Тіпті, қайбір жылдары жас футболшыларымызды Пеленің отанында оқытсақ, ел футболы қарыштап дамып кететіндей көріп, жүздеген баланы «Оле Бразил» жобасы арқылы да футболдың қыр-сырына меңгерттік. Өкінішке қарай, бұл жоба да ел футболының дамуына серпін бере алған жоқ. Бразилияда білім алған жүзден аса футболшының қазір қайда жүргенін ешкім білмейді. Бірер жыл бұрын үш-төрт футболшының Премьер-лигада доп теуіп жүргенін көргенбіз. Қазір жоғары лигада олардың бірде-біреуі қалмады.
Жуырда Қазақстан футбол федерациясы, Қазақстанның кәсіпқой футбол лигасы және «Freedom Holding Corp» балалар-жасөспірімдер футболын дамыту мақсатында тағы бір жобаны қолға алды. Яғни аталған үштік жас ойыншылар арасында «QJ League» (Қазақстан жасөспірімдер лигасы) құрылғанын мәлімдеді. Жоба авторларының айтуынша, жаңа лига – ел футболының дамуы тарихындағы маңызды кезеңнің бірі болмақ.
Қазіргі таңда елімізде футбол чемпионаты бойынша үш лига ойындары бар екені белгілі. Атап айтқанда, командалар Премьер-лига, Бірінші және Екінші лигаларда доп тебеді. Бұл лигаларға кәсіби және жекелеген командалар қатыса алады. Ал «QJ League»-сында кәсіпқой футбол командаларының футбол орталықтарында тәрбиеленетін 18 жасқа дейінгі 12 команда бақ сынайды.
Бұған дейін елімізде жасөспірімдер командалары бірнеше айда бір рет бас қосып, өзара кім мықтыны анықтайтыны болмаса, тұрақты ойын тәжірибесі болмаған. Енді жасөспірім футболшылар да кәсіпқой футболшылар сияқты апта сайын жасыл алаңда (үйдегі, сырттағы матчтар форматында) ойнайды. Әрине, бұл – жас футболшыларға кәсіби футбол талаптарына бейімделе беруіне үлкен мүмкіндік беретіні сөзсіз. Жасөспірімдер арасындағы жарыстың мұндай форматы Еуропаның барлық дамыған елдерінде қолданылатынын айта кеткен жөн.
Қазақстан футбол федерациясының президенті Әділет Барменқұловтың айтуынша, «QJ League»-ның мақсаты – осы арқылы ұлттық құрамаға сапалы резерв даярлау. «Бұл – футболды дамыту стратегиясындағы балалар футболын ілгерілетудегі негізгі жобаларымыздың бір бөлігі. Осы жоба арқылы біз дарынды балаларды жоғары лигаларға даярлауға көп көмегін тигізетін жарыс жүйесін құрамыз. Бұл біздің жас жігіттер үшін олардың кәсіби футболдағы алғашқы қадамы болады», дейді ҚФФ басшысы.
Жасөспірімдер лигасының биылғы маусымында «Ақсу» (Павлодар облысы), «Ақтөбе», «Астана», «Атырау», «Жас Қыран» (Алматы), «Қайрат» (Алматы), «Қайсар» (Қызылорда), «Каспий» (Ақтау), «Оңтүстік» (Шымкент), «Ордабасы» (Шымкент), «Тараз» (Жамбыл облысы) және «Шахтер» (Қарағанды) командалары өнер көрсетеді. Ал 2025 жылға қарай «QJ» лигасына қатысатын командалар саны артып, ұлдар үшін алты лига (үш жас санатына орай екі лига), сондай-ақ қыздар үшін бір лига болады деп жоспарлануда. Жалпы, жарысқа 70-тен астам команда мен 3000 спортшы қатысады.
Турнир барысында барлық матчты еліміздің кәсіби білікті төрешілері өткізеді. Бір айта кетерлігі, клубтардың көшпелі матчтары кезінде жол жүру, қонақүйлерде тұру, үш мезгіл тамақ, бір сөзбен айтқанда, жасөспірімдер лигасының барлық шығынын лиганың бас серіктесі – «Freedom Holding Corp» өз мойнына алып отыр.
– «QJ League» – бұл ҚФФ және ҚКФЛ бізбен тығыз ынтымақтастықта жүзеге асыратын үлкен әлеуметтік жоба. Біздің ортақ мақсатымыз – Қазақстан футболын және жас футболшыларды дамыту. Біз тек футболшыларды ғана емес, жаттықтырушылар, төрешілер, менеджерлер және спорт индустриясындағы басқа да сұранысқа ие мамандарды да оқытамыз және оларға да қолдау көрсетеміз. Қазақстанда, әсіресе өңірлерде футболға деген әлеуметтік сұраныс өте жоғары. Қазірше жасөспірімдер лигасын 12 командамен бастаймыз. Кейіннен бірте-бірте барлық аймақты қамтимыз. Өздеріңіз білесіздер, футбол бір жылда жемісін беріп, аз ғана уақытта үлкен биіктерді бағындыратын спорт түрі емес. Футболда айтулы жеңіске қол жеткізу үшін ұзақмерзімді жоспар болу керек. Біз сол ірі жеңістердің іргетасын енді қалап жатырмыз», дейді «Freedom Holding Corp»-ның бас атқарушы директоры, «QJ League» қамқоршылар кеңесінің төрағасы Тимур Турлов.
Қазақстан кәсіпқой футбол лигасы мен «QJ» лигасының президенті Рохус Шох елімізде дарынды футболшылар өте көп екенін, бірақ оларда өзін көрсетуге толық мүмкіндік бола бермейтінін айтады. «QJ» лигасын құру арқылы біз жас футболшыларға өз мықтылығын дәлелдеуге және әрі қарай дамуына мүмкіндік береміз, дейді ол.
