– Қазақстан мен АҚШ-ты тек экономика емес, мәдени қарым-қатынастар да байланыстырады. Америкалықтардың қазақ халқы туралы таным-түсінігі қандай? Ол жақтағы қарапайым жұртшылық қазақ халқын, Қазақстанды біле ме?
– Жұмысымның ең қуантатын тұсы – Алматыда тұрып, қазақ мәдениеті, құндылықтары, дәстүрлерімен танысып, оны америкалықтарға жеткізу. Менің білуімше, Қазақстан – көне, мәдени бай мұрасы бар тамаша ел. Жақында ғана Есік қаласындағы Тарих және мәдениет музейіне барып қайттым. Қазақстанның тарихы мен Алтын адам туралы бірталай қызықты жайттарға қанықтым. Қазақ халқының арғы тегі сонау сақтардан таралады. Сондықтан АҚШ Өкілдігінде жұмыс істейтін америкалықтар Қазақстанда тұрып жатқандарына өте разы. Менің Қазақстанда жұмыс істеп жүрген әріптестерімнің көбі осы өңірді танып, жақсы көргендіктен, қазақ мәдениеті мен саяси жағдайына шынайы қызыққандықтан, осында келуді таңдады. Біз АҚШ пен Қазақстанның арасындағы байланысты нығайту үшін көп жұмыс атқарамыз. Көптеген кәсіби, академиялық алмасу жобасы арқылы Америка мен қазақ халқының арасында терең байланыс орнап жатқаны қуантады. Бизнес пен сауда қарым-қатынастарының одан әрі кеңеюіне де мүдделіміз, сондықтан бұл салалар да біздің жұмысымыздың маңызды бөлігін құрайды.
– Біздің елге келіп-кеткен елшілер мен консулдардың көбі қазақ тілін жетік біле бермейді, ал сіз қазақ тілін үйреніп, оны насихаттап жүрсіз. Қазақша үйренуіңізге не түрткі болды?
– Көп жыл бойы АҚШ қазақ тілін қазақ халқымен, оның тарихы мен мәдениетін танудың бірден-бір жолы екенін түсініп, мойындап келді. Мұнда келмес бұрын орыс немесе қазақ тілін үйрену деген таңдаудың жол айырығында тұрдым. Орыс тілін бұрын оқығандықтан, одан әрі жалғастыру оңай болар еді. Бірақ қазақ тілін білу қазақ халқымен жақын танысуға, әсіресе үлкен қалалардан қашықта тұратын қазақстандықтардың ой-пікірлерін естіп-білу үшін қажет болатынын түсіндім. Тіл үйрену менің осындағы жұмысыма да, өміріме де өте қажет бастама болды. Осында тұрып жатқаныма екі жылдай уақыт өтті. Қазақстандық достарымыздан әлемдегі геосаяси жағдайдың өзгеруінен кейін Қазақстанда қазақ тілін білудің маңызы тіпті арта түскендей. Тіл мен тарих – әрбір ұлттың мәдени болмысы, тәуелсіздігі мен тұрақтылығының мызғымас негіздері. Осы орайда, Мемлекеттік департамент қазақ тілін оқытуға көбірек күш салып, өзім Вашингтонда қазақ тілінің толық курсын оқып келген алғашқы бас консул болғанымды мәртебе санаймын. Болашақта қазақ тілін білетін америкалық дипломаттардың саны көбейе беретініне сенімдімін.
– Қазақ тілі – синонимдері көп тілдің бірі. Үйрену қиындық тудырмады ма?
– Шынымды айтсам, оңай болған жоқ. Он ай бойы Zoom платформасы арқылы дәріс оқығаннан кейін, шынайы өмірде қазақ тілін алғаш естігенде сәл қиналып қалдым. Осы күні қоғамдық байланыспен айналысатын әріптестерім іс-шараларға шақырғанда немесе бейнетүсірілім жасаған сайын қазақ тілінде жаңа сөздер мен тұрақты тіркестер үйреніп қайтамын. Бұл кейбір сөздердің дыбысталуын жақсартуға да көмектеседі. Жақында «түйедейді түймедей қылу» деген тұрақты тіркесті үйреніп алдым. Қазақ тілін оқу мен үшін қосымша жұмыс болды. Яғни толық жұмыс уақытын тек тіл оқуға арнадық. Бұл бағытта жолым болды деп санаймын. Тілді бұдан да жақсырақ меңгерсем деген ниетім бар. Біздің дипломаттарымыз тілді кемінде алты ай, ең көп дегенде екі жылға дейін оқиды. Ол мерзім тілдің қиындығына қарай белгіленеді. Бұл біздің тарапымыздан үлкен инвестиция, бірақ біз оның қажеті бар деп түсінеміз. АҚШ пен Қазақстанның бірігіп жұмыс істейтін салалары көп, ал қазақ тілін аздап білу маған екі елімізге ортақ мүмкіндіктер мен қиындықтарды жақсырақ түсінуге көмектеседі. Шынымды айтсам, дипломат ретіндегі жұмысымның ең қызық бөлігі – адамдармен байланыс орнату. Ал тілді білмесем, оған қалай қол жеткізер едім? Әрі қарай оқи бергім келеді, өйткені еңбегім еселеніп қайтып жатыр.
