Ислам әлемін алаңдатқан проблема

«Бұл форум әлемдік дең­гей­дегі сарап­шылардың күш салып, жұмыл­дыруымен өтіп жатыр. Әлемде 800 млн адам аштықтың тырнағына ілінді. Пан­демия бұл проблеманы терең­детіп жіберді. Ортақ шешім қабылданбаса, мұ­ның зар­дабы ұзақ уақытқа созы­ла­ты­ны белгілі болып қалды. Бар­лық мүмкіндік аштықтың алдын алуға жұмылдырылуы керек. Бұл ретте Ислам конференция­­сына мүше мемлекеттердің аграр­лық зерттеу университеттерін ортақ проб­леманы талқылаудың, бірігіп шешудің платформасы ретінде қарастыру маңызды», деп атап өтті Е.Қарин.

ИЫҰ азық-түлік қауіп­сіз­дігін қам­та­ма­сыз етуді жаһан­дық проблема деп та­ниды. Атал­­ған ұйым­ға кі­ретін елдер­де табиғи ресурс­тар жеткілікті болса да мү­ше мемле­кеттердің басым көпшілігі азық-түлік жеткізілімінің халықара­лық нары­ғына тәуелді. Бас хатшы Хиссейн Брахим Таханың пікірі­не сүйенсек, коронавирус панде­миясы сияқты ұзақмерзім­ді дағдарыс кезеңі азық-түлік қауіп­сіздігіне зиян тигізуі мүм­кін. Се­бебі ИЫҰ елдеріндегі ауыл­ша­руашылық тауарларының тап­шылығы 2012 жылдағы 50,9 млрд долларға жуықтап қалды.

Форумда әлемнің азық-түлік тапшы­лығынан зардап шегетін әлсіз елдерді анықтау, әлемдегі кли­маттық өзгеріс­тердің азық-түлік­пен қамтамасыз етуге әсерін бағалау және ауыспалы климаттық жағдайларда азық-түлік өндіру тәсілдерін зерделеу, әлемдегі тағам қауіпсіздігінің жай-күйін және оны шешу жолдарын бағалау, тамақ қауіпсіздігін қамтамасыз етудің негізгі факторларын анықтау мәсе­лелері талқыланды.

Форуммен онлайн желісі ар­қылы байланысқан Біріккен Араб Әмірліктерінің Азық-түлік және су қауіпсіздігі министрі Ма­риям Альмхеири: «Алдағы он­жыл­дық­тарда азық-түлік өнімдерін молы­нан өндіруге мүмкіндігі бар экс­порт­таушы мемлекеттердің ықпалы күшейеді. Біздің күш-жіге­рі­мізді осы мемлекеттердің мүм­кін­­­дігін адамзат игілігіне пайда­­лануға жұмылдыру керек. Біз азық-түлік мәсе­лесін талқыла­ған фо­рум­­­дардағы айтылған пікірлер­ді қа­­перге алу үшін жиналып отыр­мыз», деді.

Азық-түлік қауіпсіздігі жөнін­дегі ИЫҰ (АҚИҰ) Бас директоры Ерлан Бай­дәу­леттің баяндауын­ша, бұл форумға 24 елден делега­ция келген.

«Форум азық-түлік тапшы­лығын технологияның мүмкін­дігімен азайту мәселесін көтеріп отыр. Жиын барысын­да біраз келісімге қол қойылды. Бұл құ­жат­тар еліміздің  ауыл шаруашылығы секторына инвестиция тартуға жол ашады. Бүгінгі форумда араб елдерінен келген делегациялар­дың пікірін сол елдердің ресми көзқарасы деп қабылдауға болады», деді Е.Байдәулет.

Форумның келесі талқылаған тақы­рыбы 19 млн-нан астам тұр­ғы­ны бар, 2050 жылға қарай халқы­ның саны шамамен 25 млн-нан асуы мүмкін Қазақстан келешекте азық-түлік өнімдерін экспорттаушы негізгі елдердің қатарынан көріне ала ма деген бағытқа ауды.

