«Көріпкел кенші» атанған әйгілі геологтің дәл осы қасиеті Қазақстанды жерасты қазба байлығы жағынан алға оздырып, 1969 жылы ашқан «Ақбақайы» якут жерінің гауһар қорларымен теңесіп, ғасыр жаңалығы болған. Дубек Дүйсенбекұлына дейін қуарған Бетпақдалада үш бірдей экспедиция табан тоздырса да, бөрікті аспанға атып қуанатындай нәтиже шығара алмағаны аян. Ал қазір ашық және шахта әдісімен игеріліп жатқан кен орны – ен байлықтың көзі. Сол жылдардың өзінде небір мамандар Ақбақай алқабының ерекшелігін айтып тауыса алмай, аңыз тектес әңгімелер желдей ескен. Тіпті кейбір кеніштер бір тонна кеннен 6 килоға дейін алтын бергенде, тоннасына орта мөлшері 3 грамның өзі олжа деп білетін кеншілер үшін бұл бір ғаламат болғаны сөзсіз.
Талдықорған облысы Тас-төбе ауылынан шыққан атақты геологтің еңбек жолы Жезқазған өңірінен бастау алады. Ел аузында «Алланың берген геологі» атанған таланттың танылуында академик Қ.Сәтбаевтың да үлесі бар. Тау-кен институтының жап-жас түлегі 1956 жылы алғашқы бентонит саз кен орнын ашып, оның үлгілерін Алматыға, академик Иван Бокқа көрсетуге әкелгенде, ұстазы сол сазды бірден Қаныш Имантайұлына алып барады. Белгілі ғалымдармен өткен кеңесте Қаныш Сәтбаев әлі танылмаған Дубек Дүйсенбековке бірден назар аударады. Дәл сол кезде Андреевский бентонит саз кен орнын игеруге рұқсат берілген екен. Осылайша, Дубектің ұстазы әрі жол бастаушысына айналған академик оны аспирантураға бара жатқан жерінен алып қалып, кенбарлау жұмыстарына жібергені толық ақталды.
1969 жылы Жамбыл облысы Мойынқұм ауданында «Ақбақай» кен орнының ашылуы кеңес одағы аумағында сенсация ретінде бағаланды. Атақты геолог одан кейін де 45 жылдық геологиялық барлау қызметінде «Бескемпір», «Кенжем», «Думаншуақ», «Япур-ай», «Ақсақал» кен орындарын да ашты. Ол ашқан кен орындарының басым бөлігі «Япур-ай», «Мақпал», «Қаратоғай», «Ләйлім», «Қаракесек», «Ақмаңдайлым», «Қарғаш» сынды қазақ халқының классикалық әндерінің атымен аталады. Ол ашқан қазба орындарының арқасында «Ақбақай» кен байыту комбинаты салынды.
Дубек Дүйсенбекұлы атақтан кенде болмаған, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты атанды, екі Еңбек Қызыл Ту орденімен, талай медальмен марапатталды.
Қазіргі таңда «Ақбақай» кен орны «Алтыналмас АК» АҚ-ның өндірістік алаңына айналғаны аян. Компанияның активіне «Ақбақай» жобасы 2011 жылдан бастап енді. 2011-2015 жылдары кеніш қол еңбегі технологиясынан жерасты өндірісінің механикаландырылған әдісіне көшкеннен кейін, өнімділік 600 пайызға өскен. «Алтыналмас» «Ақбақайды» фабрика салу, кәсіпорынның жиналған техногендік-минералдық түзілімдерін қайта өңдеу арқылы дамытты. Фабрика жылына 850 мың тонна кен өңдей алады. Биыл маусым айында 2-кезең жаңғырып, іске қосылғаннан кейін өндіріс қуаты 1,2 млн тоннаға дейін артты. Компания жоспарындағы келесі кезең – «Ақбақайдағы» алтын шығару фабрикасының 1-кезеңін автоматтандыру.
Ең бастысы, өндірісті цифрландыру бағдарламасының арқасында инновациялық технологиялар келді: жерасты стационарлық жабдықтары, ашық тау-кен жұмыстарын басқару автоматтандырылды, геологиялық-маркшейдерлік сүйелдемесі мен GEOVIA біріктіру платформасы қолданысқа енді. Ұзындығы 130 шақырым талшықты-оптикалық байланыс желісі жүргізіліп, 400 метр тереңдікте жерасты Wi-FI орнатылды. Жерасты тау-кен жұмыстарының маркшейдерлік бақылауы кеншілердің қауіпсіздігін қамтамасыз ететін және тау-кен жұмыстарының өнімділігін арттыратын CMS MINEi (Geosight, Канада) пайдаланылған кеңістікті лазерлік сканерлеу әдісі арқылы жүзеге асырылады. Оған қоса, тау-кен геологиялық деректерді жүйелеп сақтау үшін сыртқы зертханалармен біріктірілген Minevision орталықтандырылған деректерді басқару жүйесі енгізілді. Strata жерасты позициялау жүйесі диспетчерге сенсорлары арқылы адам мен техниканың тұрған жерін көрсете алады. Ал Surpac-тағы 3D модельдеу жүйесі геологтің жұмыс уақытын үнемдеуге және деректердің толықтығы мен нақтылығын арттыруға мүмкіндік береді. Кеніштің желдету жүйесі VentSim бағдарламалық жасақтамасы көмегімен жасалған.
Ал енді осыншама ен байлықтың үстінде отырған, іргесінде алтын кеніші бар Ақбақай ауылында 1,5 мыңдай адам тұрады. Үлкен деп айтуға да болмайтын, кіші деп айтуға да келмейтін осы ауылдың бар мұқтаждығы «Алтыналмас АК» АҚ-қа артылған. Компания 2013 осы елді мекеннің тұрмыс-тіршілігін түлетуді мақсат тұтатын меморандумға қол қойғандықтан, осы мәмілеге сәйкес «Алтыналмас» ауылды ауыз су, токпен қамтамасыз етеді. Қоғамдық моншадан бастап, жолдарды жөндеу, тазалық жұмыстары, Ақбақай – Мирный көлік жолын күтіп ұстау да компанияның мойнында. Мәдени, спорттық іс-шараларды өткізуде материалдық қолдау көрсетіп, мерекелерде ауыл тұрғындары мен балаларды сыйлықтармен қуантуды ұмытпайды. Компания пандемия кезінде де өз қаражатына әкімдіктен бастап, мектеп, балабақша, медбекетті жоғары жылдамдықты интернет желісіне қосты.
Қалай десек те, Компания мен далада, карта бетінде дарынды геолог Дубек Дүйсенбекұлының арқасында пайда болған жұмысшы ауылдың әл-ауқатын ешқашан қаперден шығармайды. Өйткені «Ақбақай» кен орны арқылы Қазақстан әлемдегі алтын өндіруші елдер он бестігіне кірді.
АЛМАТЫ
