Жұтар ауа жұпар болса... немесе табиғатқа жасалған тағылық тоқтар емес

Экология және табиғи ресурстар министрі Зүлфия Сүлейменованың атырау­­­лықтармен кездесуінде осындай мә­се­лелер кеңінен қозғалды. Тұрғын­дарды, әсіресе, қатты тұрмыстық қалдықтарды өңдеу мәселесі толғандырады. Министрдің айтуынша, ғарыштан жүргізілген мониторинг қорытындысымен былтыр 131 рұқсат етілмеген қоқыс алаңы анықталған. Қазір Атырау облысында 55 қоқыс полигоны бар. Солардың 8 полигоны (14,5%) ғана экологиялық және санитарлық талаптарға сәйкес келеді. Қазір полигондарда 2,5 млн тоннадан аса қоқыс жинақталған. Алайда полигондарға тасымалданған құрылыс қалдықтары өңделмей жатыр.

– Жергілікті әкімдіктер шағын және ор­­та бизнес субъектілерін комму­налдық қал­­­­дық­­тарды жинау, сұрыптау және қай­­та өңдеуге тартуы қажет. Ал ком­му­нал­­дық қал­дықтарға байланысты арнайы бағ­­дарлама әзірлеген жөн, – дейді З.Сүлейменова.

Министрдің дерегіне сүйенсек, Эколо­гиялық кодекстің енгізілуі әкімдіктерге табиғатты қорғау іс-шараларына эмиссия­лар үшін төлем қаражатын 100% пайдалану мүмкіндігін беріп отыр.

Мә­селен, өткен жылы Атырау облы­­сының бюд­жетіне экологиялық тө­лем­дерден 9 млрд теңгеден аса қаражат түс­кен. Бірақ одан мұнайлы өңірдің ауасы да, тұмса табиғаты жақсарып жатқан жоқ. Өйт­кені бұл өңірде табиғатқа қарсы жасалатын тағылық әре­кеттер тоқтамай тұр.

Облыстық экология департаментінің баспасөз қызметі ұсынған мәлімет­ке сүйенсек, былтыр табиғат пайдалану­шыларға қатысты 121 бақылау жүргізілген. Сондай бақылаудың нәтижесінде, экология заңнамасының талаптарын бұзған 241 дерек тіркелген. Заң бұзушыларға қатысты 230 әкімшілік іс қозғалып, жалпы сомасы 306 млн 635 мың теңгенің әкім­шілік айыппұлы салынды. Алайда табиғат пайдаланушылардың айыппұлды төлеуге асығар түрі жоқ. Қазір 14 млн 102 мың теңгелік 8 әкімшілік істің орын­далу мерзімі өтпеген. Ал 107 мың 957 847 теңгенің 7 әкімшілік ісі сот орын­дау­шы­ларының өндірісінде қаралып жатыр.

Мәселен, табиғат пайдала­ну­шының біріне жалпы сомасы 56 млн 146 мың теңгені құраған залалды өтеу туралы бір ұйғарым беру туралы шешім қабылданған. Ақтөбе облысында тіркелген табиғат пайдаланушы бұл шешіммен келіспей, сол өңірдегі мамандандырылған ауданаралық экономикалық сотына шағым берген. Алайда сот шешімімен шағым қанағат­тан­дырусыз қалдырылған. Табиғат пай­­­даланушы сот шешімімен тағы да келіс­пей, Ақтөбе облыстық сотының апел­ляциялық алқасына апелляциялық шағым­мен жүгінген. Сот шешімі өзгеріс­сіз қал­ды­рылып, апелляциялық шағым қанағат­тандырудан бас тартылған. Қор­шаған ортаға келтірілген залал өндірілген.

Бұл өңірдің тұрғындары да жұтар ауаның жұпар болғанын қалайды. Алайда алаң көңілді жұртшылықтың қалауы оңынан шешілмей тұр. Өйткені Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі Атырау облысы бойынша департаментінің басшысы Ерлан Досановтың мәліметіне сүйенсек, кейінгі 5 жылда Атырау облысында қоршаған ортаны бүлдіруге қатысты 47 оқиға тіркелген. Соған байланысты 2,5 млрд теңгеден аса соманың айыппұлы салынған. Экологияға келтірілген залал мөлшері 700 млн теңгеден асқан. Қоршаған ортаға зиян келтіретін жағдайлар «АМӨЗ», «Теңізшевройл» ЖШС, «Ембімұнайгаз» АҚ, «North Caspian Operating Company N.V» филиалында анықталып отыр.

