Біз, Қазақ еліндегі өзбектер өзгешеміз. Пейіліміз, дархандығымыз, ақжүректігіміз арқылы айрықшамыз

– дейді Оңтүстік Қазақстан облыстық өзбек этномәдени бірлестігінің төрағасы Икрам ХАШИМЖАНОВ Өзбектер мен қазақтар айтатын: «Біздің, ағайынды қазақ пен өзбектің, базарымыз да бір, мазарымыз да бір», «Біз, өзбек пен қазақ бір дарақтың бұтақта­рымыз», «Қазақ пен өзбек бір туған» дегендейін жүрекжарды, ыстық ықыласты сөздер аз емес. «Ұлыстың ұйытқысы», «Алтын құрсақты аймақ» атанған Оңтүстік Қазақстан облысында жүзден астам ұлттың өкілдері тату-тәтті өмір сүріп, еселі еңбек етуде. Өңірде 20 этномәдени орталық бар. Таяуда осындай жайттарды ескере отырып Оңтүстік Қазақстан облыстық өзбек этномәдени бірлестігінің төр­­­аға­сы, облыстық өзбек драма теат­­­ры­ның дирек­торы  Икрам ХАШИМЖАНОВПЕН әңгіме-дүкен құрған едік. – Икрам бауырым, облыстық өзбек мәдени орталығына жетекшілік жасап келе жатқа­ныңызға біраз жылдар болға­нын білеміз. Үнемі тынымсыз тір­­­ліктің, қызғын қоғамдық жұ­мыстың ортасында жүресіз. Осы орталықтың құр­ыл­­­ғанына да ширек ғасыр боп қалды-ау? – Дұрыс шамалап отырсыз. Облыстық өзбек мәдени орталығы 1989 жылғы 29 қараша күні Шәмші Қалдаяқов атындағы облыстық филармония ғимаратында тұңғыш құрылтайын өткізіп, тұсауын кес­кен. Алла жазса, биыл 25 жылдығын атап өтеміз. Алтын күздің аяғына таманырақ. Өзіңіз өте жақсы білесіз. Қандай этномәдени орталық болса да Елбасымыз алға қойған ұлтаралық татулық, бірлік пен ынтымақ, конфессияаралық келісім жөніндегі жасампаз да кемел мақсаттар мен міндет­тер­ді жүзеге асыру жолында еңбек­тенеді. Әрине, біздің орталықтың да негізгі атқаратын жұмыстары, ізденістері өзбек тілін, мәдениеті мен салт-дәстүрін сақтап, дамытуға бағытталатыны белгілі. Бұл үшін сүйікті Отанымыз Қазақстанда барлық жағдайлар жасалған. Республикамызда жарты мил­лионға жуық өзбек тұрады. Оңтүстік Қазақстан облысында қазақтардан кейінгі екінші, ал еліміз бойынша үшінші орындамыз. Мақтаныш сезімімен айтуға болады, облысымыздағы 143 мектепте өзбек балалары өз тілдерінде білім алады. Оның 57-сі – таза өзбек мектебі, 86-сы аралас мектептер. Жыл сайын, орта есеппен алғанда, 100 мыңға жуық жет­кіншек өзбек тілінде оқиды, 4,5 мыңдай түлек орта мектеп бітіріп шығады. Облыстық өзбек мәдени орта­лығының атқарып келе жатқан ізгі істері мен ізденістеріне орай абы­рой-беделі де жоғары десек, артық айтқандық емес. Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаевтың көре­гендігі Қазақстан халқы Ассам­б­леясын құрып, оның жұмысын бүкіл әлемге әйгілі ете білуінен де айқын көрініп тұр емес пе?! Біз өзіміздің күнделікті, жүйелі жұмысымызда, жан-жақты да­йындалып өткізетін әрбір іс-шарамызда Президент идеялары мен бағдар-бағдарламаларын қалтқысыз басшылыққа аламыз. Елбасымыздың ұлтаралық мәселелер мәнісі жөніндегі дана саясатын дүниежүзі біледі. – Айтпақшы, қайбір жылдары Авс­трияның астанасы Вена қаласына барып қайтқан едіңіз ғой? – Иә, біздің қоғамдық бірлес­тігіміз республикада бірінші болып Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы­ның аз ұлттар істері жөніндегі жоғары комиссарлары Ван де Стул және Кнут Воллебек