Ортақ қаржы жүйесі қажет емес

Жуырда Еуразиялық экономика­лық комиссиясының интеграция және макроэкономика бойынша ми­нистрі Сергей Глазьев Еуразиялық эконо­микалық одақ (ЕАЭО) аясында жаңа қаржы жүйесін қалыптастыру керегін айтты.

«Біз әлемдегі валюталық-қаржы­лық қадағалаудың жаңа моделін құру туралы ойлануымыз керек. Алды­мен ЕАЭО және «Бір белдеу – бір жол» аясында, Шанхай ынтымақтастық ұйы­мы (ШЫҰ) әлеуетін пайдалана оты­­рып, халықаралық қатынастарда қол­д­анылатындай цифрлы форматтағы жаһандық есеп айырысу валютасын енгізудің ортақ моделін әзірлеген жөн. Бұл цифрлы валюта моделі ЕАЭО қа­тысушы елдерінің ұлттық валюталарына ғана емес, базалық биржалық та­уарларға, соның ішінде шикізат тауар­­ларына қатысты болады», дейді.

Оның айтуынша, ЕАЭО елдері улы, сезімтал, санкциялық қысымның құралы болып саналатын, эмитенттері өз міндеттемелерін орындамайтын, халықаралық құқықты бұзатын валюталардан бас тартуымыз керек. Солай дей келе, доллар, еуро, фунт және ­йенаны меңзейді.

«Қандай да бір санкциялық қы­сым­нан қорғай алатын, орнықты да­муы­мызға сеп болатын платформаны құрып, оған ШЫҰ-дағы мүше-серік­тестерді тартар болсақ, онда бұл модель бүкіл Азия үшін тиімді болмақ. Әрі қарай бүкіл әлем үшін», деп барып бір-ақ тоқтайды ЕЭК министрі. Солай дей тұра, С.Глазьев ортақ ва­люта жайлы сөз қозғап отырған жоқ­пыз, бар болғаны ЕАЭО елдерінің төл валю­таларын нығайта түсетін, халық­аралық есеп айырысуда ғана пай­да­ланылатын валюта құру туралы айтып отырмыз деп шыр-пыр бола­ды. Қалай деп бұлтылдаса да, министр­дің көмейіндегі бүлкілдеген ниетті аңғармау мүмкін емес.

Осыған өте ұқсас ойды қазақстан­дық интернет-бизнес және мобильді коммерция қауымдастығының басшысы Константин Горожанкин де айтты. Оның пікіріне сүйенсек, ЕАЭО елдерінің интернет-алаңында шұғыл түрде «Мир» банктік картасымен төлем қабылдауды енгізу керек.

«Ресейлік карталар ажыратыл­ғаннан кейін қазақстандық интернет-дүкендер осыған дейін ресейлік картамен төлеп келген біраз клиентінен айырылды. Олар – «Тикетон», flip.kz, kaspi.kz сияқты маркетплейстер. Яғни Қазақстанның әуе, темір жол компаниялары біраз ресейлік клиенттерді жоғалтты. Сондықтан қазір «Мир» картасын пайдаланатын ресейліктерге қазақстандық интернет-дүкендерде төлем жасау мүмкіндігін беру қажет­тігі туралы әңгіме туындап жатыр. Жақын екі апта көлемінде «Мир» кар­тасы қазақстандық интернет-дүкен­дерде қабылдана бастайды. Сөйтіп, ре­сейліктер біздің сервистерде еркін сау­да жасайды», дейді К.Горожанкин.

Қауымдастық басшысы бұл Қазақ­стан үшін тиімді екенін, тиісінше, санк­ция қысымынан сақталған «Мир» картасына да жағдай жасап бердік деп пікір білдіреді. Бұл қалай болғанда да Қазақстанның Ресей үшін «қауіпсіздік жастықшасына» айналып жатқанының бір көрінісі.

Ал Ресей президентінің ортақ жүйе туралы сөз қозғауынан – орыс эко­но­микасының оңалмас қиындыққа ұрынғанын, енді «қайраңдап қалған кемесінің» табанына көрші елдердің әлеуетін шынжыр ғып төсеп шығуға бет алғанын байқауға болатындай.

