Электронды декларациялау орталығының көмегі көп

2021 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің 2015 жылғы 20 мамыр­дағы бағдарламасымен бекітілген «Ұлт жоспары – 100 нақты қадамның» 38-тармағын іске асыру мақсатында электронды декларациялау жүйесін дамыту және ке­дендік декларацияларды өңдеу уақы­тын қысқарту шеңберінде Қаржы министрлігі Мемлекеттік кірістер коми­тетінің құрамында демалыс және мереке күндерін қоса алғанда, тәулік бойы жұмыс істейтін Электронды декларациялау орталығы құрылды.

Орталықты құрудың негізіне кедендік бақылауды орталықтандыру бойынша дамыған елдердің сәтті халықаралық тәжірибесі алынды. Орталықты құрудың негізгі артықшылығы – жоғары тәуекел дәрежесі бар тауарларды және экономикадан тыс қызметке қатысушыларды (бұдан әрі – СЭҚ-қа қатысушы) кедендік бақылаудың бір орында шоғырлануы.

Орталық жұмысының нәтижесінде, Тәуекелдерді басқару жүйесі жаңар­тылды, бұл өз кезегінде адал СЭҚ-қа қатысушылардың жүктемесін азайтуға оң әсерін тигізді. Мәселен, барлық кедендік декларацияның 82%-ы автоматты режімде 1 минутта ресімделеді, тек кедендік декларациялардың 18%-на ғана қатысты тауарлардың кедендік құнын бақылау жүргізіледі. Бұл ретте оларға қатысты тауарлардың кедендік құнын бақылау тағайындалған кедендік декларациялардың жартысынан көбін Орталық кедендік құнды айқындаудың негізгі әдісін (1-әдіс) қолдана отырып шығарады.

Электронды декларациялау орта­лығының құрылуымен мемлекеттік кіріс­тер органдары лауазымды адам­дарының СЭҚ-қа қатысушылармен және кеден бекеттерімен байланысы толығымен алынып тасталды. Өзара іс-қимыл тек орталықтың лауазымды адамдары әрекеттерінің заңдылығын бақылауды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін кедендік және салықтық әкім­шілендірудің автоматтандырылған жүйесі арқылы жүзеге асырылады.

СЭҚ-қа қатысушыларға ыңғайлы болу және олардың өтініштеріне жедел ден қою үшін Мемлекеттік кірістер комитеті мамандандырылған телеграмм – чаттар құрды, онда СЭҚ-қа қатысушылар кедендік декларацияларға қатысты қызығушылық тудыратын мәселелер бойынша ақпарат ала алады. Аталған чаттардағы ақпараттың уақтылы және сапалы берілуін бақылау мақсатында ор­талық басшылығы келіп түсетін өтініш­терге ұдайы негізде мониторингті жүзеге асырады. Бұл ретте бірде-бір өтініш назардан тыс және жауапсыз қалмайды.

ЕАЭО Кеден кодексінің 119-бабына сәйкес тауарларды шығару үшін ең аз мерзім кедендік декларацияны тіркеген сәттен бастап 4 сағатты құрайды. Сонымен қатар Орталықтың тәулік бойғы режімде белсенді жұмыс істеуімен тауарларды шығару мерзімінің орташа уақыты 2 сағатқа дейін қысқарды. Бұл көрсеткішке қол жеткізу, оның ішінде өзара ақпарат алмасу кезінде тауар жөнелтуші елден келіп түсетін мәліметтерді автоматтандырылған салыстыруды енгізу себеп болды.

Бүгінде Мемлекеттік кірістер ко­митеті нақты уақыт режімінде тауарларды жөнелтуші елдің экспорттық кедендік декларацияларынан ақпарат алмасу туралы 8 халықаралық шарт жасасты. Атап айтқанда, өзара сауданың «айналым статистикасындағы» елеулі алшақтықтарды ескере отырып, орталық Қытай Халық Республикасының Бас кеден басқармасымен (бұдан әрі – ҚХР БКБ) жасалған шарттар шеңберінде келіп түсетін ақпараттарды әкімшілендіру бойынша белсенді жұмыс жүргізуде.

