КЕНДІ ИГЕРДІҢ ЕКЕН, ЕЛДІ ДЕ ОЙЛА

Қазақ хандығының негізін қала­ған Керей мен Жәнібекке аста­на болған Созақ сол кезде қазіргідей маңқиып жатқан сары дала емес екен. Көне Жібек жолы бойында тігілген сәнді қалалары бар, кең жазиралы өлке болыпты деседі. “Елу жылда ел жаңа, жүз жылда қазан” дегендей, Созақ, даласының сәні кеткенімен дәні кетпепті. “Алпамыс батыр” жырында “Әзіреті Қаратау, Әулиенің кені еді” деп келетін қарт Қаратаудың ете­гінде отырған ел бүгінде Оңтүс­тіктегі ең әлеуеті мықты, эконо-микасы қарыштап дамып келе жатқан аудандар санатына жатады. Созақ – облыс тұрғай респуб-ликада бюджет қаржысына көзін сүзбейтін, қайта мемлекет қазанына қыруар қаржы құйып, мерейін тасытып отырған аудандардың бірі. Негізінен дала жағдайы ауыл шаруашылығына ғана қолайлы болғанымен жеті қат жер астынан ақтарылып жатқан қазыналары бар Созақ – уран кеніштері арқылы әлемге әйгілі болып отыр. Кейде табиғи қазынаның үстінде отырып та тісінің суын сорып, тақиясының жыр­тығын жамап отыратын аудан-дар да болады. Ол әрине, аудан бас­шысының қарым-қабілетіне бай­ланысты. Созақтың әкімі Со­зақбай Әбдіқұлов бірер жыл басқа жұмысқа ауысқанда осындағы кеніш басшыларының мойнына міндет алмай ауданға теріс қараған уақыттарын да көзіміз көрген. Қазір осы ол­қылықтардың орны қай­та толтырылып жа­тыр. Канада, Франция бірлескен кәсіп­орын­дары Созақ түлектерін шетелдегі жоғары оқу орындарында оқыту ісін жалғастырып келеді. Жазғы мау­сымда Созақтың озат оқушылары Франция­ға қыдырып баруды әдетке айналдырған. Шетелдік компаниялар мектеп, аурухана секілді аса маңызды мекемелерге тұрақты көмек беріп келеді. “Катко”, “Инкай” сияқты кәсіпорындар уран кеніштерін игергені үшін мемлекет алдында алған жауапкершілігін орындап, түрлі салықтарды уақытында төлеп отыр. Осындай жағдайда күшке салып, ауданға көмек бер деудің қи­сыны жоқ. Бұл ортақ түсініс­тікпен орындалатын шаруа. Созақ әкімінің кәсіпорын басшыларымен тіл тауып, дипломатиялық қарым-қатынас орнатуы осы елге болсын дейтін барша азаматтарды қуантады. Жақында Созаққа облыс әкімі­нің бірінші орынбасары Б.Оспа-новтың бастауымен “Қазатомпром” АҚ президенті В.Школьник келді. Школьник уран өндірісі орындары мен әлеуметтік нысандарды аралап жағдайымен танысты. Таукент поселкесінде жаңадан салынып жатқан аурухананың құрылысын көрді. Маңайды көріктендіру, абат­тандыру жайларын айтқан “Қаз­атомпром” президенті “Таукент гүлдері” балабақшасында болды. “Таукент химиялық кәсіпорны” ЖШС-де кәсіпорын директоры Ж.Мәркенбаевтың есебін тыңдады. Осы кәсіпорынның үлкен за­лын­­да кеншілердің қатысуымен жиын өтті. Атқарылып жатқан жұ­мыстар, алдағы міндеттер, өзекті про­б­ле­малар сөз болған жиында Созақ ауданының әкімі С.