Аққулының шырынды қарбызының даңқы алыстарға жеткен. Дән-дәнегі аз, іші тығыз, жемісі ерекше дәмді келетін өнімнің бүгінде базарлардағы саудасы қызып тұр. Алыс-жақыннан келетін саудагерлер мен көтерме компаниялар егіс даласынан жүк машиналарына тонналап тиеп әкетіп жатыр. Одан қалғаны жергілікті халыққа сатылады. Тамыз айы туғанда бұған дейін сырттан жеткізіліп келген өзге өңірлердің өнімін Кереку жұрты сатып алмайды. Дәстүр бойынша бұл айда тек жергілікті қарбыз ғана желінуі керек. Қыркүйек айының ортасына дейін жалғасатын бұл жағымды кезеңді нағыз қарбыз мерекесі дерсіз. Оңтүстік өңірлерде суарылып өсірілген, теңбіл дақылдардың жанында Аққулының өнімі балмен тең. Атап өтерлігі, өзіміздің өнімді бүгінде егіс даласынан 80-100 теңгеден (килограмы үшін) тиеп әкетуге болады. Ал облыс орталығындағы базарларда 150-250 теңгеден сатылып жатыр.
Ыстыққа төзімді, шөлге шыдамды, күн сәулесін сүйгіш бұл дақыл Аққулы ауданында жыл сайын молынан өсіріледі. Құрамы дәруменге бай өнімді жинау жұмыстары бүгінде бел орталанып қалған. Аудандық ауылшаруашылық бөлімінің мәліметінше, биыл 29 шаруа қожалығы бақша дақылдарын салған. Олар жалпы көлемі 2 092 гектарға қауын-қарбыздың 40-тан астам сортын егіпті.
– Бағбандар негізінен қарбыздың «Қара ханзада», «Қара ғажайып», «Топган», «Романс», «Мариста», «Леди», «Бонта», «Руби», «Продюсер» және тағы басқа түрлерін өсіреді. Соңғы үш жылда шаруашылықтар егістіктерге суармалы жүйелерді қолданып, мол өнім ала бастағанын байқадық. «Органик фуд», «Арсен», «Әубәкір», «Мырзабай», «Святылғазы», «Габдул-Мутап», «Жалғас», «Бейбіт», «Хан», «Алан» шаруа қожалықтары тамшылатып суаруды енгізді. Ал «Сабырхан» шаруа қожалығы тамшылатудан бөлек, арықпен суаруды да қолға алып, жақсы нәтижелерді бағындырды. Бұрын 50 гектар егістіктен алған өнімді бүгінде суармалы 10 гектардан ғана жинап отырған жайы бар. Гектарынан шамамен 400 тоннадан қарбыз жиналуда. Қыркүйектің ортасына дейін аудан бойынша шамамен 83 мың тоннадан астам қарбыз алынады деп шамалап отырмыз, – дейді аудандық кәсіпкерлік және ауылшаруашылық бөлімінің басшысы Нұрлан Жолмағамбетов.
Теріскейдегі қарбыз өсірушілер жайлы сөз еткенде, ең әуелі Қайрат Шәпуовтің аты қозғалатыны заңдылық. Бұл азаматты қарбыз өсірудің профессоры деп атауға болады. Ұзақ жылдан бері селекциямен айналысып, бағбаншылықтың қыр-сырын әбден меңгерген. Осыдан бірнеше жыл бұрын оның қарауындағы «Қайрат» шаруа қожалығы қарбыздың екі бірдей түрін тозаңдандыру арқылы эксклюзивті сорт ойлап тапты. Әлгі қарбыздың ерекшелігі түсінде, сыртқы қабығы мен ішкі жемісі сап-сары болып жетіледі. Дәмі де айрықша, татқан адамның тілін үйіреді.