Жүргізілген жұмыстардың нәти­желері бойынша тауарлардың кедендік құнын анық емес декларациялаудан бюджет шығындарының алдын алу, сондай-ақ «айналы статистикадағы» алшақтықты төмендету бөлігінде оң нәтиже байқалады. Атап айтқан­да, кедендік бақылау кезінде декла­ранттардың тауардың кедендік құнын айтарлықтай төмендету  фактілері анық­талды. Мысалы, қазақстандық компания ҚХР-дан құны 41,8 мың доллар шаруашылық тауарларын импорттады, бұл ретте ҚХР БКБ ұсынған мәліметтер бойынша, Қазақстанға экспорт кезде тауардың құны – 171,4 мың доллар. Осылайша, қазақстандық компания кедендік құнды 4 есеге немесе 129,6 мың долларға төмендеткен. Өндіріп алынуы тиіс кедендік төлемдер мен салықтардың сомасы 12 млн теңгеден астам соманы құрады.

Осыған ұқсас басқа компания ке­дендік құны 241 мың доллар «ма­та» тауары бойынша кедендік құнын 24 мың доллар деп мәлімдеген, сәй­ке­сін­ше тауарлардың құны 10 есеге төмендетілген. Өндіріп алынуға тиіс кедендік төлемдер мен са­лық­тардың сомасы 22,6 млн теңгені құ­рады.

Кеден заңнамасын бұзушылықтың тағы бір жарқын мысалы, ішкі микросхемалары жоқ теледидар корпустары атын жамылып, SMART TV функциясы бар LED теледидарларын әкелу. Бұл факт ҚХР БКБ-дан келіп түскен ақпараттарды салыстыру кезінде тағайындалған кеден­дік жеке тексеруді жүргізу барысында анықталды.

Жалпы, жыл басынан бері орталық тауарлардың кедендік құнын төмендету фактілері бойынша қосымша 9,4 млрд теңге өндіріп алды.

2022 жылғы 1-тоқсанында ҚР импорты мен ҚХР экспорты арасындағы айырмашылық 0,9 млрд-қа дейін (-30%) төмендегенін естеріңізге саламыз.

Айта кетелік, 2021 ж. – 5,6 млрд (-40,5%), 2020 ж. – 5,3 млрд доллар

(- 45,5%), 2019 ж. – 6 млрд (- 47%), 2018 ж. – 5,9 млрд (- 52,5%), 2017 ж. – 6,8 млрд (- 59,4%).

Сонымен қатар Орталық қызмет­керлерінің шешімдермен немесе әрекет­терімен келіспеген жағдайда, лауазымды адамдардың әрекетіне шағымдану тәртібі Қазақстан Республикасының Әкімшілік процестік-рәсімдік кодексінде көзделген.

Орталық қызметінде проблемалық мәселелер де бар, қазіргі уақытта оны шешумен Мемлекеттік кірістер комитеті айналысуда.

Атап айтқанда, бұл кедендік құжаттар нысанын автоматтандырудың жоқтығы (тауарларға арналған декларацияға өзге­рістер енгізу туралы талап, тауарларға арналған декларацияға өзгерістер енгізу туралы шешім қабылдау).

Кедендік бақылауды, тиісінше ке­дендік декларацияларды шығаруды же­­дел жүргізуге әсер ететін тағы бір себеп тауарларға арналған декларация­ны шығару сәтінде декларант төлеген кедендік төлемдер мен салықтардың болмауы, оның негізінде кедендік декларация толтырылған құжаттар мен мәліметтерді уақтылы ұсынбау, кедендік төлемдер мен салықтарды төлеу жөніндегі міндеттің орындалуын қамтамасыз етуді уақтылы ұсынбау.

Жалпы алғанда, орталықтың жұ­мысы тиімді және жедел кедендік бақы­лауды қам­тамасыз ету, сондай-ақ әкімшілік ке­дергілерді төмендету және көлеңкелі эко­номикаға қарсы күрес бойынша қойыл­ған міндеттерді шешуге бағытталған.