Коллажды жасаған Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «ЕQ»
Инфляция өскен сайын екінші деңгейлі банктердің көпшілікке ұсынып отырған өнімдерін қымбаттатуы заңдылық. Басқасын айтпағанда, бұқараның қолайына жаққан «Отбасы банктің» өзі биыл аралық займның сыйақы мөлшерлемесін 7-8,5 пайыздан 10-11,5 пайызға дейін көтеруге мәжбүр болды. Жекелеген санаттарды есепке алмасақ, бұл банктің жалпыға тиімді өнімі де осы аралық займ еді. Инфляцияның салдарынан оның өзі қымбаттап кетті. Сондықтан шығар, қазір қолында ақшасы бар халықтың бәрі «7-20-25» бағдарламасы бойынша пәтер алып қалуға тырысып жатыр. Өйткені дәл қазіргі сәтте халыққа аталған бағдарламадан тиімдісі табылмай тұр. Алайда бұл жерде де бір мәселе бар – «7-20-25» бағдарламасына бөлінген қаржының түбі көріне бастады.
– Осы жылдың сәуір айында Астанадағы «Geneva-3» деп аталатын тұрғынүй кешенінің құрылысына қаржы құйдым. Мақсатым «7-20-25» бағдарламасы бойынша пәтерлі болу еді. Келімшарт бойынша кешен 2023 жылдың бірінші тоқсанында пайдалануға берілуі керек-тін. Алайда оның құрылысы түрлі себепке байланысты өткен аптада ғана басталды. Демек, кешен құрылысы мерзімінен міндетті түрде кешіктіріледі. Ал «7-20-25» бағдарламасының қаржысы үздіксіз игеріліп жатыр. Яғни аталған кешеннің тұрғындары тиімді бағдарлама бойынша пәтер алып үлгермеуі мүмкін. Мамандармен ақылдасып едім, бірнеше жолды нұсқады. Бірінші жол – құрылыс компаниясына құйған қаржымды кері қайтарып алып, дайын тұрған басқа тұрғынүй кешендерінің бірінен «7-20-25» арқылы пәтер алу. Алайда шаршы метрдің сәуірдегі бағасын қазіргі бағамен салыстыруға келмейді, айырмашылық – жер мен көктей.
– Бұлай істеген жағдайда қымбат пәтерге ұрынамын және оған төлейтін артық ақша да жоқ. Екінші жол – құйған ақшамды құрылыс компаниясының алдағы уақытта салынатын немесе құрылысы енді ғана басталған кешендерінің біріне ауыстыру. Мұндай қадамға барсам, «7-20-25» бағдарламасынан мүлдем үміт үзуім керек. Өйткені 9 желтоқсанда «7-20-25»-тің Instagram-дағы ресми аккаунтында (@72025_official) бағдарламаның қоржынында 174 млрд теңге қалғаны хабарланды. Үнемі бақылап жүрмін, бағдарлама қаржысы апта сайын 10-14 млрд теңгеге игеріліп жатыр. Сонда қалған қаржы наурыз айына дейін жетпей қалуы да мүмкін. Ал екінші деңгейлі банктердің ипотекасы тым қымбат. «Отбасы банктің» өнімдері де тиімсіз болып қалды. Әйтпесе, «7-20-25» бағдарламасымен өтпесек, пәтер құнының 50 пайызын құйып, «Отбасы банктің» аралық займын пайдаланамыз деген қосалқы нұсқамыз да болған еді. Өкінішке қарай, ол да қолжетімсіз болып тұр, – дейді астаналық тұрғын Еркебұлан Саттаров.
Расында да, «7-20-25» бағдарламасына иек артып отырған жандардың алаңдайтындай жөні бар. Өйткені бағдарламаның қаржысы келер жылы таусылады. Десе де, бірер күн бұрын көңілі күпті көпшіліктің үмітін қайта оятқан жағымды бір жаңалық шықты. Krisha.kz-тің хабарлауынша, «7-20-25» бағдарламасы 2029 жылға дейін ұзартылуы мүмкін. Мұндай ақпаратты Ұлттық банктің өзі таратқан.
«Президент сайлауалды платформаны орындау аясында «7-20-25» бағдарламасын 2029 жылға дейін ұзартуды тапсырды. Негізгі талаптарды сақтау керектігін де қадап айтты: мөлшерлеме – жылдық 7 пайыз, бастапқы жарна – 20 пайыз, кредит беру мерзімі – 25 жыл. Ұлттық банк жекелеген параметрлерді, оның ішінде бағдарламаны қаржыландыру мәселелеріне қатысты параметрлерді нақтылайды. Үкіметпен талқылау аяқталған кезде барлық қабылданған шешім хабарланатын болады», делінген қаржылық реттеушінің Krisha.kz-ке берген ресми жауабында.
