Халықаралық «Түркістан» газеті – саяси апталық. Жиырма жылдық тарихы бар газет бұл күндері күллі түркі дүниесінің үні, ақпарат айнасы болып қалыптасты. Тарих тереңінде жатқан туған еліміздің арғы-бергі шежіресін жасауға орасан зор еңбек сіңірген, отандық ақпарат кеңістігінен өзінің тиісті орнын тапқан, бет-бейнесі айқындалған басылымның мерейтойы қарсаңында газеттің Бас редакторы Шәмшидин ПАТТЕЕВПЕН сұхбаттасудың сәті түсті.
– Шәмшидин Әшенқожаұлы, «Түркістан» апталығының алғашқы нөмірі шыққанына жиырма жыл толып отыр. Бұл бір қарағанда, қамшының сабындай қысқа мезгіл сияқты. Ал бүгінгі заманның зымыран уақытымен өлшесек, аз уақыт емес. Ширек ғасырға жуық уақыт оқырманымен жүздесіп келе жатқан басылымның шығу тарихы қандай еді?
– «Түркістан» газетінің негізін Қазақстанның халық жазушысы Қалтай Мұхамеджанов салды. Ол кісінің беделі халық пен Үкімет басшылары алдында жоғары еді. Республика Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың да ілтипатына бөленген жан болатын. Түркі халықтарының ынтымағы мен бірлігін насихаттайтын газет 1993 жылы 14 қарашада Үкіметтің арнайы қаулысымен шықты. Оның алғашқы нөмірі сол жылдың 24 қаңтарында жарық көрді. Газет беттеріне түркілердің бірлігі, олардың тарихы да кеңінен айтылды, Қазақстанның нарықтық қатынас кезеңіндегі қоғамдық өмірінің барлық салалары қамтылды. Дін мәселесі де қалыс қалған жоқ. Редакция қызметкерлері әр алуан тақырыптарға сай жаңа рубрикалар ашып, өзекті мәселелерді көтере отырып, қоғамдық пікірлер қалыптастыра білді. Елде нарықтық қатынастың қалыптасу кезеңі кім-кімге де оңайға соқпағаны мәлім. Газет те сол жылдары қаржылық жағынан тапшылық көріп, екі-үш ай бойына қызметкерлер жалақы алмаған кездер де болды. Дегенмен, қанша қиындықтар туындаса да Қалекең тұйықтан шығар жол тауып, газет туын жыққан жоқ. Газет аз ғана уақыт ішінде көзіқарақты оқырмандардың үнпарағына айналды. Бертін келе сегіз беттік, содан соң он екі беттік көлеммен оқырмандарға жол тартты. Редакцияда екі бірдей Республика Президенті сыйлығының иегері мен бірнеше ұлттық компаниялардың жариялаған бәйгесінде топ жарған журналистер қызмет етеді. Газетіміз халықаралық жағдайларды да тұрақты жазып келеді.
– Елбасының сындарлы саясатын қолдап, оқырманға тірек болған газет қазақ ұлты үшін қандай қызмет атқарды?
– Ұлттық басылымдардың қай-қасысы да көтерген мәселелеріне ұлттық мүдде тұрғысынан қарағаны ешкімге де дау тудыра қоймас. Солардың ішінде «Түркістан» газеті де осы тұрғыдан өз үлесін қосты деп білемін. Тәуелсіз мемлекеттің іргесін бекіту мен оны жан-жақты дамыту тек Үкіметтің ғана шаруасы емес. Осы орайда газеттерге де жүктелген міндеттер аз болмады. Өтпелі кезеңнің қиындықтарында оқырмандарды сабырға шақыра отырып, Президент ұстанған нарықтық қатынастың қыры мен сырын түсіндіруде аянып қалған жоқ. Білікті экономист мамандарды, айтулы ғалымдарды тартып, олардың маңызды мақалаларын жиі-жиі жариялап отырды. Сын түзелмей, мін түзелген бе. Сол бағытта айтулы ғалымдардың Үкіметке достық рәуіштегі сын мақалаларын да жарияладық. Әсіресе, ел ішінде дін бірлігі мәселесі жұртқа алаңдаушылық туғызып жатқан кезде, газет оған бейжай қарап қалған жоқ. Шетелдерден ішімізге енген түрлі секталар дәстүрлі дін бірлігіне ақау түсіре бастаған кезде Қалекең бастап, басқалар қоштап, жұртты алдауға түсіп қалмаулары үшін Ислам дінінің құндылықтары мен маңызын кеңінен көрсететін материалдарды ауық-ауық жариялап отырды.
