Коллажды жасаған Алмас Манап, «EQ»
«Scopus» – рецензияланған ғылыми әдебиеттердің ауқымды ғылымометриялық мәліметтер базасы. Ғылымға бет бұрған жандар үшін «Scopus»-пен жұмыс істеу маңызды. Зерттеудің халықаралық ғылыми басылымдарда жариялануы ғылыми беделді арттырады. «Scopus»-та мақаланы тегін немесе ақылы түрде жариялауға болады. Егер мақала қабылданса, оны жариялату үшін белгілі бір соманы төлеу қажет. Содан кейін ғана мақала «Scopus» деректер базасында барлығына бірдей қолжетімді болады. Ал жариялау құны журналдың квартиліне байланысты. Квартиль ғылыми қауымдастықтың журналға деген сұранысын көрсетеді. Жазылым арқылы жариялауды таңдаса, тегін болмақ. Бірақ ол тек сол басылымға жазылған адамдарға қолжетімді.
Осы тұста тағы бір мәселе туындайды. Ол – ортадағы делдал. Интернетті ашсақ, «Scopus»-тың талабына сай мақала жазып, жариялауға көмектесеміз» деп қызметін ұсынған адам көп. Әлбетте, ол үшін де ақы төлейсіз. Мақаласын шығара алмай жүрген ғалымдардың әлгі делдалдарға амалсыз жүгінетіні де сондықтан. Өкінішке қарай, алданып қалатындары да жетерлік.
Жоғарыда айтқанымыздай, мақаланың қабылдану я қабылданбауы оның тақырыбына тікелей байланысты. «Scopus»-тың талаптарына, әсіресе қазақ қоғамына қатысты тақырыпты зерттеп жүрген ғалымдардың шағымы бар. Бұдан бірнеше жыл бұрын «Scopus» деректер базасына гуманитарлық салалар бойынша, соның ішінде ұлттық мәселелерге қатысты ғылыми мақалаларды жариялаудың қажеті жоқ, бұл талапты алып тастасақ» деген ұсыныс айтылып, қызу талқыланған-ды. Жақында осы мәселеге қатысты Ғылым және жоғары білім министрлігінің 2023 жылғы 9 қаңтардағы №7 бұйрығы жарияланды. Онда қазақ тілі мен әдебиетіне, қазақ филологиясына, Қазақстан тарихына, қазақ философиясына қатысты білім беру бағдарламалары бойынша оқитын докторанттар үшін «Scopus» деректер базасындағы журналдарға мақала жариялау міндетті емес делінген. Енді ғалымдар журналистика, саясаттану секілді салалар үшін де аталған талап күшін жойса деген тілектерін жеткізді.
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті Журналистика және саясаттану факультетінің деканы Қайрат Сақтың айтуынша, расында, бұл қазіргі кездегі өзекті мәселе болып тұр.
– Қазақстан тарихына, қазақ философиясына қатысты білім беру бағдарламалары бойынша оқитын докторанттар үшін «Scopus» деректер базасындағы журналдарға мақала жариялау міндеті алынып тасталғаны секілді әлеуметтік ғылымдар бойынша да мұндай міндет болмағаны дұрыс. Өйткені қазақ руханиятына, қазақ қоғамына қатысты зерттеу еңбектерін «Web of Scienсe», «Scopus» базасына жариялаудың қажеті жоқ. Соның салдарынан көптеген докторант, PһD ғылыми дәрежесін қорғай алмай жүр. Одан да оның орнын алмастырып, мақалаларды өзіміздің ғылыми журналдарға жариялайық. «Web of Scienсe», «Scopus» базасына мақала жариялау гуманитарлық, әлеуметтік ғылымдар үшін тиімсіз. Әрі «Scopus»-қа мақала жариялау үшін докторанттарымыз ортадағы делдалдарға алданып қалатын жағдайлар да жиі кездеседі, – деді Қайрат Сақ.
Философия ғылымдарының PһD Кенжегүл Тергембай былтыр докторантураны бітірді. Бірақ жұмысын әлі қорғамаған.
