Коллажды жасаған Амангелді Қияс, «EQ»
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Шолпан-Атада өткен Орталық Азия мемлекет басшыларының IV консультативтік кездесуінде өңірдегі ынтымақтастық пен дамуға серпін беретін 6 негізгі бағытты атап өткен еді.
Олар – өңірдің қауіпсіздігі, мемлекетаралық шекара дауларын шешу, экономикалық кооперация, трансконтиненталдық сауда, өңірдегі климат өзгерісі және мәдени-гуманитарлық байланыс.
Әңгімемізге арқау болары – төртінші, трансқұрлықтық сауда қатынасы бағыты. Мемлекет басшысы «Мазари-Шариф – Кабул – Пешавар» теміржол құрылысына қатысуға Қазақстанның дайын екенін айтып, серіктестерді «Қазақстан – Түрікменстан – Иран» теміржолын белсенді пайдалануға шақырған еді. Президент сондай-ақ «Түрікменбашы – Қарабұғаз – Қазақстан шекарасы» жаңа автомобиль жолының құрылысына да қолдау білдіретінін мәлімдеді.
«Жаңа геосаяси реалияда біздің өңірдің трансконтиненталдық сауданы ілгерілету мен дамытудағы рөлі қарқынды өсуде. Осындай жағдайда Қазақстан Транскаспий халықаралық транспорт маршрутын белсенді дамытып жатыр. 2017 жылдан бері аталған дәліз маршруты бойынша контейнер тасымалы 3 есе – 25 мыңға дейін өсті. Сонымен қатар біз «Мазари-Шариф – Кабул – Пешавар» теміржол құрылысына қатысуға дайынбыз. Атап айтқанда, темір жолдардың үстіңгі құрылысына үздіксіз материал жеткізіп, жылжымалы құрамды қамтамасыз ете аламыз», деді Президент.
Осыдан бірер күн бұрын Түрікменстанда «Түрікменбашы – Қарабұғаз – Қазақстан шекарасы» автомобиль жолы маңындағы Қарабұғаз-гөл шығанағын көктей өтетін автомобиль көпірінің құрылысы ресми түрде басталды. Ұзындығы – 354, ені 21 метр болатын көпір Қазақстан шекарасына дейін келіп тіреледі. Көпір 2024 жылдың маусымында пайдалануға беріледі деп жоспарланып отыр. Түрікменстан президенті Сердар Бердімұхамедовтің айтуынша, жаңа көпір Түрікменстан, Қазақстан, Ресей, Иран және Үндістан жүк тасымалдаушыларының қысқа мерзімде Солтүстік және Шығыс Еуропаға шығуына мүмкіндік береді.
Телеграмдағы dalainside каналы осы көпір «Солтүстік – Оңтүстік» халықаралық көлік дәлізін жаңа деңгейге көтереді деп пайымдайды.
«Қазақстаннан келген жүк Түрікменстан арқылы Иранға өтіп, ары қарай Түркия арқылы Еуропаға немесе Парсы шығанағы арқылы Үндістанға кете алады. Сердар Бердімұхаммедовтің транзиттік жобаларға бет бұруы түрікмен экономикасында трансформациялық процестердің басталғанынан хабар беріп отыр. Бұл ретте, шығысты жауып тұрған Қазақстан және оның артында тұрған Қытайсыз түрікмен логистикасын дамыту мүмкін емес. Сондықтан президент Сердар көпірді тез арада салып, 2024 жылы іске қосуға тапсырма беріп отыр. Осы транзиттік дәліз Қытай үшін Иранға жетудің ең тез жолы. Ал Қазақстанға өз көшін Ресей арқылы емес, оңтүстік бағытпен бұрып, солтүстік көршінің экономикалық бопсалауын болашақта болдырмау қажет болып отыр», деп жазады канал авторы.
Осыған дейін Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Иранға сапарлап, Түрікменстан мен Иран территориясын басып өтіп, Түркияға баратын тұңғыш контейнерлік пойыз тасымалын ресми іске қосқан еді. Президенттің сөзіне сүйенсек, бұл логистикалық шешім 6 мыңнан аса шақырымды небәрі 12 күнде жүріп өтуге жағдай жасайды. «KTZ Express» АҚ компаниясы ұйымдастырған қанатқақты контейнерлік пойыз 20 футтық 48 бірліктен тұрады.
«Қазақстандық Ақтау және Құрық порттары Таяу Шығыс пен Еуропа елдерінің нарығына шығуға мүмкіндік ұсынады. Түрікменбашы портының инфрақұрылымын дамытып жатқан Түрікменстан да осындай позиция ұстанып отыр деп сенемін. Біздің елдер өзара транспорттық коммуникацияны дамыту мүмкіндігін уыстан шығарып алмауы керек. Қазір біз Өзбекстанмен де белсенді байланыстамыз. «Дарбаза – Мақтаарал» теміржол желісінің іске қосылуы өткізу қабілетін 2 есе арттырып, жүктерді тасымалдау мерзімін 1,5 есе азайтады», деп атап өткен болатын Қ.Тоқаев.
Қазақстан араласуға ынта танытып отырған «Мазари-Шариф – Кабул – Пешавар» теміржол құрылысына келейік. Қытайдың Ауғанстан бойынша арнайы өкілі Юэ Сяйонның айтуынша, бұл жобаға Қытайдың да қызығушылығы бар. «Қытай билігі трансөңірлік жобаларды, соның ішінде «Мазари-Шариф – Кабул – Пешавар» теміржолын және Батыс Қытай мен Орталық Азияны жалғайтын теміржол жобасына көмектесуге дайын. Мұндай мега-жобаларды жүзеге асыру ауған жерінде тұрақты бейбітшілік орнатуға, сондай-ақ өңірлік өзара байланысты нығайтуға ықпал етеді» дейді ол.