Жиын барысында тәуелсіз сарапшы ретінде сөз алған экономист Әзімхан Сатыбалдин екі жыл бұрын Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Адамзат ковидтік дағдарыстан кейін азық-түлік тапшылығына тап болады» деген пікірін қаперге салып өтті. Дер кезінде шешілуі тиіс жайттар уақытында шешілмегендіктен күр­деленіп кетті. Әлемдегі ең ірі ас­тық импортшысы Ук­раина астығы жекелеген мемлекеттердің сая­си мүдделерінің қыспағында қалды.

«Қазір халықтың қарнын қалай той­ды­рамыз» деген мәселе әлемдік трендке айналды. Қалған мәсе­лелер осы проб­леманың көлеңке­сінен аса алмай отыр­ғанын көріп отырмыз. Бидай тоннасы­ның бағасы 100 доллардан 350 дол­ларға дейін көтеріліп кетті. Ата-баба­мыздың «алтын-күміс тас екен, арпа-бидай ас екен» дегенін бүгінгі көзқараспен тәпсірлесек, «азық-түлік проблемасы бір оқ шы­ғындамай-ақ кез келген мемле­кетті, халықты тізе бүктіреді.

Ә.Сатыбалдин қазір жер бе­тін­дегі 7,5 млрд халықты қалай тойын­дырамыз деген мәселе ға­лам­дық трендке айналғанын жет­кізді.

«Қазақстанның астық әлеуе­тінің қан­дай екенін әлем көріп-біліп отыр. Әлем­нің біраз елінің шенді­лерінің бүгінгі жиынға келу себебі де осы. «Біз өз мүмкін­ді­гімізді қалай пайдаланып отыр­мыз?» деген мәселе бізді мем­ле­кеттік деңгейде толғандыруы тиіс. Біздің проблема халықаралық миг­рацияда емес, ішкі миграцияда. Қазақстанның облыстарының бәрінде жұмыспен қамту мәселесі басы ашық күйінде қалып отыр. Мемлекет оңтүстіктегі халықты сол­түстік облыстарға көшіруге үнде­генімен, ұсыныстарының инвес­­тициялық тартымдылығын пай­­далана алмай отыр. Үкімет солтүс­­тікке көшіп барамын деген­дер­дің басына үй, алдына мал салып беруге дайын. Солтүс­тік­тің шұ­райлы жерлерінің басым көп­шілігі олигархтардың қолында. Сол себепті, Жаңа Қазақ­стан­ның құры­лысын жеке адамдарға бөлін­ген жерлерді қайта қараудан бас­тайық. Алыс-жақын шетел­дердің тәжірибесін қарайық. Кө­шіп барған ағайындардың бейім­ділігіне қарай 1 немесе одан да көп гектар жер берейік. Астық ексін, бау-бақша ексін. Тым болмаса айналасының азық-түлік қауіп­сіз­дігі мәселесін шешсін», дейді Ә.Са­ты­балдин.

Сондай-ақ ИКҰ-ны тек азық-түлік мәселесі емес, білім, тех­но­ло­гия, ауыл шаруашылығы ғы­лымы интеграциясы да толған­ды­руы керек. Былтыр Қазақстан­да құр­ғақшылықтан мал қыры­лып жат­қанда Біріккен Араб Әмір­лік­терінде жасанды жаңбырдан ел-жерді су алып кетті. Сол техноло­гияны біздің жерге пайдаланса, қазақтың кеуіп жатқан шөлейт аймақтарының күре тамырына қан жүгіріп, жасыл желекке айна­лар еді. Біз жерімізді келер ұрпақ­қа барынша жайлы жағдайда ­аманаттауымыз керек. Азық-түлік проб­лемасы алқымнан алып жат­қан тұста ауыл шаруашылығы­ның инвес­тициялық мүмкіндігін естен шығармауымыз керек», деп сөзін түйіндеді Ә.Сатыбалдин.

Екі күнге жалғасқан форум барысында ИЫҰ сарапшылары, отандық ғалымдар азық-түлік тапшылығы проблемасын шешуде ғылымның проблемасы туралы ойларымен бөлісті, агросектордың интеграциялық мүмкіндігі туралы мәселе мемлекетаралық деңгей­де талқылануға тиіс деген ұста­ным­ды толық қолдайтындықтарын білдірді.