Облыстық экология департаментінің мамандары да аталған кәсіпорындардың тұмса табиғаттың бүлінуіне қосар «үле­сін» жоққа шығармайды. Мәселен, «North Caspian Operating Company N.V» филиа­лына қатысты профилактикалық бақылау кезінде заң талабына қайшы 10 дерек тіркелген. Біріншіден, контейнерлік тип­тегі 2 көлденең резервуары бар уақытша алаң болмаған. Екіншіден, пайдаланылған сілтіні қалпына келтіруге арналған күкірт қышқылы бар бірнеше резервуар тағы жоқ. Үшіншіден, екі желіде аминді тазартуға арналған 14 қосымша сүзгісі бар алаң болуы керек. Төртіншіден, технологиялық сыйымды­лығы бар уақытша 29 алаң­­ның болмағаны анық­талған.

Өткен жылғы 3 тамызда «Болашақ» мұнай мен газды кешенді дайындау қон­дырғысы жұмысы газдың таралуына байланысты тоқтатылды. Мамандар мұның себебін Каспий теңізіндегі «D» ара­лынан өндірілген газдан сұйық­тықтың бөлінуін қамтамасыз ететін шлам ұстағыштың істен шығуымен тү­сін­дірген. Содан кейін шлам ұстағыштың құ­рылымы жобасыз қайта жасалған. Бірақ улы газ датчиктері (газ сепараторы) іске қо­сылған. Атмосфералық ауаға тараған кү­кіртті газдың көлемі 1 665 килограмды құраған.

Экологтер былтырғы 9 айда Атырау мұнай өңдеу зауытына 4 рет жоспардан тыс тексеру, 1 профилактикалық ба­қы­лау жүргізді. Бұл кәсіпорын тарапы­нан қоршаған ортаны қорғау талабы жиі бұзылатынын аңғартады. Мәселен, бірін­ші жоспардан тыс тексеру кезінде био­логиялық тазарту қондырғысынан құ­рамында үлкен концентрацияда биошла­­мы бар сарқынды өндірістік сулар­дың булану алаңына ағызғаны анық­талған. Аталған дерекке байланысты за­уытқа Әкімшілік құқық бұзушылық ко­дексінің 327, 328 және 311-баптарының 1-бөліктерімен, 31 млн 233 мың теңге айып­пұл салынған.

Сәуір айындағы үшінші жоспардан тыс тексеру кезінде кәсіпорын тарапынан қоршаған ортаға эмиссиялардың нор­мативтерін асыруға қатысты 4 заң бұзу­шылық анықталғаны тіркелген. Сол себептен Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 328-бабының 1-бөлімімен салынған айыппұлдың көлемі 55 млн 949 теңгені құрады. Ал маусым-шілде айла­рында жүргізілген профилактикалық бақылауға Экологиялық реттеу және ба­қылау комитеті мен Ақтөбе облыс­тық экология департаменті мамандары қатысты. Сол кезде анықталған бұзу­шы­лықтарды жою жөнінде нұсқама бері­ліп, Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 324, 326, 327 және 344-бабымен 6 млн 993 мың теңге көлемінде айыппұл салуға шешім қабылданды.

Сондай-ақ шілдеде «KEGOC» АҚ-та орын алған апаттық жағдайға байланысты Атырау мұнай өңдеу зауыты электр қуатынсыз қалды. Мұның сал­дарынан улы газ алауда жағылған. Осы дерек үшін Атырау қаласының әкім­шілік құқық бұзушылықтар жөніндегі мамандандырылған сотының қаулысымен қор­шаған ортаға эмиссиялардың норма­тив­терін бір жыл ішінде жүйелі түрде (екі реттен көп) асырғаны үшін эко­логиялық рұқсаттың қолданысын 1 айға тоқтата тұрып, ластағыш заттардың асып кеткен мөлшеріне қатысты қоршаған ортаға жа­ғымсыз әсер еткені үшін 5 млн 626 мың теңге айыппұл салынған еді. Алайда облыстық соттың қау­лысымен бірінші саты­дағы сот қаулысы жойылды. Сөйтіп, за­уытқа қатысты әкімшілік құқық бұзу­­шылық туралы іс аса қажеттілік жағдайын­да іс-әрекеттің жасалуына байланысты тоқтатылды.

Қазір облыстық экология департаменті Атырау облыстық сотының қаулысын кас­сациялық тәртіппен қайта қарауға касса­циялық наразылық беру үшін Экологиялық реттеу және бақылау комитетіне жолдап отыр. Жалпы, өткен жылы Атырау мұнай өңдеу зауытына Экологиялық кодекс талаптарын бұзғаны үшін жалпы көлемі 100 млн 672 мың теңгені құраған әкімшілік айыппұл салынды.