«SWIFT жүйесінен дос елдердің банктері арасындағы тікелей коррес­понденттік байланыстарға көшуді қоса алғанда, өзіміздің халықара­лық қаржылық және есеп айырысу тетік­тері бойынша диалогты жеделдету маңызды деп санаймын. Оның ішінде Ресей Орталық банкінің қаржылық хабарламаларды жіберу жүйесінің көмегімен. Біз сондай-ақ Азия-Тынық мұхиты аймағының негізгі қаржы орталықтарымен ынтымақтастықты нығайтуды ұсынамыз», деді В.Путин.

Премьер-Министрдің орынбасары, Сауда және интеграция ми­нистрі Бақыт Сұлтанов мұндай мәлім­деме­лерге қатысты пікір білдіреді.

«Әрине, қазір есептеулерді қиын­датқан санкциялық ахуалдың бар екені рас. Әрі біздің елдер арасында доллармен есептесуде қиындықтар бар. Өйткені оның Ресейде пайдаланылуы­на тыйым салынған. Соған қарамас­тан ортақ валюта құру мәселесі күн тәр­тібінде жоқ. ЕАЭО-ның бар­лық ор­ган­дарының негізгі міндеті – та­уар­­ларға бірыңғай стандарттар мен та­лап­тарды енгізу және үшінші ел­дерден импорттауға бірыңғай та­рифтік-тарифтік емес шараларды және басқа да құралдарды қолдану арқылы елдеріміз арасындағы сауда­дағы кедергілерді жою. 2025 жылға таман құнды қағаз­дар нарығын реттеуге бағытталған сақтандыру және банк саласындағы заңнамаларды сәйкестендіру жоспарланып отыр. Бұл үшін орган құрылып, Алма­ты­да орналасады. Орган ортақ қар­жы нарығы субъектілерінің тізілі­­мін жүр­гізумен, халықаралық ұйым­дар­мен ын­тымақтастық бойынша ұсы­ным­дар әзірлеумен және ЕАЭО мем­лекет­терінің заңнамасын халық­аралық стандарттарға сай етіп жетіл­дірумен айналысады. Айта кету керек, ақша-несие саясатын жүргізу мәселесін, қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз етуді, қаржы нарығын қадағалауды әр елдің Ұлттық банкі өздері жүзеге асырады», деді Б.Сұлтанов.

Қаржыгер Расул Рысмамбетовтің айтуынша, тап қазіргі Ресейдегі жағ­дайды айту және оның Қазақстанға тигізер әсерін бағалау өте қиын.

– Ресейлік банктерге санкция салынуы елімізбен арадағы сауда қаты­насына соққы болып тиеді. Бізде Ресейден келетін импорт көлемі азаюы мүмкін. Негізінен Ресей өндірісін тоқтатуы мүмкін тауарлар бойынша импорт төмендейді. Ондай жағдайда Румыния, Түркия сияқты елдерден сатып алуға тура келеді. Әзірге Ресейде жағдай қалай нашарлайды, ол бізге қалай әсер етеді – ол жағын кесіп айту қиын. Өйткені санкциялардың әсері әдетте біраз уақыттан кейін сезіліп жатады. Глазьевтің не айтқысы келіп тұрғанын түсінбеймін. Жалпы, ресейлік тарапта өздерінің бір ойлары бар, бірақ олар оны әлі жария етпеді. Мынау айтып жатқандары «қәне, сауданы басқаша жасасайық», деген сыңайдағы жалпылама сөз. Иә, қандай да бір ортақ валюта арқылы саудаласайық, бәлкім ол теңге болады. Өйткені біздің экономика – валютасы конвертацияланатын, ТМД-дағы ең ірі экономика саналады. Әзірге Ресей санкция құрсауындағы мемлекет болғандықтан, олармен кез келген келісімге барудың қисыны да жоқ, – дейді сарапшы.

