Коллажды жасаған Зәуреш СМАҒҰЛ, «EQ»
Цифрлы экономиканы дамыту орталығы мамандарының хабарлауынша, бұл өзгерістер биылғы 11 шілдедегі «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» кодексіндегі толықтыруға байланысты енгізіліп отыр.
Қазіргі таңда темекі өнімдерінің акциздік маркалары жойылып, оның орнына штрихкодтар пайда болғаны белгілі және Қазақстан заңдарында «акциздік маркалар» деген термин «сәйкестендіру құралдары» деген сөзбен ауыстырылды.
Цифрлы экономиканы дамыту орталығының баспасөз хатшысы Алтынгүл Жанабайдың айтуынша, акциздік марка – сұранысы жоғары тауарлардың жекелеген түріне салық төлеуге арналған фискалдық марканың түрі. Бұрын бұл Қазақстанда темекіге қолданылып келген. Темекі бұйымдарының акциздік маркасы тікбұрышты, қағазға өздігінен жабысатын графикалық үлгіде болды. Алайда мұндай таңбалау түрі тұтынушыларға өнім туралы толыққанды ақпарат бере алмады. Сауда үшін де тиімді болған жоқ. Оның үстіне акциздік марканың жалғандығын тексеру де қиын, сол себептен түпнұсқадан айнымайтын жасанды көшірмелері де болған. «Осындай мәселелерді ескере келе, темекі өнімдерін міндетті цифрлы таңбалау жүйесі қолданысқа енді. Қазіргі өнімдердегі Data Matrix сәйкестендіру коды тауардың жалғандығын анықтауға, жалпы өнімді таңбалау әдісімен қадағалауға мүмкіндік береді. Мұндай цифрландыру жүйесінің арқасында жылына 840 млн теңге көлеміндегі қаражат үнемделеді», деді А.Жаңабай.
Негізі темекі өнімдерін цифрлы таңбалауға уақыт берілген. Енді 2022 жылдың 13 шілдесінен бастап, арнайы коды жоқ өнімдерге айыппұл салынады, лицензиясынан айырылады, тәркіленеді, дейді мамандар.
«Бүгінде темекі өнімдеріне акциздік марканың функциясын толығымен ауыстырған таңбалау жүйесі темекі өнімдерін идентификациялау құралы болып табылады. Акцизделетін өнімдерді есепке алу, бақылау таңбаларсыз жүргізілсе немесе белгіленбеген үлгіде, сәйкестендіруге келмейтін таңбалармен сақталса, тасымалданса, айналымға жіберілсе, онда бұл құқық бұзушылық болып саналып, жеке тұлғаларға – 50 АЕК (153 150 теңге), шағын кәсіпкерлік субъектілеріне – 150 АЕК АЕК (459 450 теңге), орта кәсіпкерлік субъектілеріне – 200 АЕК (612 600 теңге), ірі кәсіпкерлік субъектілеріне 500 АЕК (1 531 500 теңге) мөлшерінде айыппұл салынады», дейді А.Жаңабай.
Жалпы, Қазақстандағы темекі өнімдері нарығының көлемі 2021 жылы 1,57 млрд қорапты (шамамен 605 млрд теңге) құраған. ЕАЭО елдерінде, соның ішінде Қазақстанда тауарларды цифрлы сәйкестендіру және қадағалау үшін екі өлшемді Data Matrix коды қолданылады. 2020 жылдың қазан айынан бастап Қазақстандағы барлық темекі өнімі осындай цифрлық қорғанысқа ие болуға тиіс, яғни қазірдің өзінде Naqty Onim мобильді қосымшасын пайдалана отырып, өнім туралы барлық қажетті ақпаратты алуға және оның заңды екеніне көз жеткізуге болады.
Data Matrix қорғаудың жоғары дәрежесіне ие: криптографиялық шифрлау әдістерінің арқасында оны ұқсастырып, көшіріп басу мүмкін емес. Сонымен қатар Data Matrix коды басқа балаламаларымен салыстырғанда ақпараттың кең көлемін қамтиды. Ондағы деректерді қорап 30%-ға дейін зақымдалса да оқуға болады.
Еске сала кетсек, бүгінгі таңда Қазақстанда үш өнім түріне міндетті цифрлы таңбалау енгізілді: темекі өнімдері, аяқкиім және дәрі-дәрмек. Ал су және құрамында қанты бар сусындар мен зергерлік бұйымдарды цифрлы таңбалау қанатқақты жоба ретінде жүргізіліп жатыр.
