Олимпиададан кейінгі ойлар

Күні кеше, шілденің 28-і мен тамыз­дың 10-ы аралығында Үндіс­танның Ченнаи қаласында 44-ші дүниежүзілік шахмат олимпиадасы болып өтті. Әлем­нің әр қиырынан келген ұлттық федерациялардан 188 ерлер командасы және 162 әйелдер құрамасы қатысып, бақ сынасты. Шаршы тақта үстінде қым-қуыт шайқас ортасында біздің Қазақстан ұлттық ерлер және әйелдер құрамасы да болды. Айта кететін жайт, бұл дүние­жүзілік байрақты бәсекеге белгілі себеп­­термен Ресей Федерациясы және оның одақтасы Беларусь құрамалары қатыс­тырылған жоқ. Ал Қытай ел ішіндегі ковидтік шектеулерге байланысты жа­рыс­қа қатыса алмады.

Біздің ұлттық құрама нәтиже­лері туралы әркім әртүрлі қоры­тынды шыға­рары анық. Көпшілік біздің елдің әйел­дер құрамасынан жүлделі орын күткені рас-тұ­ғын. Бірақ меніңше, әйелдер құра­ма­сы­ның белді мүшесі Динара Сәдуа­қа­сованың түрлі себеппен олимпиада­ға қатыса алмауы біздің құраманың әлеуетін әлсіретіп жіберген секілді. Бибі­сара Асау­баева­ның әлеуметтік же­лі­дегі өз парақ­шасында Динараның қаты­­са алмағанына қынжылуы да соның айғағы. Бірақ ерлер де, қыз­дар да жалпылай алғанда жаман өнер көрсеткен жоқ. Ерлер құрамасы да, әйелдер құрамасы да бұдан бұрынғы олимпиадалардағы нәтижелерінен асып түсіп, жоғары жылжыды. Бұған дейінгі үздік нәтижеміз: ерлер құрамасы 19-шы орын (1998 жыл), әйелдер құрамасы 6-шы орын (2014 жыл) болатын. Қыздарымыз қиян-кескі тартысқа толы 11 жарыс күні нәтижесінде жүлдеге қол созым ғана жете алмай, 5-ші орынға табан тіреді. Қыздар құрамасы 11 ойынның 8-інде жеңіске жетіп, 1 ойынды тең ойнап, 2 ойында жеңілістің кермек дәмін татты. Жансая Әбдімәлік жекелей сында 1-ші тақтадағы ойын нәтижелері бойын­ша қола медальға ие болса, Бибісара Асаубаева 11 ойын өткізіп (5 жеңіс, 6 тең ойын), бірде-бір партияда жеңілген жоқ. Ал ерлер құрамасындағы ең жас шахматшы Қазыбек Нөгербек 10 ойын өткізіп, оның алтауында жеңіске жетсе, үш ойынды тең нәтижемен аяқтап, тек бір ойында ғана қарсыласқа есе жіберіп, 7,5 ұпайға ие болды. Жалпы, ерлер құрамасы 11 ойында 7 рет жеңіп, 1 рет тең ойнап, 3 рет ұтылуға мәжбүр болды.

Егер ұлттық құрамаға жақсы бапкерлер алдырып, құрама үшін жаны ашитын басшылар мен демеушілер келсе, бұдан да биік асулар бағынары анық. Қолда бар үздіктерімізді бағалап, одан әрі демеп, шыңдала берулеріне барынша жағдай жасаған дұрыс. Әйтпесе, өз ұлттық құрама­ла­ры­ның көшбас­шысы саналатын Левон Аронян және Гулрухбегим Тохир­жоновадан айырылып қал­ған Армения мен Өзбекстан шахмат феде­рациясы сияқты бар­­мақ тістеп қалуымыз мүмкін. Бұл екеуі де өз елінің федерациясымен кикіл­­жіңге келіп, келісе алмаған соң АҚШ-тың намысын қорғап жүр. Осындай мысал көп.