Қазір ауыл тұрғындары да қоршаған ортаның бүлінбегеніне мүдделік танытып отыр. Сондай тұрғынның бірі был­тырғы қарашада Whatsapp мессенджері мен әлеуметтік желіде мұнайға ұқсас сұйықтық төгілгені туралы бейнежазба таратты. Топырақ қабаты бүлінген аумақ Құрманғазы ауданындағы Сүйіндік ауылдық округіндегі Батырбек ауылынан солтүстік шығысқа қарай 8-9 ша­қы­рым қашықтықтағы Ыдырыс пен Ше­­генді қыстақтарының аралығынан та­был­ған. Мұнда «SMART-OIL» ЖШС был­тыр тамыз айынан бері барлау-бұр­ғылау жұмыстарын жүргізуді бастаған. Аталған қыстау Құрманғазы ауданының ор­талығынан 250 шақырым қашықтықта орналасқан.

«Осыған байланысты Атырау облыс­тық экология департаментінің мамандары, Құрманғазы ауданы әкімі мен аудан прокурорының орынбасарлары, Сүйіндік ауылдық округінің әкімі, Азғыр полиция бөлімінің бастығы, «SMART-OIL» ЖШС-нің өкілдері бар топ топырақ қа­баты бүлінген жерге тексеру жүргізді. Тек­­серу кезінде топырақ қабаты белгісіз сұйықтықпен бүлінгені анықталды. Депар­тамент қызметкерлері зертханалық талдау жүргізу үшін бүлін­ген жерден сынамалар алды. Мұ­най өнімдерімен бүлінген жердегі ластау­шы заттың нақты концентрация­сы ая­лық (фоновый) топырақтан көп екені дә­лелденді. Құрманғазы аудандық полиция бөлімінің іс құжаттарында жерді бүлдірген «SMART-OIL» ЖШС-нің мер­дігері – «Капуанов Б.З.» шаруа қожа­лығы екені көрсетілді», деп хабарлады департаменттің баспасөз қызметі.

Қоршаған ортаның бірден-бір жан­ашы­ры – экология департаментінің мамандары «Капуанов Б.З.» шаруа қожа­лығына заңнама талаптарын бұзғаны үшін әкімшілік хаттама толтырды. Ша­руа қожалығының басшылары кінәсін мойындаған. Сол себептен қысқартылған іс жүр­гізу тәртібімен шаруа қожалығы 459 450 теңге мөлшерінде әкімшілік айыппұл арқалады.

Бұл серіктестіктің Қызылқоға ауданында қоршаған ортаны бүлдіргені туралы дерек бар. Мұны облыстық экология департаментінің мамандары растап отыр. Дәлелге жүгінсек, «SMART-OIL» ЖШС «Қарабау» кен орны аумағындағы бұрғылау қондырғысын көшіру кезінде топырақ қабаты бұрғылау шламымен бүлдірген. Бұрғылау шламын мердігер мекемеге беру кезінде экологиялық заңнама талаптарын бұзғаны анықталған. Мұндай әрекет үшін серіктестікке Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы кодексінің талабымен қысқартылған тәртіппен 3 млн 828 мың 750 теңге айыппұл салынған.

Департамент басшысы Әлібек Бекмұ­­хаметовтің айтуына қара­ғанда, былтырғы желтоқсанда «Ұлт­тық индустриалды мұнай-химия технопаркі» арнайы эко­номикалық аймағының аумағында көлемі 6 гек­тарға жуық жасанды көл түзілген. Бұл лас суды да­лаға рұқсатсыз төгудің сал­дарынан Атыраудан 30 шақырым қашықтықтағы Қара­батан елді мекенінің тұсында пайда болған. Мұнда «Базис Кон­стракшн» АҚ «Су дайындау» жобасын жүзеге асырып жатыр. Тапсырыс беруші – «Karabatan Utilities Solution» ЖШС.

– Әлеуметтік желіде жер астына көмілген құбырдан құрамы белгісіз лас судың жер бетіне рұқсатсыз төгілгені жайлы бейнежазба жүктелді. Осылайша, «Karabatan Utility Solutions» ЖШС тарапынан экологиялық заңнама талабы бұ­зылған. Осыған байланысты департамент қызметкерлері жоспардан тыс тексеру жүргізді. Тексеру қорытындысымен көрсетілген деректер расталды. Аталған се­ріктестік заң бұзушылық дерегіне қа­тысты Әкімшілік құқық бұзушылық тура­лы кодекстің 328-бабының 1-тар­мағымен қоршаған ортаға эмиссия­лар­дың нормативтерін асырғаны үшін әкім­шілік жазаға тартылып, 10 млн 448 мың теңге айыппұл салынды, – дейді Ә.Бек­мұ­хаметов.