– Сары қарбыздың әзірге атауы жоқ. Бұйырса, жақын арада оған патент аламыз. Әлемде мұндай іші-сырты бірдей сары қарбызды кездестірген емеспіз. Мен көп ізденетін адаммын. Әуелі сырты жасыл, іші сары қарбыз бен қабығы сары қарбыздың дәндерін алып, тозаңдату жолымен кіріктірдік. Нәтижесінде, осындай біркелкі әрі дәмді дақыл түрі пайда болды. Өнімнің сапасын арттыру үшін әлі де жыл сайын еге беру керек. Сонда тұқымдық ерекшелігі жетіліп, гендік қасиеті беріктене түседі. Әзірге мұндай сорт бізде ғана бар. Болашақта әбден сұрыптап сыртқа эскпорттау жоспарда тұр, – деп тәжірибесін бөлісті бағбан.
Қайрат Шәпуовтің қолынан осы уақытқа дейін тек қана қарбыздың 100-ден астам сорты өтіпті. Тұтынушыларға ұнайтын түрлерін таңдап, сұрыптап отырады екен. Биыл 240 гектар егіс танабына «Қара ханзада», «Користан», «Топган» секілді кең таралған сорттары және іші қызғылт-сары, жергілікті бағбандар «Кабачок» деп атап кеткен түрі көбірек өсірілген. Осыдан екі жыл бұрын бұл қожалықтың егіс даласында салмағы 26 килограмдық қарбыз өніп шыққанын да естігенбіз. «Ең үлкен рекордымыз әзірге сол» дейді шаруа иесі. Қазіргі күні жиналып жатқан дақылдардың дені 12-14 килограмм шамасында, 18-20 килограмдық үлкен түйнектер ілуде біреу кездеседі.
Аққулының бағбандары соңғы екі жылда өңірде құрғақшылықтың бой көрсетіп отырғанын да айтады. Мәселен, «Алан» шаруа қожалығының басшысы Сәкен Темірғалиев жиналып жатқан өнім орташа алғанда гектарына 30 тонна екенін, бұған дейінгі егіс маусымдарында 50 тоннадан айналып келгенін жеткізді. Өнімнің ерте әрі сапалы пісуі үшін жазғытұрым жылыжайда көшет өсірген екен. 32 мың көшеттің барлығы тәуір өнім беріп, биыл шілде айының 10-ынан бастап жинау жұмыстары басталғанын, дақылдарды көбіне Нұр-Сұлтан, Павлодар, Екібастұз, Ақсу, Семей қалаларынан келіп әкетіп жатқанын әңгімеледі. Біздің қарбыздың дәмін ресейліктер де айрықша ұнатады. Қазір көрші елдің үлкен жүк көліктері тонналап тасып жатыр. Тамыз айының соңында жиын-терім толығымен аяқталады деп күтілуде.
Біз сөйлескен шаруа қожалықтарының басшылары қордаланып қалған ортақ мәлеселерді тілге тиек етті. Айтуларынша, биыл күзгі жиын-терім науқанына Үкіметтен жеңілдетілген бағада дизель отыны бөлінбеген. Жергілікті шаруашылықтардың көбі мал өсірумен айналысады. Қысқы мал азығын дайындауға да мемлекеттен еш көмек болмағанын, барлығы қымбаттап жатқан уақытта мұндай қолдауға зәру болып отырғандарын жеткізді. Бұған қоса бақша өнімдеріне субсидия беру де екі жылдан бері тоқтап қалған. Бағбандардың техникалары да ескіріп тұр. Мысал үшін «Алаң» ШҚ-да ескі Т-25 тракторы мен әбден тозған жер өңдегіштер мен тұқым сепкіштер ғана бар. Жаңасын сатып алуға қаражат жоқ. Ал лизинг бойынша беріледі деген техникалар туралы нақты шешімнің де шықпай тұрғаны белгілі. Соның салдарынан Сәкен Темірғалиев сияқты шаруалар егіс танабын кеңейте алмай отыр. Бұл мәселені тиісті ведомстволар ескереді деген үміттеміз.
Павлодар облысы