– Кейбір кездесулерде қазақтың ұлттық киімін киіп, қазақша баяндама жасайтыныңызды көріп жүрміз. Жалпы, қазақ мәдениеті сізге несімен ұнайды?
– Қазақ мәдениеті мені қызықтырады. Қазақша ұлттық киім кигенімді Қазақстан мен оның халқына деген шынайы сүйіспеншілігім мен құрметім деп түсінсе екен деймін. Біз жақында Консулдықта Наурыз тойын атап өттік. Сондай тамаша мейрам болды: дәстүрлі тағамның әр түрінен, наурыз көжеден, еттен дәм таттық. Наурыздағы дәстүрлі ойындарға қатыстық. Қазақ әріптестерден дәстүрлі қара жорға биін үйрендік. Осындай сәттер мен үшін ең қымбат, өйткені қазақ мәдениетімен нағыз байланысты осындайда сезінемін. Болашақта Қазақстанды еске алғанда ең алдымен ойыма осы естеліктер түсетіні сөзсіз.
– Қазақша кітап оқисыз ба? Қай шығармалар сізге әсер етті?
– Әттең, қазақ тілінде әдеби кітаптарды оқитын деңгейге әлі жете қойған жоқпын! Бірақ Консулдығымыздың әлеуметтік желілерінен қазақша кітап үзінділерін оқып жүргенімді көрген боларсыз. Біз бұл жобаны әлемге танымал кітаптарды тартымды етіп қазақ тіліне аударып жүрген «Steppe and World» баспа үйімен бірге бастадық. Олардың атқарып жүрген еңбегіне дән ризамын. Жақында бір әріптесім сіңлісінің Хәрри Поттер әлемімен енді қазақ тілінде таныса алатынын білгенде қатты қуанғаны туралы айтып берді. Кішкентай бүлдіршіндер болсын, ересектер болсын өз тілінде өзге әлемдер туралы біліп, өзгеше көзқараспен таныса алатынына қатты қуанамын.
– Қазақстандағы АҚШ Миссиясы мен Деннис Кин Мұхтар Әуезовтің жолжазбаларын кітап етіп басып шығарды. Мұндай жобалар алдағы уақытта жалғаса ма?
– Әрине, Мұхтар Әуезовтің жолжазбаларын басып шығарғанымыз былтырғы жобаларымыздың ең сәттісі болды десем, артық болмас. АҚШ пен Қазақстан байланысының отыз жылдығын атап өткен шақта екі елдің достығы ерте кезден бастау алатынын осы кітап көрсетіп береді. Әуезов өз жазбаларында тарихымыздың ең қызық тұстарынан сыр шертеді. Екі халықтың арасында байланыс алғаш орнаған жылдар АҚШ пен кеңес одағы арасындағы шиеленіс өршіп тұрған заманда басталыпты. Алайда Әуезов екі елдің бір-біріне деген ұқсастығын, ортақ құндылықтардың бар екенін де көрсете білген. «Америка әсерлері» кітабын қазақ достарымыздың да, америкалықтардың да жылы қабылдағаны мені қатты қуантты. Америка Құрама Штаттары Америка мен қазақ мәдениетін бір-біріне жалғау үшін тынбай еңбек ете бермек. Оның соңғы бір мысалы – АҚШ елшісінің мәдени мұраны сақтау қоры қаржыландырған бір жарым жылдық зерттеу жұмысы. Оның тақырыбы – түркі заманы мен көне ұйғыр дәуіріндегі жазба ескерткіштері. Алматыдағы Орталық музейде көрменің ашылуына өзім барып қатыстым. Зерттеу нәтижелері түрлі-түсті альбом етіп басып шығарылды, әлем ғалымдары өз зерттеулері үшін жүгіне алатын веб-сайтқа жиналды. «Тағдыр жазбалары» деп аталған деректі фильм де ұсынылды.
