Парламент Мәжілісінің депутаты, «Нұр Отан» партиясы фракциясының мүшесі Ұласбек СӘДІБЕКОВПЕН әңгіме
– Ұласбек Сәдібекұлы, бесінші сайланған Парламенттің үшінші сессиясының басты ерекшеліктері қандай болды?
Депутаттар заң шығару қызметін өздерінің жоғары кәсіби деңгейімен және қарқынды еңбек үрдісімен атқара білді. Бұлай деуімізге негіз бар. Өйткені, осы үшінші сессия барысында күрделі кодекстер мен маңызды заң жобалары қабылданды. Жаңа сессияны ашқан кезде Мемлекет басшысы депутаттық корпустың алдына жаңа міндеттер қойды. Қоғамды алға дамытатын заңдарды қабылдау қажеттігін атап көрсетті.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өз сөзінде заңшығарушылық міндеттердің төртінші маңызды блогы деп құқық қорғау заңнамасын жаңғырту және терең реформалауды атап өткен еді. Соған орай Қылмыстық, Қылмыстық-іс жүргізу, Қылмыстық-атқару кодекстерінің жобалары жаңа редакцияда қабылданды. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекс те толықтай жаңартылды. Осы заң актілерін қабылдаудың нәтижесінде, Мемлекет басшысының айтуынша, Қазақстанның құқық қорғау және сот жүйесінің әлемдік тәжірибені қолданған жаңа құқықтық негізі қалыптастырылады.
– Осы кодекстерге жеке-жеке тоқталып өтсеңіз. Кодекстердің жаңа редакциясының маңыздылығы неде?
– Елбасы: «Кез келген қылмыс пен заң бұзушылық үшін жазаның бұлтартпастығы мен әділдігіне ешкімнің ешқандай да күмәні болмауы тиіс. Сонымен бір мезгілде, құқық бұзушыларды еркіне қойып, азаматтардың заңға «жеңіл қарауына» есіркеушілік жасауға болмайды. Жаңа актілерді қабылдау қылмыстық сот өндірісі жүйесін жаңғыртады. Қазақстандық құқық азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауды мүлтіксіз қамтамасыз ететін сапалы деңгейге көтеріледі», деді. Жаңа кодекстер осы талаптарға жауап береді деген үміттеміз.
Қылмыстық кодекс қабылданды. Кодексте қылмыстық құқық бұзушылықты бірінші рет жасаған кәмелетке толмағандарға, әлеуметтік тұрғыдан осал адамдардың басқа да санаттарына қылмыстық саясатты ырықтандырумен және ізгілендірумен қатар, қылмыстың барлық жаңа түрлеріне қарсы күрестің негіздері қаланған. Енді криминалдық қызметтің белсенділігі байқалатын салаларда жазалау қатаңдатылды. Сондай-ақ, ұлттық келісім тұғырына нұқсан келтірудің және әлеуметтік арандатудың кез келген әрекеті үшін қатаң жазалау көзделеді. Кодексті қабылдау адамның құқықтары мен бостандықтарын, қоғам мен мемлекеттің мүдделерін сапалы қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Сол сияқты Қылмыстық-атқару кодексі де қабылданды. Бұл кодекс сотталған адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерінің қорғалуы деңгейін және қылмыстық жазалауды орындаудың тиімділігін барынша арттыру мақсатында қылмыстық-атқару заңнамасын одан әрі жетілдіруге бағытталған.
Кодексті қабылдау қоғамнан оқшаулаумен байланысты емес қылмыстық құқықтық шараларды анағұрлым кеңінен пайдалану, сотталған адамдарды және жазаны өткеруден босатылған адамдарды әлеуметтік оңалту және бейімдеу, сондай-ақ, сотталған адамдармен жүргізілетін тәрбиелік процеске жұртшылықтың қатысу тетігін қалыптастырады.
Қылмыстық іс жүргізу кодексінің қабылдануы да маңызды істің бірі болды. Кодексті қабылдаудың мақсаты қылмыстық сот ісін жүргізуді одан әрі жетілдіру және азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарының сот арқылы тиімді қорғалуын қамтамасыз ету болып табылады.
Биыл Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі жаңа редакцияда қабылданды. Бұл құжат Президенттің 2009 жылғы 24 тамыздағы Жарлығымен бекітілген еліміздің 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған Құқықтық саясат тұжырымдамасына сәйкес дайындалған. Кодекс әкімшілік заңнаманы ізгілендіруге бағытталған. Әкімшілік жаза ретінде ескертуді қолдану аясын кеңейту, сондай-ақ, шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін санкциялар мөлшерін екі есе және жеке тұлғалар үшін кейбір айыппұлдар құрамдарын азайту көзделді. Әкімшілік
жауапкершілікке тарту рәсімдері жаңғыртылды.