2021 жылдың 2 ақпанында Өзбекстан, Ауғанстан және Пәкістан өкілдері Ташкенттегі келіссөздерден кейін ұзындығы 573 шақырым, транзиттік әлеуеті жылына 20 млн тонна болатын «Мазари-Шариф – Кабул – Пешавар» теміржол құрылысы бойынша бірлескен жоспарға қол қойған еді. Жобаны қаржыландыруға Дүниежүзілік банк, Азия даму банкі, Еуропалық қайта құру және даму банкі, Еуропалық инвестициялық банк, АҚШ Халықаралық қаржылық даму корпорациясы қызығушылық білдірген.
«Мазари-Шариф – Кабул – Пешавар» теміржол желісі неліктен маңызды? Бұл теміржол магистралы Оңтүстік-Шығыс Азия нарығы мен ТМД, Қытай және Еуропа нарығын өте ыңғайлы, сондай-ақ өте қысқа мерзімде байланыстырады. Алдын ала жоспар бойынша, трансауғандық теміржол жобасы жүк тасымалының құны мен уақытын 30-40 пайызға жеңілдетпек.
Халықаралық теміржол жобаларына қосылу үшін отандық теміржол саласы да қамшы салдырмас жүйрік болуы шарт. Бірақ «Қазақстан темір жолы» компаниясын жүйрік деп сипаттай алмаймыз. Бұл компанияға қатысты сын көп. Президенттің өзі де ұлттық компанияны жедел түрде жаңғырту қажет деген еді. Транспорттық-транзиттік әлеуетті дамытуға арналған жиында Президент елімізді сенімді транзиттік хаб ретінде дамытудың маңыздылығын, бұл үшін балама теміржол бағыттарын қалыптастыру қажеттігін айтты. Яғни Қазақстан тез арада теміржол паркін нығайтып, жолдарды күрделі жөндеуден өткізуі қажет. «ҚТЖ-ны ұлттық көлік-логистикалық компанияға айналдыратын кез келген шығар. Бұл ҚТЖ-ның өкілеттігі мен міндеттерін кеңейтеді, компанияға еліміздің көліктік-транзиттік әлеуетін дамыту бойынша кешенді жұмыс жүргізуге мүмкіндік береді», деді Президент.
Әзербайжандық Report порталының хабарлауынша, Түрікменстанмен Серахс теміржол өткеліндегі кіріс және шығыс транзит, экспорт және импортты қоса алғанда, халықаралық жүктерді ауыстырып тиеу көлемі жылына 7,5 млн тоннаны құрайды. Өткен жылы Серахс стансасы арқылы Түрікменстанмен және Орталық Азияның басқа елдерімен 3 млн тоннаға жуық халықаралық жүк айырбасталыпты.
«Жыл сайын Қазақстаннан Түркияға Иран арқылы 5 млн тонна транзиттік жүк тасымалдау жоспарлануда, оның басым бөлігі Серахс теміржол шекарасы арқылы өтеді. Жақында Ресей – Үндістан бағыты бойынша алғашқы транзиттік пойыз елдің оңтүстік порттары арқылы Үндістанға транзиттік қозғалысын жалғастыру үшін өз жүктерін, соның ішінде құрылыс материалдарын Серахс арқылы Иранға жеткізді. Қазақстан – Түрікменстан – Иран дәлізі бойынша теміржол тасымалын белсенді ете түсу Азия мен Еуропа арасындағы жүк тасымалын ұлғайтады. 2021 жылдың қарашасында Иран, Қазақстан және Түрікменстан Ашғабадта теміржол саласындағы ынтымақтастық туралы үшжақты өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойды», деп мәлімдеді Report.
Орталық Азия елдерінің қарым-қатынасы, Түрікменстан, Иран, Қазақстан үштігінің уағдаластығы бағзыдан бар мәмілелер. Бірақ сол мәмілелер 2022 жылы кенет жанданды және басқаша сипат алды. Қ.Тоқаев теміржол компаниясын модернизациялауға тапсырма берді, Каспий теңізі мүмкіндігін молынан пайдалану үшін Ақтауды сенімді теңіз хабына айналдыру қажеттігін айтты және бұдан былай Транскаспий дәлізіне басымдық беретінін анық аңғартты. Одан бөлек жоғарыда аталып өткен «Түрікменбашы – Қарабұғаз – Қазақстан шекарасы» автомобиль жолы және сол жол бойында салынып жатқан көпір әлеуеті де біздің пайдамызға жұмыс істеуге тиіс. Сондай-ақ Қазақстанның «Мазари-Шариф – Кабул – Пешавар» теміржол магистралының құрылысына да тектен текке араласқысы келіп отырмағаны белгілі. Мұның бәрі біздің транзиттік-транспорттық әлеуетімізді нығайтады және Қазақстаннан шыққан жүк тасымалының Оңтүстік Азияға, Еуропаға жедел әрі сенімді жетуіне жол ашпақ. Сондай-ақ аталған магистралдар арқылы Қытайдан келе жатқан жүктер де Қазақстанды басып өтіп, Азия мен Еуропаға жол тартады. Қазақстан өзінің осынау әлеуеті мен маңызды географиялық нүктеде орналасуын ұтымды пайдалана білсе қысқа мерзім ішінде экономикалық қызметі де, инвестициялық тартымдылығы да бірнеше есе өседі деген сенім басым.