– Осы жылдың желтоқсан айының соңына дейін қорғасам – тегін, үлгермесем қомақты қаражат төлеп қорғауға тура келеді. Бұл – жалғыз менің ғана бас ауруым емес, докторантураны тәмамдаған талай түлектің басындағы мәселе. Себебі «Scopus» зерттеуші ғалымдардың бағын байлап, сағын сындырып тұр. Деректер базасында мақала жариялау қиынның қиыны. Қазақ тарихына, тұлғаларына, руханиятына, журналистикасына, саясатына арналған «отандық» тақырыптағы мақалалар әлемді қызықтырмайды. Оны мойындау керек. Ал математика, медицина, биология, химия және физика саласы туралы әңгіме басқа. Осы проблеманы былтыр экс-министр Асхат Аймағамбетовке жеткізгенмін. Ол мәселеге мән беріп, министрлікте талқылау да өткізді. Жақсы жаңалық күтіп жүргенде министрлік екіге бөлініп кетті де біздің мәселеміз Саясат Нұрбек басқаратын ведомствоның құзырына өтті, – дейді Кенжегүл Тергембай.
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің аға оқытушысы Гүлмира Әшірбекованың пікірінше, Ғылым және жоғары білім министрлігінің биылғы қаңтардағы бұйрығы отандық ғалымдар үшін жақсы жаңалық болғаны анық.
– Өйткені осы уақытқа дейін қазақ тіл білімі мен әдебиеттану, филология мәселелеріне қатысты ғылыми мақалалардың шетелдік басылымдарда жарық көруі қиындық туғызып келді. Соған қарамастан «Web of Scienсe», «Scopus» базаларындағы ғылыми журналдарда бірнеше мақаласын жариялап үлгерген филологтер де аз емес. Яғни қазақ тіл білімі мен әдебиеттану мәселелерін әлемдік ғылыми ортаға таныстыра алдық деп ойлаймын. Бұл – ғалымдардың үлкен жетістігі. Жаңа толықтырулар мен өзгертулер енгізілген талаптардың әлі де болса сұрақ туындататын тұстары бар. Мәселен, 35 процентилі бар жоғарыда аталған базаларда тіркелген басылымдарда мақаласы шықса, басқа ғылыми мақалалар талап етілместен қорғауға жіберіледі делінген. Бұл мәселеге қатысты Ғылым комитетінің түсіндірмесі қажет-ақ. Өйткені қазіргі таңда қорғауға дайындалып жүрген докторанттар арасында сұрақ көп. Ғылым комитеті бекіткен қазақстандық ғылыми журналдар «Scopus» базасына ену үшін мақала қабылдау ережелерін өзгертіп, талапты күшейту үстінде. Біз отандық ғылыми басылымдардың сапасын жақсартуға кіріскенде, шетелдік журналда шыққан бір мақаламен қорғау қаншалықты дұрыс? Сондай-ақ «Web of Scienсe», «Scopus» базаларындағы ғылыми журналдарда мақала жариялауға байланысты ғылым салаларына қарай бөлуді дұрыс деп ойламаймын. Өйткені әлеуметтік ғылымдар да қазақ қоғамының мәселелерін зерттейді. Зерттеу тақырыптарының ішінде шетелдік журналдар қабылдамайтын тақырыптарды жоққа шығара алмаймыз. Сондықтан аталған өзгертуді басқа ғылым салаларына қатысты да қосу керек деп ойлаймын, – дейді Гүлмира Әшірбекова.
Жас ғалым Зәуреш Қойгелдиева «Web of Scienсe», «Scopus» базаларындағы ғылыми журналдарда мақала жариялау талабын гуманитарлық бағыттағы мамандықтардан ғана емес, әлеуметтік ғылым мамандықтарынан, соның ішінде журналистикадан да алып тастаған дұрыс деп санайды.
– Себебі докторлық жұмысымыз қазақ тілінде зерттеледі әрі көптеген тақырып қазақ қоғамының мәселелеріне арналады. Сонымен қатар «Scopus»-қа мақала жариялау қазіргі таңда өте қиын болып тұр. Мен мақалаларымды еуропалық журналдарға бірнеше рет тегін жібердім. Үш рет қайтып келді. Ақша төлеп те жариялауға тырысқан едім. Бірақ екі рет алданып қалдым. Тақырыбымыз ұлттық құндылықтар төңірегінде болғандықтан, ол шетелдік басылымдарды аса қызықтырмайды, – дейді Зәуреш Қойгелдиева.
