Қор нарығын дамыту мүмкіндіктері

ESG – әлемдік нарық үшін тренд. Бұл үрдістен біз де қалыс қала алмай­мыз. Алда инвестициялар мен жаңа технологияларды тарту және қолданыстағы технологияны жаңарту, заңнаманы халықаралық талаптарға сай бейімдеу сынды маңызды міндеттер тұр.

Жиында Қазақстан қор биржасының (KASE) басқарма төрағасы Алина Алдамберген ESG қағидаттарын сақтау компаниялардың тұрақты дамуында және олардың қаржыландыру көздерін әртараптандыру қабілетінде маңызды рөл атқаратынын, бұл міндеттерді шешу күрделі жағдайлармен бетпе-бет келіп отырғанын айтты. Енді белді буып, кез келген мүмкіндіктің жалына жармасудан өзге жол жоқ.

Тұрақты даму мақсаттарын жүзеге асыру және ESG критерийлерін енгізу – стратегиялық басымдықтардың бірі. Биржа 8 жылдан астам уақыт қазақ­стандық биржа нарығында ESG күн тәр­тібін тұрақты түрде алға жыл­жытып келеді. «Инвесторлар ESG та­лап­тары мен қағидаттарына сәй­кес ке­летін жобаларға артықшылық береді. Кли­маттық облигациялар бас­тама­сының мәліметтері бойынша, биыл үшінші тоқсан соңында шы­ға­рылған ESG борыштары мен өтпелі облигациялардың жаһандық көлемі 3,5 трлн доллардан асты», деді А.Алдамберген.

Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің төрағасы Мәдина Әбіл­қасымова күрделі геосаяси жағдай­ларда орнықты экономикалық өсуге бағдарлануды сақтау маңызды міндет болып қала беретінін және оның негізі жасыл, төмен көміртекті экономикаға көшу екенін атап өтті.

2021 жылдың қорытындысы бо­йынша ESG-қорларға инвестициялар ағынының көлемі үш есе өсіп, 330 млрд доллардан асты, ESG облигация­ларына 25%-ға ұлғайып, 3,5 трлн долларға жетті. Былтыр қазан айында «Париж келісімі мен Қазақстанның көміртегі бейтараптығы мақсаттарына қол жеткізу жолдары» конференциясында Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев БҰҰ-ның парниктік газ­дардың нөлдік қалдықтарына қол жет­кізу жөніндегі үндеуін қолдап, 2060 жыл­ға қарай Қазақстанның көмір­тегі бей­тараптығы стратегиясын әзір­леу тура­лы хабарлады. «Бұл стратегия халық­аралық тәжіри­бені ескере оты­рып, көмір­тегі ізін азайту үшін Қазақ­­стан жүзеге асыруға тиіс нақты шаралар­ды біріктіреді. Биыл барлық мүдделі мем­лекеттік орган осы стратегия­ны әзірлеу және келісу бо­йынша бел­сенді жұмыс жүргізді», деді М.Әбілқасымова.

Қазақстанда былтырдан бастап «жасыл» қаржыландыру үшін қажетті құқықтық орта қалыптасты. Жаңа Эко­логиялық кодекс қабылданды, оның аясында табиғи ресурстарды пай­далану тиімділігін арттыруға, қоршаған ортаға теріс әсер ету деңгейін төмендетуге, энергия тиімділігі мен үнемдеуге, климаттың өзгеруі салдарын жеңілдетуге және климаттың өзгеруіне бейімделуге бағытталған «жасыл» жобалар таксономиясы енгізілді.

«Агенттік қазақстандық компания­лардың «жасыл», әлеуметтік облигациялар, орнықты даму облигациялары және орнықты дамуға байланысты облигацияларды шығару мүмкіндігін көздеді. 2021 жылдан бастап орнықты жобаларды қаржыландыру үшін KASE-де жалпы сомасы 131 млрд теңгеден астам ESG-облигациялардың 9 шы­ғарылымының листингі өтті. Оның ішінде 2022 жылы KEGOС, ҚДБ және АДБ сияқты компаниялардың 64 млрд теңге сомаға 3 шығарылымы орналас­тырылды», деді агенттік төрағасы.

Ведомство қаржы секторында ESG-қағидаттарын енгізу жұмысын бас­тады. Бұл жұмысқа жауапты инвес­тициялық саясатты пайдалану бойынша халықаралық көшбасшы институттар тартылды. ESG стандарттарын енгізу процесінің кезең-кезеңімен жүр­гізілуі маңызды. Бұл қаржы ұйым­дарына жаңа реттеуші талаптарға бейімделуге мүмкіндік береді.  

Бірінші кезеңде ESG-ақпаратты жария ету жүйесі енгізіледі. Ол үшін агенттік пен IFC сарапшылары ESG өлшемшарттары бойынша ақпаратты жария ету жөніндегі нұсқауды дайын­дады. Мұндай қаржылық емес есеп­тілікті жария етудің басты мін­деті – мүдделі тараптардың қаржы ұйы­мының қоршаған ортаға, әлеуметтік салаға және экономикаға әсері туралы ақпаратқа қол жеткізуін қамта­ма­сыз ету, сондай-ақ ESG-фактор­лардың қаржы ұйымының қаржылық көрсеткіштеріне әсерін бағалау. «Оны дайындау барысында халықаралық ұйымдардың, оның ішінде «Орнықты даму туралы жалпы ережелер және климатпен байланыс­ты ақпаратты жария ету» ХҚЕС жаңа стандартының жобасын дайындаған Орнықты дамудың халықаралық стандарттары жөніндегі кеңестің (ISSB) орнықты дамуы жөніндегі есептіліктің 5 негізгі стандартын негізге алдық», деді М.Әбілқасымова.