Қоғамда тағы бір өзекті мәселе – оралмандардың елге оралуы болды. Бұл қазір де өзекті мәселе. Қытайдан, Моңғолиядан, Ираннан тарихи Отаны Қазақстанға оралуды мақсат тұтқан қандастарымыз редакция есігін ашып, өздерінің тиісті құжаттар дайындауда көптеген қиындықтарға кездесіп, әуре-сарсаң күй кешкендері жөнінде шағымданып жүрді. Біз де соның оңтайлы жолын қарастыра отырып, ақыры газет ішінен оралмандарға арнап, төрт беттен тұратын «Қоныс» қосымшасын жарыққа шығаруды ұйғардық. Қалтай аға қосымшаның редакторы етіп осы мәселенің түйінін жетік білетін Айтан Нүсіпханды тағайындады. Қосымшада екі ел арасында жүретін құжаттарды дұрыс дайындау жөнінде бірнеше материалдар жариялап, Қытай мен Моңғолия елдеріне таратылды. Газеттің түсіндіру жұмыстары оң нәтижесін беріп жатқанын оралмандар алғысынан сезіп отырдық. Қазір елге келген қандастарымыздың азаматтық алу мәселесін қозғау үстіндеміз.
Газетте өнер адамдары туралы да аз жазылған жоқ. Дәстүрлі әндерді шырқаушылар мен театр әртістерінің жай-күйлерін де тиісті орындарға жеткізіп, басқа әріптестеріміз секілді қолдан келген көмегімізді аянып қалған жоқпыз. Қаншама таланттыларды елге таныттық. Ауыл спортын дамытуға да көңіл бөліп, жақсысын басқаларға үлгі тұтып, жаманын өткір сынға алдық.
– Сөз жоқ, басылымның беделі – ақиқатты айта білуінде. Ал «Түркістанның» оқырман көпшілікке қадірлі болуының себебі неде?
– Ақпарат құралдары ақиқатты айтпаса, кім айтады? «Ескермеген ауру жаман». Қоғам дерттен құлан-таза ада деп айту асылық болар. Ауылдағы әкімдіктен бастап, Астанадағы Үкімет басшыларына дейін халық бақылап отыр. Олардың ел дамуында жіберген кейбір қателерінің өзі халыққа жеңіл тимейді. Өз істерінде өрескел кемшіліктер жіберген әкімдер мен министрлерді сын тезіне алдық. Белгілі экономист Тоқтар Есіркепов пен талай біліктілердің пікірлерін жариялап, көпшіліктің көңілінен шықтық десем асылық болмас. Ауыз су, халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету, шағын бизнесті дамыту жөнінде газетте аз сын айтылған жоқ. Тіптен дау-дамайда қалған жеке бастың да тағдыр-талайына араша түсіп, әділдік үшін күрескен сәттерімізді оқырмандар газеттен біліп отыр. Алайда ханның қызында да кемшілік болады екен. «Көш жүре түзеледі» демекші, біздің ел жылдан-жылға даму үстінде. Аздап болса да жаңа өндіріс орындары ашылып жатыр. Посткеңестік Орталық Азия республикалары арасынан біздің ел шоқтығы қай салада да жоғары тұр. Сонда да қоғамда жегі құрттай жеп жатқан жемқорлар саны азаяр емес. Өкініштісі сол, қолында үлкенді-кішілі билігі барлар ғана емес, кейбір құқық қорғау органдарының, саны аз да болса сот мүшелерінің өздері де қылмысқа қатысы болып жатса не шара. Газет қоғамдағы осындай келеңсіздіктердің жолын кесу үшін де батыл-батыл жазылған материалдарымен күресіп келеді.