мырзалармен келісімшарт арқылы жұмыс жүргізуді бастаған мәдени орталық саналады. Осылайша, ЕҚЫҰ тарапынан да біздің облыстағы өзбек тілді мектептерде бірнеше тілді оқыту сапасын арттыруға қамқорлық жасалуда. Өзбек мектептерінде қазақ, орыс және ағылшын тілін меңгеруді заманауи талаптар биігіне көтеру Елбасымыздың үш тұғырлы тіл сая­сатына жүдә сәйкес келеді. Осы аталған бағдарлама аясында 2009 жылы Австрияның астанасы Вена қаласындағы халықаралық конференцияға шақырылдық. Кнут Воллебек мырза модераторлық жасағанда төртінші кезекте маған сөз берді. Көптеген қатысу­шылардың арасынан осылайша бізге үлкен құрмет көрсетілді. Кнут Воллебек мырза – халықаралық ұйымдар арасында аса абыройлы кісі. Мен, әрине, Оңтүстік Қазақстандағы, еліміздегі ерек­ше жетістіктерді білім саласымен, өзбек мектептерімен байланыстыра отырып баяндама жасадым. Сөзім­ді барлық қатысушылар қызыға тыңда­ды. Модератор Воллебек мырза: «Қазақ­стан Республикасының Президенті, Қазақ­стан халқы Ассамблеясының Төраға­сы Нұрсұлтан Назарбаев ­мемлекет аумағындағы 130-дан астам ұлттар өкілдеріне жан-жақты жағдайлар жасап отыр. Қазақ мектептерімен қатар орыс, өзбек, тәжік мектептері көп. Өзге ұлттар тілдері де жексенбілік мектептерде оқытылады. Барлық ұлттар өкілдерінің мәдениетін, руханиятын, салт-дәстүрін дамытуға баса назар аударылады», – деп мәлімдеді. Конференцияға 60-қа жуық мемлекеттің өкілдері қатысып отырған. Солардың алдын­да менің Қазақстаныма, менің Пре­зидентіме биік баға беріліп, құрмет көр­сетілуі төбемді көкке жеткізді ғой сонда. – ЕҚЫҰ тарапынан қар­жы­лай көмектер де болып тұрады деп естиміз, Икрам мырза? – Екі жыл көлемінде Еуропа­дағы қауіп­сіздік және ынтымақ­тастық ұйымынан 100 мың еуро көлемінде ықпал жасалды. Бұл қаржы мектеп директорлары мен олардың оқу ісі жөніндегі орынбасарларының, мұғалімдердің білімдері мен біліктіліктерін арттыруға, әдістемелік жұмысты жетіл­діруге, оқу-әдістемелік құрал­дар шығару­ға, семинарлар, басқа да оқыту шараларын ұйым­дастыруға жұмсалды. Қорытын­ды ретінде халықаралық конференция өткіздік. Оған Өзбекстан, Тәжікстан және Қырғыз­стан өкілдері қатысты. Сондай-ақ, облыс әкімдігінің басшылары, Пар­ламен­т депутаттары, Білім және ғылым министрлігінің, Қазақстан халқы Ассамблеясының өкілдері шақырылды. Айта кеткен жөн шығар, ЕҚЫҰ бөлетін ақшаның бір центін де басқа мақсат-мүддеге жұмсай алмайсыз. Талап та, есеп алу жағы да, қаржының жұмсалуын қадағалау да аса күшті. Біздің Президентіміз: «Қазақ­станның болашағы – интеграция­да», деді ғой. Сонымен бірге, Ел­басы білім арқылы интегра­ция­лануға да айрықша мән беріп келеді. ЕҚЫҰ-мен тығыз байланысымыз білім саласын интеграциялауға жол ашады. Дарынды жастар көбейеді. Талапты, талантты өрендеріміз үшін әлемдегі ең беделді оқу орындарына жол ашылады. – Өзіңіз қазақ тілінде жақсы сөйлей­сіз. Барлық жиналыс­тар мен іс-шара­ларда сізге сөз берілсе, жұрт рахаттана тыңдайды. Мемлекеттік тілді насихаттауда облыстық өзбек мәдени орталығы нендей тірліктер жасап жатыр? – Мемлекеттік тілге мемле­кеті­міздің басшысы «Қазақ­стан-2050» Стратегиясында да, Қазақстан халқы Ассамблеясының ХХІ сессиясында да жаңаша екпін бергенін терең сезінеміз. Өзбек және қазақ тілдерінің түбі, тегі бір. Түркі тектес, түркі тамырлас тілдерімізді егіз-қатар ұстауды біздің орталық басты мұрат тұтады. Мемлекеттік тіл жөніндегі жұмысымыз жүйелі жүреді. Іс-шаралар да өте көп. Көптен бері «Мемлекеттік тілді – білу парызың», «Мемлекеттік тіл – достықтың дәнекері» атты республикалық байқаулар өткізу игі дәстүрге айналды. Бұл байқау­ларды облыстық білім, тіл, мәдениет басқармаларымен, облыс­тық Қазақстан халқы Ассамблеясымен бірлесе ұйымдасты­рамыз. Осы байқауларда, яғни қазақ тілі мен мәдениеті және салт-дәстүрлері жарысында озып шыққан оқушыларға еліміздің жоғары оқу орындарында грант арқылы тегін білім алуға сертификаттар беріледі. Мәселен, биыл Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогика институтының ректоры Оңалбай Аяшев бір сертификат, Қазақстан инженерлік-педагогикалық халықтар дос­тығы университетінің ректоры Әбдімұса Қуатбеков екі сер­тификат, ОҚО педагогика инс­титутының ректоры Мадияр Юнусов екі сертификат бөліп отыр. Өткен жылдары осындай құжатты Қожа Ахмет Ясауи атындағы ХҚТУ, Оңтүстік Қазақстан гуманитарлық институты, Шымкент университеті және басқалар берген болатын. Сегіз жылда 84 грант алыппыз. Орта есеппен әр жыл сайын 10-11 гранттан. Ойлаңыз, әрбір түлектің төрт-бес жыл тегін оқуы – отбасылар бюджеті үшін қаншама пайда?! Мемлекеттік тіл жөніндегі өзге де конкурстар, байқаулар, басқа да ынталандыру, насихат жұмыстары баршаға белгілі және өте ықпалды дей аламыз. Қазақ тілін жетік меңгеру мемлекеттік және басқа қызметтерде, бас­шылық жұмыс­тарда кең өрісті екенін бәрі біледі бізде. – Икрам Акрамұлы, әңгіме­міздің әуелгі тұсында атап көр­сеткеніңіздей, өзбек бауыр­лар­ халық саны жөнінен облыс көлемінде екінші, еліміз бойынша үшінші орында. Биылғы жылдың соңына қарай этномәдени орталықтың 25 жылдығын, алдағы жылы Қа­зақстан халқы Ассамблея­сы­ның 20 жылдығын мерекелейміз. Дайындықтар барысы қалай? – Қазақтар мен өзбектер дос­тығына, бауырластығына бәрі де айрықша қарайтыны, жақ­сы жақтарымыздан өнеге үйре­нетіні рас. Қазақ пен өзбектің бір туға­ны белгілі. Оны да біледі. «Осылар қайтер екен...» деп сынай қарайтындар да баршылық. Біз өз тыныс-тіршілігімізде осының бәрін ескеруіміз керек. Сіз қайталап еске салған екі мереке қарсаңында бұрыннан қалыптасып, облысымыз тұр­ғындарына етене болған ерекше, шараларымызға жаңаша мән-мазмұн үстей түспекпіз. «Офарин», яғни «Бәрекелді», «Достық дас­тарқаны», «Ба­лаларымыз – бақы­тымыз» сияқты шараларда ұлтаралық татулық, бірлік пен ынтымақ, әсіресе өзбек-қазақ бауырластығы терең насихатталады. Қос мерекеге әзірлейтін жаңа, тың, тосын сыйларымыз да баршылық. Оларды әзірше айтыңқырай бермейміз. Кезінде көресіздер. Облыстық Қазақстан халқы ассамблеясының барлық шараларына, облыс әкімі жанындағы «Ырыс алды – ынтымақ» қоғамдық фо­ру­мының жұмысына белсене қатысамыз. «Ислам және қоғам» атты бағдарламамыз жас­тар арасындағы тәрбиеге, олардың теріс ағымдардан, секталардан аулақ болуына айтарлықтай әсер етуде. Облыс имамдары­мен, оқу орындарымен, қоғамдық бірлестіктермен, жастар