Ал Атырау облыстық маманданды­рылған табиғат қорғау прокуроры Ерке­бұлан Ермековтің мәліметінше, кең та­ралған пайдалы қазбаларды өндіру үшін карьерлерді рұқсатсыз пайдаланған кәсіп­орындар бар. Мұндай дерек прокуратура қызметкерлерінің жер қойнауын пайдаланушылардың жұмысына жүргізген талдауы кезін­де анықталған.

– Талдау қорытындысымен кәсіп­орындардың тарапынан бір­неше талаптың орындалмағаны белгілі болды. Оның ішінде лицензиялық міндет­темелердің орын­далмағаны, міндетті төлемдердің түспегені, жер пайдалану құқықтарының үшінші тұлғаларға заңсыз берілгені және жер учаскелерін құқық белгілейтін құжатсыз пайдаланылғаны туралы заң бұзушылықтар кездеседі. Прокурорлық қадағалау актісіне сәйкес жалпы көлемі 773,9 гектар жер учаскесінің қой­науын игеруге жасалған «Атырау» әлеуметтік кәсіп­керлік корпорациясы» АҚ-ның 13, және «Кон­салтинг-Недра» ЖШС-нің 1 келі­сімшарты бұзылды, – деп мәлімдеді Е.Ермеков.

Оның айтуынша, облыстық табиғи ресурстар және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасы басшысының орынбасары «сөгіс» түріндегі тәртіптік жауапқа тартылған. Мұндай талдау жұмыстары әлі жалғасып жатыр. Заңдылықты бұзған өзге де жер қойнауын пайдаланушыларға қа­тысты шаралар қабылдау жоспарланып отыр.

Атырау облысында жасыл желек өте аз. Тіпті жоққа тән деуге болады. Сол себептен жыл сайын мыңдаған тал көшеті егі­леді. Бұл көрініс 2000 жылдан бері қайталанғанымен, бой тіктеген жасыл желекті көрмейсіз. Тіпті бұрнағы жылы Атырау облысында орман өсірудің 2021-2025 жылдарға арналған кешенді жос­пары әзірленді. Сол кездегі облыс әкімі Махамбет Досмұхамбетов те, облыстық табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасының үлкенді-кішілі басшылары да алдағы жылда 7 млн көшет егілетінін жарияға жар сала хабарлады.

Өңірдің мұнай-газ өнеркәсібіндегі алыптар – «Теңізшевройл», «North Caspian Operating Company N.V», Атырау мұнай өңдеу зауыты, «Ембімұнайгаз» АҚ-қа жер телімі бөлініп, көшет егу тапсырылған еді. Алайда бұл кәсіпорындар әзірге тал көшетін еккені, жасыл желектің жайы туралы ақпарат таратқан жоқ. Дегенмен «North Caspian Operating Company N.V» филиа­лы 2021 жылдың күзіндегі меморандум шеңберінде «Береке» шағын ауда­нында 62 гектарға 62 мың көшет еккен. Былтырғы көктемде тағы 11 гектарға егілген көшеттің саны 11 мың түпті құ­раған. Ал Еркінқала ауылында 21 мың, 20 мың түп көшеттің егілуіне ұйытқы болған.

Қалай десек те, табиғат та аялауды қажет етеді. Алайда жер астындағы бай­лықты молынан қарпып, қыруар табысқа белшесінен батуды көздегендер қоршаған ортаға орасан зор зияны тиетін тағылық әрекетін тоқтатар емес. Заңсыз әрекеті қоғамдық пікір туғызғандар кінәсін мойын­дап, салынған айыппұлдың жартысын төлеумен құтылып кетіп жүр. Басқаша айтқанда, жеңілдікпен айыппұл төлейтін кәсіпорындар айылын жимай тұр. Осы орайда тұмса табиғатты бүлдіретіндерге салынатын айыппұлды толығымен тө­летуді енгізу қажетті туындайды. Ал бұл үшін әкімшілікті істі қысқартылған тәртіппен қарау, соған орай айыппұлды 50 пайыздық жеңілдікпен төлету туралы талапты қайта қарастыру қажет-ақ.

Атырау облысы