– Басылым елімізде жүргізіліп жатқан әлеуметтік-экономикалық реформаларды, жағымды жаңалықтарды жеткізуде, сондай-ақ халқымыздың руханияты мен тарихын танытуда қандай рөл атқарды?
– Уақыт пен заман талаптары өскелең. Қоғамның қай саласында да сол талаптарға сай кезінде реформалар жасалынып отырмаса, ел қай жағынан да тоқырауға ұшырауы мүмкін. Мысалы, осы күнге дейін Білім және ғылым министрлігі саланы жетілдіру үшін қаншама реформалар жасады. Бірақ солардың бәрі де сынға ұшыраумен болды. Мектеп оқулықтары анау, тарих пәндеріндегі көрсетілген жылдар бір-біріне сәйкес келмейді. Химия мен физика пәндерінде де қателіктер аз емес. Сапалы оқулық шығармай білімді оқушы тәрбиелеу оңайға түспейді. Әзірге қоғамда осы білім саласы кенжелеп дамуда. Медицинаның жыры бір бөлек. Басқа салаларда ілгерілеушілік бар. Индустриялық-инновациялық даму қолға алынғалы бері санаулы жылдар ішінде бірқатар өнеркәсіп орындары іске қосылып, солардың кейбірі өнімдерін тауар түрінде алыс-жақын шетелдерге шығаруда. Өзімізде шетелдік жеңіл көліктер мен жолаушылар тасымалдайтын автобустар да құрастырылып жатыр. Астыққа бай елміз. Оның бір бөлігін басқа елдерге сатудан біраз пайда табудамыз. Мұнай, газ, уран саласында да осындай. Ресеймен шектесіп жатқан Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Қостанай, Солтүстік Қазақстан облыстары ауыл шаруашылығы өнімдерін іргелес жатқан ресейліктерге сатуда. Тарихты жаңаша көзқараспен жазу оңай емес. Ол бір күнде, қысқа уақытта атқарыла қояр шаруа емес.
– Осы күнге дейін басып өткен жол, атқарылған жұмыс көңіл көншітеді десек, халықаралық басылымның болашағы қандай болмақ? Алдағы жоспарларыңыз қандай?
– Жаңа жоспарлар ел ішіндегі өзгерістерден туындайды. Қазір әлемдік саясатта көптеген жаңалықтар болып жатыр. Соларға саяси сараптама жасай отырып, оқырмандарға дер кезінде жеткізу басты міндет. Әрине, көтеріліп отырған мәселеге орай елге танымал саясаткерлердің пікірлерін білдіру де қиындық келтіреді. Қазір қазақ тіліндегі басылымдардың қай-қайсысы да халықаралық жағдайды, республикамыздағы өзгерістерді талдап көрсетуде орыс басылымдарынан кем соқпайды. Алдымызға қойған жоспарлар көп. Ең бастысы, ел ішінде тыныштықты сақтауда, бірлікті арттыруда бар мүмкіндікті пайдалану. Мемлекеттік тілімізді тұғырына толық қондыруда үздіксіз үгіт-насихат жүргізіп отыру біз үшін аса маңызды іс. Ал газеттің болашағы оқырмандар талғамына тікелей байланысты. Талғамдарынан шығатын құнды материалдар беріп отырсақ, болашағымыз да жаман болмас деп ойлаймын.
Әңгімелескен
Шарафаддин ӘМІРОВ,
«Егемен Қазақстан».
АЛМАТЫ.