Әб­ді­құ­лов “Қазатомпром” президенті алдына жуық арада шешілуге тиісті үш міндетті қойды. Біріншісі, Созақ ауданында орналасқан кен орын­дарының басшылары Ал­ма­тыда отырып алып, бұйрық беруді қойып, кеңселерін Таукентке кө­шіріп әкелгені жөн. Сонда жұмыс жүйелі жүреді. Екіншіден, жергі-лікті кәсіптік оқу орындарынан жастар кен орындарына кедергісіз алынуы керек. Кеніш осы жерде табыс тауып отырғандықтан алдыңғы кезекте жергілікті жас-тарды жұмыспен қамтуға міндетті. Үшіншіден, кен орындарында жұмыс жасап жатқан мекеме­лердің Созақ ауданына тіркеліп, салықты жергілікті бюджетке төлеу мәселесін қарастырмай болмайды. “Қазатомпром” басшысы ай­тыл­ған ұсыныстармен келісті. Алматы қаласындағы кеңседе отыратын, бірақ, нәпақасын Созақ уранынан айырып отырған мекеме қызметкерлерінің 2011 жылдың соңына дейін осында  көшіп келетіндігін айтты. Тек, Таукентке ғана емес ауылдарға да орнала­сады. Ондай жағдайда мекеме басшыларының сол ауылдың әлеуметтік жағдайына сергек қарайтындығы сөзсіз. Жаңа нысандар бой көтереді. Аудан көлемінде 8737 маман кен орындарында жұмыс жасай­тын болса, оның 5980-і Созақ ауданы­ның жастары. Пайызға шақсақ 68,4-і құрайды. Жергілікті жұмыс­шылардың кен орнында жұмыспен қамтылуы көңілдегідей емес. Мәселен, “Аппақ” ЖШС-де 35,2 пайыз, “Кеңдала KZ”-де 35,2 пайыз, “Инкай” БК-да 34,8 пайыз, “Русбурмашта” 24,2 пайыз ғана. Қандай да табиғи байлықтың қан­ша жерден экологиялық қауіпсіз­дігі туралы күн-түн айтыл­ғанымен қоршаған ортаға зияны тиетіндігі сөзсіз. Сондықтан, Созақ тұрғын­дары материалдық игілікті алдымен көруге тиісті екендігі заңды. В.Школьник өздерінің салық­тық операцияларын Алматыға көшірген мекемелердің тез арада жергілікті салық органдарына тіркелетіндігін қатаң қадағалай­тынын ескертті. Сондай-ақ ол ауданда қолға алынатын әлеумет­тік жобалар облыс әкімі А.Мыр­захметовпен келісілген мемо­рандум бойынша іске асырыла-тындығын айтты. “Қазатомпром” ҰАК шетелдік компания емес. “Енесі тепкен құ­лынның еті ауырмайды” дегені­мізбен, кейде ұлттық компания басшыларының жергілікті адам­дарға  шекесінен қарайтын уақыт­тары болады. Жерінің кенін игеріп, шекесінен шеруен атып отырса мұндайда елдің кеткен есесінің орын толтыратын тегеурін­ді басшылар керек. Созақ сапа­рында осыған көз жеткізіп қайттық. Бақтияр ТАЙЖАН. Оңтүстік Қазақстан облысы, Созақ ауданы. АРҚАЛЫҚ БАЛЫҚҚА БАЙЫТАДЫ Арқалықта балық шаруашы­лығын құру туралы бастама осыдан үш жыл бұрын көтерілген болатын. Оны басқа емес, осы аймаққа бір келгенінде облыс басшысының өзі айтқан еді. Қаланың айналасын­дағы кен орнынан қалған алып шұңқырларға су толтырылғаннан кейін балық өсіруге толық мүм­кіндік бар екенін мамандар да дәлел­деді. Екі жыл бұрын облыс бюджетінен 10 миллион теңге қар­жы бөлініп, жасанды көлшік­тер­д­е балық шаруашылығын құрудың жобасы жасалды, оған жіберілетін балық өсіріле бастады. Бір жыл бол­ған аққайран балықтары жа­сан­ды көлге жіберілді. Маман­дардың күткеніндей, әрқайсысы 30-45 грамм ғана тартатын 350 мың аққайран тұқымы жасанды көлді жерсініп қана қойған жоқ, аз мерзімде 700-850 грам тартатын ба­лыққа айналды. “Арқалық азық-түлік компаниясы” мемлекеттік-коммуналдық кәсіпорнының ди­ректоры В.