«Бердеңкені» қазақ баласы жақсы біледі. Даламызға басып кірген казактар да, патша драгундары мен солдаттары да осы бір оқты қаруды ұстап келген. Америка полковнигі Хайрем Бердан ойлап тапқан осы қару кейін Тула мен Ижевскінің қару зауыттарында конструктор Петр Фроловтың басшылығымен жетілдіріліп, кешегі ІІ Дүниежүзілік соғыста да қолданылған. Жетілдірілген түрі орыс арасында «фроловка» деп аталады. Бірақ қазақтар оны ескі атымен «бердеңке» деп қана атайтын.
«Бердеңке» қазақ аңшылары мен барымташылардың, патша өкіметінің қуғынына ұшырап, «қашқын» атанған азаматтардың сүйікті қаруы болған. ХІХ ғасырдың аяғында әскерге 2-3, кейін 5 рет атылатын (бесатар) ұңғылы винтовка беріліп, ескі «бердеңкелер» халыққа сатуға шығарылған екен. Сол кездегі құны 18 рубль болған оны қазақ жігіттері де жаппай сатып алғанға ұқсайды. Тура сатып алмаса да талай «тамырлары» арқылы алуы мүмкін. Өйткені патшаның қазақтарға отты қару сатуға тыйым салған жарлығы төңкеріске дейін күшінде болған.
«Қараш-Қараш» оқиғасында Бақтығұлдың сүйікті қаруы да осы мылтық. Ол да «бердеңкені» бұрын қашқын атанған өзінің орыс тамырынан алатыны белгілі. Мойнының ұзындығы 70 см-ге жететін бұл мылтықтың артықшылығы сол, оның оғы біршама алысқа жетеді. Соны білген ұлы жазушы Мұхтар Әуезов кейіпкері Бақтығұлға таудың биік шыңынан оқ атқызып, өзекте келе жатқан екінші кейіпкері Жараспайға оны дәл тигіздіріп, жер жастандырады ғой...
Петропавл тұрғыны бір жарым ғасыр бұрын жасалған осы қаруды ішкі істер органдарына тапсырды. Қарудың сапасын зерттеген криминалистер бұл қару кейін аңшы мылтығына өзгертілген, халық арасында «фроловка» деп аталып кеткен 1870 жылғы Бердан винтовкасы екенін анықтады.
«Криминалистердің қорытындысына сәйкес қару атуға жарамсыз», деп хабарлады ПД Әкімшілік полиция басқармасының ерекше тапсырмалар жөніндегі аға инспекторы полиция майоры Құрман Мусин. «Қазіргі уақытта сирек кездесетін затты СҚО Полиция департаментінің музейіне тапсыру мәселесі шешілуде», деді ол.
ПЕТРОПАВЛ