Осы орайда Өзбекстан ерлер құра­масы дүниежүзілік шахмат олимпиада­сының алтын медалін ұтып алғанын да айта кеткеніміз жөн. Көрші елдің шахматшылары олимпиадаға қатысқан жас құрамалардың бірі екен. Ала шапанды ағайындардың зерделі ұлдары Нодирбек Абдусатторов 17 жаста, Нодирбек Якуббоев 20 жаста, Жавохир Синдаров 16 жаста, Шамсиддин Вахидов 20 жас­та және Жахонгир Вахидов 27 жаста екен. Өзбекстан ұлттық құрамасы­ның үздік нәтижеге қол жеткізуіне Өзбек­стан шахмат федерациясының президен­ті Алишер Садуллаевтың қамқор­лы­ғы және ФИДЕ нұсқасы бо­йынша 2004 жылғы әлем чем­пионы Рустам Қасымжанов секіл­­ді азаматтарының бап­керлік кө­ме­гі үлкен септігін тигізсе ке­рек. Өзбекстан ерлер құрамасы 11 ойын­­ның бір де бірінде ұтылмаған жал­ғыз команда болды (8 жеңіс, 3 тең нәтиже). Әсіресе Нодир­бек Абдусатторовты жаңа шахмат жұл­дызы десек те артық болмас, өйткені ол жастығына қарамастан қазіргі кездегі азуын айға білеген М.Карлсен, Л.Аронян, Ф.Каруана, Б.Гельфанд сын­ды әлем чемпиондарын, мықты гросс­мейстерлерді сенімді түрде ұтып жүр.

Ерлер құрамалары бойынша екінші орынды Армения иеленсе, қола медальды Үндістан-2 командасы алды.

Әйелдер құрамасы арасынан Ук­раина қыздары алтын жүлдені иелен­ді. Бұл құрама да турнир барысында еш ұтылмаған команда (7 жеңіс, 4 тең ойын) болды. Апалы-сіңлілі Анна және Мария Музычук, Анна Ушенина және Наталья Букса үздік өнер көрсетіп, бү­гін­гідей қиын-қыстау уақытта украин жұртшылығына қуаныш сыйлай алды. Екінші орынды грузин қыздары иеленсе, үшінші орынға үнді қыздары көтерілді.

Қорыта келе айтарым, біз­дің елде де шахмат ойыны­ның кең құлаш жаюы­на мүмкін­дік бар. Шахматты мектеп бағдар­ламасына кіргізсе, одан еш ұтыл­майтынымыз анық. Футболдан ұйымдастырылатын «Былғары доп», «Супербол» секілді дәс­түрлі турнирлерді шахмат бойын­ша да әр ауданда, әр облыста, әр жас шамасындағы балалар арасында өткізіп тұрса, яғни шахматтан жүйелі жарыстар ұйымдастырылатын болса, бізде де шахмат қазіргіден де ал­ға басары анық. Шахматшыларды тек қала­дан іздей бермеу керек, ауылда да на­мысқа тырысатын, өсуге талпынатын жет­кіншектер бар екенін ұмытпаған дұ­рыс. Тек әр ауданда бапкерлік мектепті қа­лып­тастыра алу қажет. Сатылық, әділ жүйе болуға тиіс. Спортты бұқаралық қыл­ғанда ғана нәтиже жақсарады. Өз­бек­тердің жеңісінен кейін олардың ком­мен­тарийлерін оқысақ: «Әрине, біздің бұл же­ңі­сіміз заңды ғой, өйткені Өзбек­стан­ның елді мекендеріндегі әр шайха­на­да қарттар көк шайды сорап­тап отырып, шах­мат ойнайтынын күнде көреміз. Оны көр­ген балалар да шахматқа әуес бола­ды. Бәсекелестік жоғары болған жерде,
сапа да болатыны анық қой», дейді.

Доспамбет жырау: «Азау­лы­ның Ыстанбұлдан несі кем?!» деп жырла­ған­дай, «Қазақ ұл-қызының басқа жұрттан несі кем?!».

 

Теміржан БАҚЫТЖАНҰЛЫ

 

Батыс Қазақстан облысы