Қаржы • 07 Маусым, 2022

Ашық бюджет – басты міндет

836 рет
көрсетілді
3 мин
оқу үшін

Қай салада да ашықтықтың болуы аса маңызды. Ашықтық – әділдікке, әділдік сенімге жол ашады. Соңғы жылдары елімізде бюд­жет ашықтығын бақылау мәселесі жиі көтерілді. Белсенділер жиі-жиі семинарлар ұйымдастырып, қоғам өкілдерінің де, журна­листердің де сауатын арттырды. Бюджет ашықтығын қамтамасыз ету бойынша Қаржы министрлігі де елеулі шаруа атқарды.

Ашық бюджет – басты міндет

Ведомство дерегінше, Халық­аралық бюджеттік серіктестік есептейтін бюджет ашықтығы индексінде Қазақстан мүмкін болатын 100 ұпайдан 63 ұпай жинаған. Сөйтіп, 120 елдің ішінде 37-ден 28-орынға көтерілген. 2019 жылы бұл көрсеткіш 58 ұпайды құраған екен. Қаржы вице-министрі Данияр Жаналиновтің айтуынша, азаматтық бюджет – азаматтардың бюджет процесіне қатысуының шарты, сондықтан бюджеттің ашықтық индексі Үкімет жұмысының стратегиялық индикаторларының біріне айналды.

«Министрлік қажетті ақпаратты қолжетімді ету бойынша жұмыстар жүргізіп жатыр. Алдағы жылдарда қоғам­мен тығыз байланыс орнатып, ашық бюджет индексін жақсарта түсуді көздеп отырмыз», деді Д.Жаналинов.

Халықаралық бюджеттік серіктестік зерттеушісі Жанар Жандосованың айтуынша, негізі ел бюджетінің әлеуеті бұдан да жоғарырақ.

Ең маңыздысы – бізге қо­ғамдық қатысу, қоғамдық диа­лог қажет. Инфрақұрылымдық жобалар секілді нәрселерді қоғам болып талқылап, талап етуді үйренген жөн. Мысалы, LRT жобасы жақсы талқыланған болса қазіргідей қиындық тумас еді. Біз еш себепсіз, қазір бюджетке салмақ түсіріп тұрған осы жобаны бастап кете салдық. 

Оның айтуынша, баға қойы­латын негізгі құжат – бюд­жет жобасы. 110 сұрақтың 55-і соған қатысты. Бұл – азамат­тық қоғам нені жоспарлап отырға­нын, қандай әлеуметтік-экономи­ка­лық саясатты, қандай инфра­құ­ры­лымдық сая­сатты, нені өзгер­тетінін бағалай алатын ең маңызды құжат.

«Өкінішке қарай, дәл осы құжат бойынша бізде ең төменгі ұпай – бар болғаны – 49. Ал басқалары, мысалы, айлық және жартыжылдық есептілік бойынша жақсы ұпай жинадық. Сондық­тан бізге азаматтық бюджет жобаларын қолжетімді ету бо­йынша көбірек жұмыс істеу керек. Қоғам қарауына берілген кезде онда өткен жылдардың ақпа­ра­ты – осыған дейін қанша ақ­ша бөлінді деген дерек көрсе­тіл­мей­ді, тек келешекке қатысты деректер енгізіледі. Сондықтан бұл қаржы көлемі аз ба, көп пе деп салыстыру қиынға соғады. Азаматтық бюджетте әлеуметтік саясат пен нақты қаржылық емес көрсеткіштер арасындағы байланыс жарияланбайды. Мәселен, көлік пен инфрақұрылымға қанша қаржы бөлінетіні жазылады, бірақ нәтижесінде қанша жол салынғаны жайлы дерек жоқ. Осындай қаржылық емес көрсеткіштер де бюджетте болуға тиіс», дейді сарапшы.

Ол жиын барысында тағы бір маңызды мәселеге назар аударды. Оның сөзіне қарағанда, мәсе­лен, компанияларға экология­лық айыппұл салынған кезде ол айыппұл ортақ қазанға түсіп, кейін басқа шараларға жұмса­лып жатады. Негізінде айыппұл қаржысы экологиялық проблеманы түзетуге жұмсалуға тиіс. Жылдамдықты асырғаны үшін салынған айыппұл транспорт­тық инфрақұрылымды жақсарту­ға бағытталуы керек. Бізде әлі ондай түсінік қалыптаспады, соған көңіл бөлуіміз керек, дейді Ж.Жандосова.