Агенттік қаржылық емес ақпарат­ты: елеулі ESG-ақпаратты анық­тау, ESG-факторларды басқару, корпора­тивтік басқару сияқты үш блок шең­берінде жария етуді ұсынады. Бірінші блокта «қоршаған орта», «климат», «қызметкерлер», «өнімдер және тұтынушылар», «қаржылық инклюзия», «этика» сияқты элементтер бойынша ақпаратты жария ету қамтылады. Екінші блок шеңберінде ESG-фактор­ларды тиісті түрде басшылыққа алуды және басқаруды қамтамасыз ету үшін қаржы ұйымдары пайдаланатын құрылым мен процестерді жа­рия ету ұсынылады. Бұл блокқа орнықты дамуды басқару, стратегия, тәуекелдерді басқару және тиімділіктің негізгі көрсеткіштері (KPI) кіреді. Үшінші блок корпоративтік басқару мәселелерін қамтиды және ESG практикасына бейілділігі, директорлар кеңесінің қызметі, бақылау ортасы, акционерлердің құқықтары және мүдделі тараптармен өзара іс-қимыл туралы ақпараттан тұрады.

Қаржы ұйымдары бұл құжатты олардың қызметіне әсерін бағалау туралы есепті дайындау және жариялау үшін пайдалана алады. Бұл кезеңде агенттіктің ұсынымдары ерікті сипатта болатынын атап өткен жөн. Нә­ти­жесінде, ESG-тәуекелдер қаржы ұйым­дарының қадағалау жүйесіне ықпал­дастырыла­ды. ESG-тәуекелдерін мониторингтеу банк­тер бойынша SREP жыл сайынғы қадағалап бағалауы шеңберінде жүзеге асырылады. Алда­ғы уақытта агенттік банктер үшін кли­мат­тық тәуекелдерді стресс-тесті­леуді өткізуді жоспарлап отыр. Стресс-тестілеудің әдіснамасы мен сцена­рийлері 2023 жылы әзірленеді. Соның негізіне NGFS (Network for Greening Financial System) орталық банктер мен қаржы реттеушілерінің халықаралық қауымдастығы әзірлеген 6 сценарий алынады. «Ұлттық банк, халықаралық институттар, қаржы ұйымдары мен бизнестің үйлесімді іс-қимылы экономиканың орнықты дамуын қамтамасыз ету жөніндегі ортақ мақсатқа қол жеткізуде инвестициялар ағынын жұмылдыруға мүмкіндік береді деп үміттенеміз», деп қорытындылады М.Әбілқасымова.

«ESG – болашақтың күн тәртібі» пленарлық талқылауы барысында Орталық Азия үшін БҰҰ Қоршаған ортаны қорғау бағдарламасының қосалқы өңірлік кеңсесінің басшысы Айдай Құр­манова климат мәселелерін жақсарту және «жасыл» жұмыс орын­дарын құрудағы басты ойыншы еке­нін атап өтті. Экономиканы «жасыл­дандыру» процесі қымбат жоба, бірақ бізде одан өзге жол жоқ. БҰҰ бағдарламалық кеңсесі бас­шы­сы­ның айтуынша, Қазақстанда «ша­ғын және орта бизнестің жасыл қаржы өнімдеріне қол жеткізуінде шешіл­меген мәселе жетеді. Банк несиесінің қымбаттығы ШОБ-тың жасыл жобалармен айналысуына кедергі келтіреді. Дегенмен мемлекет ESG талаптарына көбірек көңіл бөле бастаған. Қаржы министрлігі былтыр мемлекеттік сатып алуларға экологиялық көрсеткіштерді енгізу бастамасын қолдады.

«Жасыл» технологиялар мен инвес­ти­циялық жобалардың халықаралық орталығының басқарма төрағасы Олжас Ағабеков Париж келісімі бойынша дамыған елдер жыл сайын дамушы елдерге көмектесуге 100 млрд долларға дейін қаражат жинауға міндеттеме қабылдағанын айтты. Сондай-ақ қатысу­шылар 2022 жылы Қазақ­станда «жасыл» қаржы­ландыру үшін барлық қажетті құқық­тық орта қалыптас­ты­рыл­ғаны туралы ақпаратпен бөлісті. Елімізде заңна­малық деңгейде «жасыл» қаржы­лан­дыру, оның ішінде «жасыл» облигация­лар, «жасыл» несиелер және басқа да қар­жылық құралдар ұғымдары бекітіл­ген. Биылдан бастап ESG облигацияларын шығару және тексеру мәселелері заңды түрде реттеле бас­тады.

Қазіргі дерек бойынша электр энергиясындағы жасыл генерацияның үлесі – 3 пайыз. Ал 2030 жылға қарай оны 15 пайызға жеткізу туралы міндет­теме алдық. Ұлттық экономика ми­нистр­лігі 2030 жылға қарай көміртегі бейтарап­тығына қол жеткізу жұмысы аясында 229 млрд доллар инвестиция қажет екенін айтып отыр. 2060 жылға дейінгі кезеңде тағы 648 млрд доллар қажет болады.

ESG инвестицияларына қызығушы­лықтың артуы дамушы нарықтарға тұрақты қаржыландырудың кеңейтілген және жетілген экожүйелерін құруға мүмкіндік береді.

АЛМАТЫ