Қаржыгердің пікірінше, «Мир» картасын айналымға енгізуден қорқу­дың қажеті жоқ.

– Мүмкін, «Мир» картасын пайдалануды қазақстандық банктер енгізіп көрер. Менің ойымша, мұны санкция салушылар – Еуроодақпен, АҚШ-пен келісіп көру керек шығар. Менің­ше, бұл қалыпты тәуекел саналады. Дегенмен бәрі оңай болса, «Мирдан» 10 есе мүмкіндігі жоғары Union Pay Қазақстанда да, Ресейде де жұмыс істеп кетер еді. Неге Union Pay нарыққа кірмеді? Сол тәжірибені түбегейлі зерттеп, сосын барып «Мирді» енгізейік деген әңгімені айту керек немесе қазақстандық төлем жүйесін Ресейде де пайдалану жағын қарастырып көру керек. Иә, ресейлік банктерге салынған санкция екі ел арасындағы сауда қатынасына кері әсерін тигізуде. «Сбербанк» Қазақстандағы ірі ойыншы саналады және көп кредит берді. Осы кезде Ұлттық банк пен Қаржы нарығын реттеу және дамыту агент­тігі бірігіп, біздің бизнеске берілетін ақша тоқ­тап қалмас үшін не істеу керек дегенді ойластырғаны жөн. Өкінішке қа­рай, тығырықтан шығар жол тез табылмайды. Ұзақ мерзімді стратегия ойлас­­­тырған абзал, не болмаса біздің на­­рық­­қа кіруге дайын шетелдік инвес­тор­лармен жұмыс істеу қажет, – деп пікірін білдірді Р.Рысмамбетов.

«Фридом Финанс» АҚ басқарма төрағасы Сергей Лукьяновтың айтуынша, біз ЕАЭО аясындамыз және тауардың жартысынан көбін Ресейден сатып алып отырмыз.

«Бұл тұрғыда біз Ресейге ақша төлеп, қайта оларға кіріс әкеліп отырмыз ғой, неліктен біз тәуелді боламыз деген де пікір бар. Жалпы, біз сырттан келетін тауардың 50 пайызын Ресейден, 50 пайызын басқа елдерден сатып аламыз. Ал осы 50 пайыз Ресей үшін – 2,5 пайыз ғана. Яғни біз олар үшін – ешкім емеспіз, біз үшін олар – аса ірі. Иә, біз бір кеңістіктеміз. Бірақ әр кеңістіктің өз Ұлттық банкі бар. Солар пайыздық ставканы бекітеді. Былтыр Ресейде базалық ставка – 4,5, ал бізде 10 па­йыз шамасында болды. Мәселен, сүт зауытын ашқымыз келді делік. Оны қаржыландыру үшін несие керек. Сол несиені 10 пайызбен Қазақстаннан алған тиімді ме, әлде 4,5 пайызбен Ресейден алған тиімді ме? Әрине, Ре­сейден. Сондықтан ол жақта зауыт салу арзан. Олардың сүтінің өзіндік құны біздің көршілес қаладағы сүттен әлдеқайда төмен. Сонда біз жасырын түрде өз экономикамызды өлтіріп, көршінің экономикасын қолдап отырмыз. Біз олардың тауарын Қазақстанға алып келген кезде, олардың инфляциясын да қоса алып келеміз», дейді С.Лукьянов.

Еске салайық, сәуір айында «Банк ЦентрКредит» ресейлік «Альфа-Банктің» біздегі еншілес банктің 100 пайыз акция­сын сатып алып, оны Eco Center Bank деп қайта атады. Сондай-ақ өт­кен айда «Сбербанк Қазақстан» өзінің 330 млрд теңге көлеміндегі несие портфелін Halyk Bank-ке сатты. «ВТБ Қазақстанның» да сатылатыны белгілі болды. Ал жақында ғана Иржи Шмейц басқаратын PPF халық­аралық инвестициялық-қар­жы корпорациясының топ-менедж­менті отандық «Банк Хоум Кре­дит» акциясының 75 пайызын ресей­ліктерден сатып алды.