Коллажды жасаған Амангелді Қияс, «ЕQ»
Ашығын айту керек, «7-20-25» бағдарламасының игілігін екі топ көріп отыр. Біріншісі – ірі мегаполистердің тұрғындары, екіншісі – құрылыс компаниялары. Өйткені өңірлерде бағдарламаның талаптарына сәйкес келетін жаңа тұрғын үйлер аса көп салынбайды. Сондықтан бағдарламаның өңірлерде орындалуы нашар. Ал ірі қалалардағы құрылыс салушылар «7-20-25» арқылы айтарлықтай табыс тапты. Біріншіден, бағдарлама бойынша пәтерді жаңа үйден алу керек деген талап бар. Демек құрылыс салушылар үшін тұрақты нарық қалыптасты. Олар салынған пәтерді кімге сатамыз деп бас қатырмайды. Екіншіден, компаниялардың құрылысқа жұмсаған қаржысы еш қиындықсыз қайтарылады. Өйткені клиент бастапқы жарна төлейді. Ал қалған соманы ипотека беретін банк аударады. Сонда құрылыс компанияларының ұпайы түгенделеді. Міне, Қазақстан құрылысшылар одағының «бағдарламаны жалғастыру керек» деп дабыл қағуының астарында осындай мән жатыр.
– Қазақстан халқының 24 пайызы немесе 4,5 млн адам баспанаға мұқтаж. Болжамдарға сүйенсек, 8 жылдан кейін бұл көрсеткіш 10 млн адамға жетеді. Сондықтан қолжетімді ипотекалық бағдарламаларды көбейту керек. Сол себепті «7-20-25» бағдарламасын жаңа талаптармен қайта бастауды ұсынамыз. Тек үйдің бағасына қатысты шекті соманы 25 млн теңгеден 35 млн теңгеге дейін арттыру керек. Қазақстанда 8 жеңілдетілген ипотекалық бағдарлама бар. Соның тек үшеуі ғана жалпы халыққа қолжетімді. Қалғаны жекелеген санаттарға ғана арналған. Бұлар арқылы кез келген адам ипотека рәсімдей алмайды. Сондықтан «7-20-25» секілді бағдарламалар керек. Егер бұл бағдарлама жұмысын тоқтатса, орта деңгейлі халықтың пәтер алатын мүмкіндігі азаяды. Өйткені коммерциялық банктер ұсынатын өнімдердің пайыздық мөлшерлемесі тым жоғары, – дейді Қазақстан құрылысшылар одағының төрағасы Талғат Ерғалиев.
Халықпен тығыз жұмыс істейтін Ipoteka Group компаниясының басшысы Мерей Әлімбаевтың пікіріне ден қойсақ, «7-20-25» бағдарламасы қалайда жалғасуы керек. Дегенмен кейбір талаптарын өзгерткен дұрыс.
– Рас, 7 пайыздық мөлшерлеме халыққа тиімді. Алайда 20 пайыздық бастапқы жарна шамалы қиындықтар туғызады. Мәселе мынада. Адамдар 20 пайыздық жарнаны құрылыс компаниясына құяды. Ал пәтерлер көп жағдайда бастапқы әрлеумен ғана беріледі. Демек тұрғындар өз қаржысына жөндеу жұмыстарын жүргізуі керек. Бұған кем дегенде пәтер бағасының тағы 20 пайызы көлеміндегі қаржы қажет. Сол себепті «7-20-25» бағдарламасы «7-40-25»-ке айналып шыға келеді. Қазіргі шынайы жағдай дәл осындай. Ал жөндеу жүргізу үшін тағы да шығындалу керектігі айтпаса да түсінікті. Сонда халық пәтер алу үшін екі рет шығындалуға мәжбүр. Сондықтан 20 пайыздық бастапқы жарнаға қатысты талапты алып тастау керек. Бастапқы жарна дегеніміз – қарызды қамтамасыз ету сомасы. Оны алып тастаса, банк үшін де, құрылыс салушы үшін де ешқандай қауіп төнбейді, – дейді М.Әлімбаев.
Халық пен құрылыс салушылар «7-20-25» бағдарламасының жалғасқанын қаласа, коммерциялық банктер керісінше бұл бағдарламаның тоқтатылғанын құптайтындай. Өйткені «7-20-25» олар ұсынатын өнімнің маңыздылығын төмендетіп жіберді. Тиісінше, банктердің ипотекасына деген сұраныс азайды. Қысқасы, ипотека нарығында әр тараптың көздеген өз мақсаты бар.
Көпшіліктің көкейін тескен мәселе «7-20-25» бағдарламасы одан әрі жалғаса ма?» деген сауал еді ғой. Көп ұзамай оның да жауабы белгілі болар. Бұқараның үні билікті бейжай қалдырмауға тиіс.