ұйымдарымен, ата-аналар комитеттерімен тығыз байланыс­тамыз. Алдағы айтулы даталарға да бірлесе әзірленудеміз. Еура­зиялық экономикалық одақтың құрылуын қуана құптаймыз. Жұмысымыздың басты бір арнасы байтақ базар ашқан осы одақты насихаттауға арналады. – Сіз өзбек этномәдени орта­лығының төрағасы ғана емес­сіз, әрі облыстық өзбек драма театрының директоры қызметін атқарасыз. Театрдың тынысы нешік? – Осыдан 11 жылдай уақыт бұрын Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев сансыз бабтар мекені Сайрамға келіп, облыстық өзбек драма театрын ашқаны аян. Сөз сөйлеп, құттықтап, қатты қуанған. Ел-жұрт та ерекше риза болған. Бұл – теңдессіз тарту. Көшбасшымыз сонда: «Біздің көп ұлттылығымыз – мақтанышымыз. Әралуан этностар мәдениеті – гүл шоғындай. Мен өзбек халқының өзгеше еңбекқорлығын жоғары бағалаймын. Қазақ пен өзбек – түбі бір бауырлар, етжақын ағайындар. Театр да тың табыстарға жететін болады», деген еді. Он жылдан сәл ғана асты, көптеген жетістіктерге ие болдық. Өзбек театры көрерменін тапты, кең танылды. Былтырдан бері гастрольге шыға бастадық. Жамбылда, Қызылордада, Түр­кі­станда, облыстың басқа да аудандары мен қалаларында болдық. Театр фестивальдерінде, байқауларда озып, жүлделер алып жүрміз. Дулат Исабековтің «Ескерткіш», Йозеф Ладаның «Си­қырлы алма», Шараф Баш­бековтің «Темір қатын», Бер­тольд Брехттің «Кураж ана және оның балалары», Сайлаубай Жұмағұловтың «Күйеуіңді бере тұр» дейтін дүниелерін, тағы басқа да көптеген туындыларды сахналадық. Қырғызстанның мәдениет министрі Сұлтан Раев­тың «Меккеге барар жол алыс» драмасын дайындап жатырмыз. Жақында Ташкент сапарынан оралдық. Қазақстанның Өзбекстандағы елшісі Бөрібай Жексенбиннің, Өзбекстан ұлтара­лық мәдениет орталығының төр­ағасы Нас­реддин Мұ­хам­ма­диевтің және республи­калық қазақ мәдени орталығының бас­тамасымен ұйымдастырылған Әйтеке бидің 370 жылдығына арналған «Біз – бір халықпыз» достық фестиваліне қатысып қайттық. ОҚО өзбек театрының ұжы­мы жаңаша ізденіс үстінде. Ре­жиссеріміз Хамид Құлаб­дуллаев, айтулы актерлеріміз Сайди­карим Махмудов, Адылжан Тоғанбаев, Улугбек Насиров, Рус­там Саидходжаев, Сабриниса Розметова, Венера Нишанбаева, Дилфуза Ибрагимжанова, Дилора Халметова, Зарина Қадирметова, Зулкарам Тоғанбаева, Бахром Искандаров, Шерзод Хаджиметов, Абрар Аскаров, Акбар Ерха­нов, Ахмадбай Эргешов, Жав­лан Саитов, тағы басқалар көрер­мендер көзайымдарына айналған. Елбасының өзі келіп ашқан өзбек теат­ры, әрине, өзгеше еңбектенуге тиіс. Біз қазақстандық өзбек болғандығымызды мақтан етеміз. Қуанамыз. Мен Таш­кент­тегі жиындарда да қазақша сөй­ледім. «Қазақ еліндегі өзбек­­тер өзгешеміз, – дедім. – Мента­литетіміз, қазақы пейілі­міз, дар­хандығымыз, ашық көңіл, ақжүректігіміз арқылы айрық­шамыз. Қасиеттеріміз қазақ пен өзбектің берік құймасындай. Сол себептен өзгеше өзбектерміз». Сөйтіп, Ташкенттің өзбектеріне айшықты алты қазақы шапан жаптық. Түсінесіз бе, Қазақ­ста­нымызды екі-үш күннің ішінде қатты сағынып оралдық. – Бауырым Икрам, сырлы сұхба­ты­ңыз үшін көп рахмет. Ырыс алды – ынтымағымыз нығая бергей. Әңгімелескен Мархабат БАЙҒҰТ, «Егемен Қазақстан». ШЫМКЕНТ.