– Қандай жаңа заңдар қабылданды?
– Бұл сессия маңызды заңдарды қабылдауымен ерекшеленді. Осы сессия барысында республикалық бюджет саласына, қаржыға қатысты бірқатар заңдар қабылданды. Оның бәрі ел экономикасын тұрақты дамытуға, бюджеттің кірісі мен шығысын дер кезінде реттеп отыруға ықпал етеді. Ең бастысы, нақты бағдарламалар бойынша жыл басында бөлінген қаражаттардың мақсатты жұмсалуына және олардың толықтай игерілуіне баса маңыз беріліп отыр. Қаржы саласының күрделі екенін жақсы білеміз. Жуырда қос палатаның бірлескен отырысында Үкіметтің және Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің 2013 жылға арналған есептері тыңдалды, оның қалай атқарылғаны жөнінде жан-жақты хабардар болдық. Орын алған кемшіліктердің себептері ашып көрсетілді. Депутаттар тарапынан ұсыныстар мен ескертпелер айтылды. Жалпы, тұтастай алғанда, республикалық бюджеттің атқарылуы 99,3 пайызды құрады. Сенат және Мәжіліс депутаттары өткен жылдың есебін бекітті.
Елбасының парламентшілерге жүктеген міндеттерінің бірі – халықаралық келісімдерді заңдастыру. Өз сөзінде Президент біздің еліміз үшін маңызды бағыттың бірі Қазақстанның өзге елдермен қол қойған мемлекетаралық келісімдерді ратификациялау екенін атап өткен еді. Соған орай осы сессияда көптеген елдермен Қазақстан арасында жасалған келісімдер, шарттар және хаттамалар заңмен бекітілді. Бұл құжаттар елдің экономикалық әлеуетін арттыруға, инвестиция тартуға, Қазақстанның әлем алдындағы саяси ұстанымдарын нығайта түсуге қызмет етеді. Міне, осындай 30-дан астам халықаралық құжаттар ратификацияланды.
Сонымен қатар, Кейбір заңнамалық актілерге Қазақстанның пошта байланысы саласындағы заңнамасының нормаларын Дүниежүзілік пошта одағы актілерінің нормаларымен біріздендіру және пошта операторларының қызметін реттеу мәселелері бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгізілді. Бұл заң жобасы бойынша құрылған жұмыс тобына жетекшілік жасадым.
– Бұл депутаттар әзірлеп, Мәжіліске ұсынған заң жобасы ғой?
– Иә, осы заң жобасына әріптестеріміз Ш.Өтемісов, З.Балиева, Х.Валиев, Г.Исімбаева, С.Оспанов, М.Пішембаев, А.Самақова, Г.Сейітмағанбетова, Е.Тарасенко бастамашы болды.
– Енді қоғамдық маңызы зор заңнамалық актілерге тоқталсаңыз.
– Осы сессия кезеңінде «Кәсiптiк одақтар туралы» жаңа заң жобасы қаралып, мақұлданды. Заң жобасының жаңа редакциясы Мемлекет басшысының 2012 жылғы 10 шілдедегі «Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» атты бағдарламалық мақаласында және Президенттің 2012 жылғы 14 желтоқсандағы «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында берген тапсырмаларын орындау мақсатында әзірленген.
Қазақстан қоғамының әлеуметтік-экономикалық жағдайы, қазіргі кездегі құқықтық болмыс кәсiптiк одақтар туралы заңнаманы одан әрі жетілдіру қажеттілігін айқындап берді. Кәсіподақтар еліміздің қоғамдық-саяси және әлеуметтік-экономикалық өмірінде жаңа заманның сын-қатерлеріне жауап беруі тиіс. Заң жобасы қызметкерлердің мүдделерін білдіру және қорғауға, әлеуметтік-еңбек дауларының алдын алу бойынша кәсіподақ ұйымдары қызметінің тиімділігін арттыруға бағытталған.
Осы сессияда еліміздің кейбір заңнамалық актілеріне тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимыл мәселелерін реттейтін заң қабылданды. Заң нормалары тұрмыстық зорлық-зомбылық фактілеріне қарсы іс-қимыл және тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбаны болған адамдарға жәрдем көрсету жөніндегі құқықтық шаралар кешенін көздейді. Соған орай бірқатар кодекстер мен заңдарға түзетулер енгізілді.
Маңызды заң жобаларының бірі деп «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жастар саясаты туралы» заң жобасын айтар едім. Бұл жаңа заң жобасы талқылану үстінде. Бүгінгі таңда аталған заң жобасы бойынша құрылған жұмыс тобының мүшесімін. Жұмыс тобына әріптесім Мейрам Бегентаев жетекшілік етеді.
– Шынымен де, жастарға қатысты өзекті мәселелер аз емес. Бұл заң жобасына қандай ұсыныстар беріп отырсыз?
