруаларды атқарса деген тілегіміз бар. Біз, ауыл тұрғындары өз тарапымыздан бірлігімізді танытып, мәдени-спорттық шараларды ұйымдастыруға атсалысуға дайынбыз! – дейді зейнеткер.
Сауалымызды облыстық мәдениет, тілдерді дамыту және архив ісі басқармасына да жолдадық. Басқарма басшысының орынбасары Медет Тауасқан көшеге яки нысанға тұлғаның есімін берудің өз реті бар екенін айтты.
– Қолданыстағы заңнамалық актілерге сәйкес мекемелерге жеке адамдардың есімін беру мәселесі Республикалық ономастика комиссиясының оң қорытындысына сәйкес, ел Үкіметінің қаулысы негізінде беріледі. Ең әуелі комиссияға жеке адамның есімі берілетін мекеменің ұжымдық келісімінен кейін ғана жолданады. Бұл ретте осы уақытқа дейін Май ауданының атқарушы органдары тарапынан аудандық мәдениет үйіне Шахан Мусиннің есімін беру туралы ешқандай құжаттар түскен жоқ. Көше беру ісі де Үкіметтің қаулысымен бекітілген тұрғындардың пікірін ескеру қағидасына сәйкес арнайы өткізілетін көпшілік тыңдауларда реттелетінін атап өткен жөн. 2018 жылдан бастап көшелер мен нысандарға кісі есімін беру жұмыстары Үкімет жанындағы Республикалық ономастика комиссиясымен мақұлданып, Президент Әкімшілігімен келісілген «Тарихи тұлғалар» тізімі бойынша жүргізілуде. Тиісті органға ол тізімге Шахан Мусинді кіргізу жөніндегі ұсыныс хат жолданғанымен, енгізілмеді. Алдағы уақытта тізім бойынша толықтырулар мен өзгерістер орын алған жағдайда бұл мәселені ескеретін боламыз, – дейді Медет Тауасқан.
Басқарма басшылығы биыл екінші жартыжылдықта Шахан Мусиннің 110 жылдығы қарсаңында Май ауданында «Қазақтың аялы азаматы» атты портреттік кеш, «Сахна өнерінің сардары – Шахан Мусин» танымдық сағаты, кітап көрмелері, дөңгелек үстелдер, көркем фильмдер көрсетілімі және шығармашылық кештер ұйымдастыру жоспарланғанын хабарлады.
Бұл мәселемен Май ауданының әкімі Ағыбай Әміринге хабарластық. Оның айтуынша, аудан жұртшылығы Шахан Мусиндей заңғар тұлғасын ұмытпақ емес. Соңғы жылдары жергілікті тарихшылар, журналистер, қоғам белсенділері шама-шарқынша зерттеу жұмыстарын жүргізіп жатқан көрінеді.
– Ақжар ауылдық мектебінің алдына қойылатын мүсін дайын десе де болады. Мүсін қойылмастан бұрын мектепке есімі берілсе деген тілегіміз бар еді. Әзірге құзырлы органдармен байланыс орнатып, есім беруге байланысты құжаттарды реттеп жатырмыз. Оның да өзіндік тәртібі, талабы бар. Бір күнде шешілетін мәселе емес. Жалпы, Шахан Мусиннің ғибратты ғұмырын насихаттау жұмыстары үздіксіз жүргізілетін болады, – деді аудан басшысы.
Иә, келесі жылы Шахан Мусиннің туғанына – 110 жыл! Павлодарлықтарға даңқты жерлесін құрметтеп, елеп-ескеру үшін жеткілікті уақыт. Әлде тағы 10 жыл қажет пе екен?! Бір реттік мәдени-спорттық іс-шараларды ұйымдастырумен, аста-төк ас берумен іс бітпейді. Тарихи тұлғаның есімі көшеге немесе мәдениет ордасына берілсе, өскелең ұрпақтың болашағына қамқорлық деген сол болмақ. Ғибратты ғұмырын насихаттауды да ұмыт қалдырмаған жөн.
Павлодар облысы