Свинухов өсіп жатқан балықтарды облыс орталығынан келген тәуелсіз инспекторлар аулап көріп, мұндағы балық шаруашы­лығы болашағына күмән келтір­мегенін айтады. Арқалықтың батыс жағындағы жасанды көлге 95 мың дана аққай­ран тұқымы жіберілген болатын. Балыққа керегі тек су емес, көл жасан­ды болғандықтан оны биос­фераның талаптарына жауап беретіндей, табиғи қалыпқа жа­қын­дату керек болатын. Сондықтан балықтың жемімен қатар, суға пішен, сабан, тағы басқа шөп түр­лері лақтырылды. Міне, балық шаруашылығын жасаудың алғашқы сатысында осындай жұмыстар атқа­рылды. Енді осы жазда тағы 5 мил­лион теңге игерілуі қажет. Бұл қаржы негізінен балықтың азықтық базасын кеңейтуге жұмсалатын бо­ла­ды. Жобаның екінші сатысында балықты уылдырық шашатын қа­лыпқа жеткенше өсіру керек. Мұның өзі уақытты талап етеді, яғни тағы да екі жыл күте тұруға тура келеді. Екі жылдан кейін балық уылдырық шашып, өз тұқымынан көбейе бастағанда Арқалықта балық шаруашылығы бар деп толық айтуға болады. Ал облыс әкімі Сергей Кулагин бес жылдан кейін Арқалық қаласында балық өңдейтін зауыт салуға болатынын мәлімдеді. –Балық шаруашылығын құру жобасы бойынша кейін мұнда күніне 700 кило балық өңделеді. Ол алғашқыда тұтынушыларға тоңазытқышта қатырылып ұсы­нылады. Содан кейін оны кепті­руге, тұздауға, сонымен қатар балық ұнын, сұрып етін бөлектеуге болады,–дейді “Арқалық азық-түлік компаниясы” мемлекеттік коммуналдық кәсіпорнының директоры В.Свинухов. Әрине, бардың есебі қашанда табылады. Нәзира ЖӘРІМБЕТОВА. АРҚАЛЫҚ. ІЛЕСПЕ ГАЗ КӘДЕГЕ ЖАРАТЫЛМАҚ Мұғалжар ауданы – мұнайлы өңір. Мұнда қара алтын өндірумен айналысатын компаниялар да баршылық. Олардың бәрінің “бас ауруы” мұнайға ілеспе газдың алауға жағылуы болып отырғаны да рас. Жақында ауаны ластап, рәсуа болып жатқан газды ел игілігіне айналдырудың тағы бір сәтті қадамы жасалды. Осы өңірдегі Әлібекмола кен орнында мұнай өндірумен айналысатын “Қазақ­ОйлАқтөбе” ЖШС алауға жағылып жатқан газды жоюдың мемлекеттік бағдарламасы аясы­нда бекітілген және облыстың аймақтық индус­трияландыру картасына енгізілген газ өңдеу кешенді қондырғысы –зауыты құрылысының іргетасын қалау салтанаты болды. Жиында облыс басшысы Елеусін Наурызбайұлы сөз алып, бұл кәсіпорынның іске қосылуы өңір экономикасының дамуына серпін беріп қана қоймайтынын, экологиялық ахуалды жақсартуға ықпал етіп, алауға жағылатын газды бұқтыруға мүмкіндік беретінін жеткізді. Әлібекмола кен орынында сағатына 50 мың текше метр газ өң­­дейтін  жә­не Қо­жасай  кен орынындағы  газ дайын­дау қон­дыр­ғы­лары­нан тұратын газ зауытының жобалық құны 278 млн. АҚШ долларын құрайды. Зауыттың өндірістік қуаты жылына 400 млн. текше метр ілеспе газды өңдеуге, 320 млн. текше метр тауарлы құрғақ, 57 мың тонна сығымдалған газ өндіруге мүмкіндік береді. Мұнда шетелдік озық технологиялар орнатылатын болады. Бұл техно­логиялар эколо­гиялық қауіпсіз­діктің әлемдік стандарт­тарына сәйкес келеді. Зауытта өңделіп, өндірілген газ ішкі және сыртқы рыноктарға шығарылады. Кәсіпорын құрылысы 2011 жылдың алғашқы жартысында пайдалануға беріледі деп күтілуде. Нысанның  бас мердігері “Каз­СтройСервис” НГСК” акционер­лік қоғамы болып табылады. Құрылыс  объек­тілерінде 500 адам жұмыс істесе, зауыт толық қуаты­на көшкенде 142 адам еңбек ете­тін болады. Сатыбалды СӘУІРБАЙ. Ақтөбе облысы.