– Заң жобасының мақсаты – жастарды мемлекеттік және қоғамдық өмірге тарту, олардың бәсекелі артықшылығын арттыру үшін жағдайлар жасау, жастарға арналған әлеуметтік инфрақұрылымға тең қол жеткізуді қамтамасыз ету. Бұл заңнама Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделген.
Бұл өте мән беріп қабылдайтын заң болуы керек деп есептеймін. Жастар туралы заңның өміршең болып шығуына депутаттар өте белсенді атсалысуда. Көптеген күрделі мәселелер осы заңнамалық актіде шешімін табады деген сенімдеміз. Депутаттар заң жобасын әлі де жетілдіре түсу бағытында еңбектенуде. Шын мәнінде, жастар бізді қолдайтын заң қабылданады деп күтіп отыр. Сондықтан ол жастардың проблемаларына жауап табылатын заң болуы тиіс. Жастардың өркениетті заманда жан-жақты дамуына, қоғамда өздерінің орнын көрсете білуіне мүмкіндік жасайтын заң ғана өміршең болатыны сөзсіз.
Жастардың алдында тұрған мәселелер жетерлік. Жұмысқа орналасу, оқу орнын бітіргеннен кейін өз мамандығы бойынша жұмыспен қамтылуы, сондай-ақ, студент жастардың жатақханада тұру, қоғамдық көлікте жеңілдікпен жүру мәселелері кешенді түрде шешуді қажет етеді. Әрине, мұның барлығы қосымша қомақты қаржыны талап етеді. Заңға осындай нормалар көзделуі тиіс деген оймен біздер бұл ұсыныстарымызды Үкіметке жолдап отырмыз.
Сонымен қатар, осы жұмыс кезеңінде парламентшілер денешынықтыру және спорт туралы және басқа да заңдарды қарау және қабылдау барысында тыңғылықты еңбек етті. Өйткені, елімізде бұқаралық спортты дамытуға, сол арқылы халық денсаулығына ерекше мән беруге баса назар аударылып отыр.
– Жаһандық дамуға байланысты өзіңізді алаңдатқан, ұрпақ тәрбиесі үшін аса қажет заң жобасы деп қайсы құжатты атар едіңіз?
– Бұл ретте, әріптестерім А.Смайыл, С.Бычкова, Г.Исімбаева, Г.Сейітмағанбетова бастамашы болған
«Балалардың денсаулығына және дамуына зиян тигізетін ақпараттан қорғау туралы» заң жобасының маңыздылығы туралы айтар едім. Бұл құжат әлі талқылану үстінде. Өзім осы заң жобасы бойынша құрылған жұмыс тобының мүшесімін.
Заң жобасы балалардың ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған. Осы заңды қабылдаудың өзектілігі балалардың әлсіз топқа айналуымен түсіндіріледі, олар жаңа ақпараттық технологиялардың қарқынды дамуы жағдайында (Интернет, ұялы және басқа да байланыс түрлері, сандық хабар тарату) ақпараттың теріс ықпалына ұшырап отыр. Таратылатын ақпарат, көбінесе, балаларға психикалық кері әсер етіп, агрессияға, қатыгездікке, қоғамға қарсы әрекеттерге итермелейді.
Қазір Мәжілісте «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне мақта саласын дамыту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы қаралып жатыр. Бұл заң жобасына Парламент депутаттары Қ.Айтаханов, А.Қоңыров, Р.Мәдинов, О.Рахманбердиев, Р.Халмұрадов бар бәріміз бастамашы болдық.
– Заң жобаның мақсаты қандай? Аталған салада кездесіп отырған проблемаларды шешудің жолдары қарастырылған ба?
– Еліміздің оңтүстігінде мақта өндірілетіні белгілі. Олардың бүгінгі күні кездесіп отырған проблемалары да аз емес. Соған орай заңда Қазақстанның мақта саласын дамытуды мемлекеттік қолдаудың бірқатар жүйелік шараларын заңнамалық деңгейде бекіту қарастырылады. Заңның жекелеген ережелері уәкілетті органның Ұлттық кәсіпкерлер палатасымен, сондай-ақ, мақта саласына қатысушылардың одақтарымен (қауымдастықтарымен) өзара іс-қимыл жасау нысандарына арналған.
Осы заңның қабылдануы Елбасының Жолдауында Үкіметке орта және ірі тауарлық ауыл шаруашылығы өндірістерін құруға байланысты берген тапсырмасын орындауға ықпал жасайды. Бұған дейін орын алған әкімшілік кедергілерді жоюға және мақта саласындағы заңнамалық реттеуді жетілдіруге бағытталған.
Әңгімелескен
Ләйла ЕДІЛҚЫЗЫ,
«Егемен Қазақстан».