– Балалар футболының дамуына жүйелі түрде көңіл бөліп отырмаса, оң нәтижеге жету қиын. «QJ League» жобасы Қазақстан футболындағы революция деп айтсақ болатын шығар. Өйткені енді біздің жас жеткіншектер 100% кәсіби деңгейде ұйымдастырылатын футбол турниріне қатысады. Біз матчтарды тек ұйымдастырумен ғана шектелмейміз. Сонымен қатар барлық үдерісті цифрландыру, жаттықтырушылар мен менеджерлерді оқытумен де айналысамыз. «QJ League» футболдың дамуына, ұлттық құрамаға сапалы резерв дайындауға көп көмегін тигізетініне сенімдімін, – дейді ҚКФЛ басшысы.
Дегенмен, елордадағы «Арландар» балалар футбол командасының негізін қалаушы Фазылбек Әбсаттарұлы жасөспірімдер лигасы алдағы уақытта футболдың көсегесін көгертеді дегенге сенбейтінін көлденең тартады.
«Кез келген жобаны бастағанда, оның даму жоспары, алдағы бірнеше жылға дайындаған бағдарламасы, бағыты, мақсаты деген сияқты сараптамадан өткен нұсқаулығы болуы керек. Өкінішке қарай, Қазақстан футбол федерациясы мен Қазақстан кәсіпқой футбол лигасы аталған жобаның ешқандай нұсқаулығымен таныстырған жоқ. Тек баспасөз арқылы жаңа лиганың құрылғанын ғана жариялады. Әрине, жасөспірім футболшыларға бөлек лига ашып, оларға ойнау мүмкіндігін бергендері құптарлық іс. Бірақ бұл арқылы футболды дамытамыз, ұлттық құрамаға резерв дайындаймыз дегенге өз басым сенбеймін. Біз балалар футболын дамытқымыз келсе, алдымен инфрақұрылымды ретке келтіріп алуымыз керек. Елде сапалы стадион болмай, жиырма жерден лига ашсаңыз да футболды дамыта алмайсыз», дейді Фазылбек Әбсаттарұлы.
Осы орайда әлемдік футбол тарихында инфрақұрылым мен балалар футболына көңіл бөліп, 10-15 жылда жетістікке жеткен құрамалар туралы аз-кем айтып өтсек. Балалар футболына көңіл бөліп, ел футболын дамытқан мемлекеттің бірі – Бельгия. Бельгия футболының басына бақ құсын қондырған құраманың техникалық директоры Мишель Саблон жасөспірімдер және жастар құрамаларын жаттықтыратын Боб Бровайспен бірге 2000 жылдардың басында елдегі футболды дамытудың ұзақмерзімді жоспарын жасап шығады.
Олар алдымен көршілес Нидерланд пен Испания футболының жаттықтыру тәсілдері мен философиясын зерттеуге кірісіп, «Аякс» және «Барселона» клубтарының «шеберханасынан» өткен. Зерттеу және тәжірибе алмасу нәтижесінен кейін олар бірінші кезекте нәтиже маңызды емес екенін ұғынып, Бельгияда алғашқы революциялық қадамдар жасады. Яғни жасөспірімдер арасындағы чемпионаттардан турнир кестесі мен ойын нәтижесін алып тастады. Сондай-ақ балалар алаңда өздерін еркін сезінуі үшін 2х2, 5х5, 8х8 форматындағы кіші алаңдарда ойнауға мүмкіндік берді. Сол арқылы дриблинг пен допты диагоналды асыруға шыңдады. Бельгия сапында жасындай жарқылдаған Тибо Куртуа, Кевин Де Брёйне, Азар секілді даңқты футболшылардың барлығы осындай мектептерде дайындалған еді.
Сонымен қатар әлемдік деңгейде өнер көрсетіп жүрген не командасы, не құрамасы жоқ Қатар футболы да нақты реформаның арқасында кейінгі жылдары Азияның үздік құрамаларының біріне айналды. Мемлекеттің футболға деген көзқарасының арқасында Қатар осыдан біраз жыл бұрын Азия кубогін жеңіп алып, былтырғы әлем чемпионатын өз елінде өткізуге мүмкіндік алды. Бұл оқиғалар елдегі футболдың дамуына одан әрі септігін тигізгені анық.
Қатар футболы қалай дамыды? Осыдан 15-20 жыл бұрын олар да балалар футболына қатты көңіл бөле бастады. Осы мақсатпен олар испаниялық бапкер Феликс Санчес Басты шақырып, 2006 жылдан бастап Аспира академиясында қатарлық балаларды «Барселона» жүйесі негізінде жаттықтырды. Балақайлар ержеткен кезде Санчес оларды жасөспірімдер құрамасының бапкері ретінде баулуын жалғастырды. Нәтижесінде, испан маманының басшылығымен 19 жасқа дейінгі құрама 2014 жылы Азия чемпионатында топ жарса, араға 5 жыл салып сол құрам Санчестің баптауымен өз тарихында тұңғыш рет Азия кубогінің бас жүлдесін олжалады.
Міне, бұл – небәрі екі мемлекеттік футболды дамытуда ұстанған бағыты. Бәлкім, бізге де алдағы уақытта осы екі мемлекет таңдаған жолдың біреуімен жүріп, балалар футболын қолға алу керек шығар. Бірақ бізге алдымен доп тебуге болатын сапалы стадиондар мен қысы қатты солтүстік өңірлерге футбол манеждерін салып, спорттық инфрақұрылымды дамыту керек екені анық.