Алматыға келмес бұрын, осындағы азаматтық қоғамның белсенді екенін естідім. Мұнда жаңашыл, жасампаз, білімқұмар, кез келген мәселені бірігіп шешуге бекем жастардың тұратыны туралы көп естідім. Сондықтан жасап жатқан жобаларымыз сол жастардың талпынысына жігер қосса екен деймін. Осы тұста біздің «Go Viral Network» атты жобамызды атап айтқым келеді. Жоба 2017 Алматы қаласында жыл сайын өтетін фестиваль болып басталған еді. Ал бүгінде бүкіл Орталық Азия елдерін таралған аймақтық желіге айналып үлгерді. Оның аясында әр апта сайын жаңа технология, бизнес жасау, бірігіп жұмыс істеудің жолдарын үйрететін жергілікті іс-шаралар өтіп тұрады. Ол желіге журналистер, кәсіпкерлер, режиссерлер, басқа да өнер адамдары кіреді. Оларға ортақ нәрсе – әлеуметтік желі, сандық контент, технология сияқты заманауи құралдарды жетік біліп, оның осы заманның мәселелерін шешудегі күшін түсінетіндіктері. Биыл Орталық Азияның бес елінде бес фестиваль өтеді. Фестивальдар көшін өткен аптада Ташкент қаласы бастап кетті. Қазақстандағы фестиваль биыл алғаш рет Астана қаласында 23-24 маусымда өткелі отыр. Бұл жобамыздың одан әрі өсіп-өніп, келешегі зор болатынына сеніміміз мол.
Өзім ерекше жақсы көретін тақырып – ағылшын тілін оқыту. Әсіресе өзім жұмыс істейтін Қазақстанның оңтүстік өңірлеріндегі қызығушылыққа тәнті боламын. АҚШ Қазақстанда ағылшын тілін насихаттау үшін мектеп мұғалімдеріне, университет профессорларына, жастарға, журналистерге арнап дайындалған оқу бағдарламаларын ұсынады. Дәл қазір қоршаған ортаны қорғау, таза энергияны дамыту бойынша жұмыс істейтін ұйымдарға ағылшын тілін оқытуға арналған жаңа бағдарлама бастап жатырмыз. Сұхбатымыз қазақ тіліне арналған соң, «Qazforum»-ды атап кетпесем болмас. 28 сәуір күні Астана қаласында жыл сайын қазақ тілінде контент жасайтын ұйымдар мен қызметкерлердің басын біріктіретін форум өтеді. «Qazforum» – біздің қазақша контентті дамытуға қосып жүрген үлесіміздің бір мысалы. Біздің ден қойып айналысатын жобамыздың саны өте көп. Екі ел арасындағы серіктестіктің жемісті бола беруі үшін жұмысымызды жалғастыра береміз. Азаматтық қоғам, студенттер, жас көшбасшылар, бизнес өкілдері, Үкімет ұйымдары – бәрінің күшін жұмылдыруға әрі қарай көмегімізді тигізе береміз. Бұл талпынысымыз – Қазақстанға Орталық Азиядағы стратегиялық серіктес ретінде адалдығымыздың көрінісі.
– Екі жылдан бері қазақ елінде, қазақ қоғамында өмір сүріп келесіз. Елдің болашақ дамуы туралы көзқарасыңыз қалай?
– АҚШ Қазақстанның Үкіметімен де, халқымен де әлеміміз тұрақты болып, гүлдене беруі үшін күш жұмылдырып, еңбек ете береді. Тәуелсіздігін алғалы бері біз Қазақстанның ірі серіктесі атанып келдік, болашақ экономика және демократия саласындағы ынтымақтастығымызға да үлкен үмітпен қараймыз. Біз Қазақстанды C5+1 платформасы арқылы қолдап келеміз. Жоба экономика, қоршаған ортаны қорғау, қауіпсіздік салаларына, Орталық Азия елдерінің интеграциясына ерекше басымдық береді. Біз әрбір өңір ішіндегі тығыз байланыс жаһандық тұрақтылық пен дамудың кепілі деп санаймыз. Өткен айда Мемлекеттік хатшы Энтони Блинкен Астанаға келіп, Орталық Азияның бес мемлекетінің сыртқы істер министрлерімен кездесіп қайтты. Ол болашақ ынтымақтастықты талқылап, аймақтық дамуды қолдау үшін қосымша 25 миллион АҚШ доллары бөлінетінін хабарлады. Түбінде бұлардың бәрі – Қазақстанның тәуелсіздігін, егемендігін, аумақтық біртұтастығын қолдайтынымыздың дәлелі. Қазақстандағы дос, серіктестерімен өткізіп жүрген кездесулерімнен білетінім – Қазақстанның болашағы жарқын болатыны сөзсіз.
– Міне, қазақ халқының ұлттық мейрамы Наурыз мерекесі де келді. Осы орайда газет арқылы қандай тілек айтасыз?
– Осы сұхбатты оқып отырған әрбір оқырманға Наурыз құтты болсын деймін. 2022 жыл оңай болған жоқ. Осы орайда Жаңа жыл жақсылығымен келсін! Қазақ елі мен әрбір отбасына амандық, молшылық пен береке тілеймін!
Әңгімелескен,
Дүйсенәлі ӘЛІМАҚЫН,
«Egemen Qazaqstan»
