Коллажды жасаған Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Ғафекең Қасым Аманжоловтың «Дариға, сол қыз» әнін нақышына келтіріп шырқағанда, кәсіби әншілердің өзі жіп есе алмайды деп айтады. Ал аудармашылығы туралы сөз мүлде басқа. Әдебиетіміздегі аударма өнерін биікке көтерген санаулы саңлақтың бірі. Ол тәржімалаған Рудаки, Байрон, Пушкин, Лермонтов, Некрасов, Шевченко, Мақтымқұлы, Лев Толстой, Куприн, Короленко, Бунин, Есенин және тағы басқа да әлемге әйгілі ақын-жазушылардың шығармалары қазақтың өз төлтуындысындай қабылданды. Соның ішінде авардың атақты ақыны Расул Ғамзатовтың «Менің Дағыстаным» атты көлемді еңбегін бір апта ішінде аударып, баспаға дайындап бергені талайды қайран қалдырған. Бұл кітап кезінде оқырман қолынан түспеген туындыға айналды.
Айтулы ғалым, сыншы Шериаздан Елеукенов «Мен білетін Ғафу» атты эссесінде осы жинақтың қалай аударылғаны туралы егжей-тегжейлі жазыпты. 1973 жылы Алматыда Азия және Африка елдері жазушыларының V конференциясы өтетін болып, соған дайындық басталады.
«Менің Баспа комитетінде істейтін кезім. Біздерге үш ай мерзімнің ішінде алпысқа тарта Азия және Африка жазушыларының кітаптарын биік сапада, әдемілеп шығару жүктелді. Күні емес, сағатына белгілеп, қатаң график жасадық. Бәрі ретімен дұрыс жүріп жатыр. Тек бір ғана кітап көңілімді алаң қылады. Аудармашы қолжазбасын әлі «Жазушы» баспасына тапсырып үлгермеген. Бұл жауапты басылым. Расул Ғамзатовтың «Менің Дағыстаным» атты атақты шығармасының екінші кітабы. «Жазушы» баспасының директоры Әбілмәжін Жұмабаевқа телефон шалып:
– Мына бір кітабың кешігіп барады. Аудармашысы кім еді? – деп сұрадым. Әбекең бір сыйлы ағамыздың есімін атады. Өзі қызметінен түсіп қалып, ренжіп жүрген ағамызды мазалап, тақақтатқым келмеді. Үндемедім. Оның үстіне «Менің Дағыстаным» кітабының бірінші бөлімін аударған сол кісі-тін. «Үлгірер» деп ойладым да, үндемедім. Сөйтіп жүргенде бір күні полиграфистер келіп:
– Шериаздан Рүстемұлы! Егер «Менің Дағыстаным» кітабының қолжазбасы бір аптаның ішінде қолымызға тимесе, бізге өкпелемейсіз. Одан әрі кешіксе, техникалық жағынан еш мүмкіндік қалмайды, – деп қарап тұр. Амалсыздан жаңағы ағамызға телефон соқтық. Сөйтсек, ол «Кешірерсіздер, менде аударма жоқ, – деді үзілді-кесілді. Мұны естігенде маңдайымнан тер бұрқ ете түсті. Р.Ғамзатовтың дүрілдеп, басынан құс ұшпай тұрған кезі. Оның кітабын құлатсаң – бірталайымыз бірге құлаймыз. Ой дегенің осындайда басыңды даң қылады екен. «Ал керек болса...Кім саған аударуы қиын көркем кітапты бір жетінің ішінде үлгеріп, тәржімалап бермек? Және Р.Ғамзатов ақын екенін ұмытпаңыз.
12 баспа табақ прозасы аздай, оған үстемелеп мың жарым жол өлеңін және қосқан. «Қиналған Жамбыл жері осы» дегендей, миымды қазып, қаламгер атаулыны ойша тізбектеймін. Есіме түскендердің бірі көкейіме қонбайды. Бірі шабан және бап тілейді. Екіншісіне редакция керек. Оған уақыт қайда? Ау, сонда кім аудармақ? Кенет Құдай сәтін салып, Ғафудың есіме түсе кетпесі бар ма. Телефон соғып, мән-жайды айтып жалынып жатырмын. «Мерзім – бір апта яғни жеті күн! Жақсылығыңды ұмытпаймыз!» – деймін. Тілеуің бергір:
– Жарайды, тез жіберт кітабыңды! – деді.
Өзі де ұзақ жылдар «Жазушы» баспасында поэзия редакциясының меңгерушісі болып істеген арқалы ақын баспа кестесінің қатал заңын жақсы біледі. Сондықтан күндіз-түні бас алмастан еңбек етіп, аударманы дәл уақытында аяқтайды. Осы жерде Шериаздан ағамыз жазған эссенің үзіндісіне оралайық.
«Бізді қуантып, дәл жеті күн өткенде, қолжазбаны әкеп тапсырды. «Машинкаға баспай-ақ қой. Жазған күйінде алып кел», дегем. Ғафекеңнің жазуы қандай еді. Әр әріпті бұзбай, маржандай етіп түсіруші еді ғой сабазың. Аударманы парақтап қарап отырғанда бір аңғарғаным, еш жерінде түзету жоқ.
– Ау, Ғафеке, мына түсірген сөздеріңнің бірінің үстінде шимай жоқ. Сонда не, жазғаныңды қайта көшірдің бе?
– Е, жоқ-а. Құдай құлағыма қалай сыбырласа, солай түсіре бердім.
– ?!
Біз өзіміз бір сөйлем аударсақ та, әлек-шәлегіміз шығып, бір жазғаныңды екінші қайтара түзеп, әуре-сарсаңға түсеміз. Ал мына Ғафу даңғылға түскен «Волгадай» жүйткіген де отырған. Оны айтасың-ау, мың жарым жол өлең тәржімасының бір жолына түзету енгізілмеген. Осының бәрі миыма жеткенде, орысшалап:
– Феноменально! – деп айқайлап жіберіппін» (Ш. Елеукенов. 8-том. 64-65 бет).
Шынында да, адам таңғаларлық құбылыс. Мұндай жағдай әлем әдебиетінде де сирек кездеседі. Соны білгенде, Ғафу Қайырбеков феноменіне бас иесіз.
