СЕНІМДІ САҚШЫ

“Қазақстан-2030” Стратегия­сында Елбасының “Біз заңға аб­со­лютті үстемдік және заңды сыйлау­шы азаматтарды қылмыстан қор­ғауды белгілеуге міндеттіміз” деген талабы қойылған. Қаржы поли­ция­сының тәуелсіз Қазақстан Респуб­ликасының экономикалық қауіп­сіз­дігін қорғаудағы 16 жылдық сенімді қызметі осы стратегиялық міндетті шешуге бағытталған. Бұл жұмыстың шежіресі Қазақ­стан Республикасы Үкіметінің 1994 жылғы 6 маусымдағы қаулысымен Қаржы министрлігі салық қызме­тінің құрамындағы кішігірім Салық милициясы басқармасынан, бір жыл­дан кейін салық полициясы бо­лып қайта аталған органнан бастау алады. Құқық қорғау органы өкілет­тік­теріне ие салық полициясы сияқты арнайы құрылымның құрылуы Қа­зақстан Республикасының кө­лең­ке­лі экономика мен қылмыстық биз­нес­тің пайда болуына әкелген на­рықтық қатынастарға көшуі, сон­дай-ақ бюджетке төленетін салық­тар төлеуден жалтаруы, салық қызметі органдарымен қаржылық жазалау шараларын қолдану арқылы салық құқық бұзушылықтарына қарсы күрес әдістері тиімділігінің төмен болуымен байланысты еді. Алғашқыда салық полициясы­ның өкілеттігі тек салық төлемеу­мен байланысты қылмыстар туралы істер бойынша алдын ала тергеу жүр­гізу және анықтау бойынша же­дел-іздестіру қызметін жүргізу құ­қы­ғымен шектелді. Дегенмен, салық полициясының құзыреті біртіндеп кеңейе бастады, құқық қорғау жүйе­сінде аталмыш органның рөлі өсті. 1998 жылы Қаржы министрлігі Салық полициясы департаменті мен ІІМ Экономикалық қылмыстар департаментінің негізінде Қаржы министрлігі Салық полициясы ко­митеті құрылуының маңызы ерекше. Үш жылдан кейін, 2001 жылғы 22 қаңтарда Қазақстан Респуб­ликасы Президентінің Жарлығымен Салық полициясы комитетінің не­гізінде экономика және қаржы қыз­меті саласындағы қылмыстар мен құқық бұзушылықтардың алдын алу, анықтау және жолын кесу жөніндегі міндеттер жүктелген, Қазақстан Республикасы Үкіметінің құрамына кірмейтін жеке Қаржы полициясы агенттігі құрылды. Ел басшысының құқық қорғау орган­дары қызметіндегі қосарлану­шы­лық­ты жойып, экономикалық және сыбайлас жемқорлық саласындағы қылмыстың араласуына қарсы күрес тиімділігін арттыру мақсатында өзара тығыз байланыстағы эконо­микалық және қаржы, сонымен қатар сыбайлас жемқорлық сала­сын­дағы қылмыстармен күресті ар­найы өкілетті органға бөлуі қаржы полициясы органдары үшін орайлы оқиға болды. Осының негізінде әл­ем­дік тәжірибеге байланысты 2003 жылдың 23 желтоқсанында Қазақ­стан Республикасы Қаржы поли­ция­сы агенттігі экономикалық және сыбайлас жемқорлық қылмыстар­дың айқындалуы және тергелуі бойынша Ішкі істер министрлігінің өкілеттігі мен функциялары бе­рілген Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі (қаржы полициясы) болып қайта құрылды. Бүгінгі таңда сыбайлас жемқор­лық қылмыстарды тергеу бойынша өкілеттілік қаржы полициясы ор­гандарына заңды түрде бекітілген. Нәтиже өте жақсы дей аламыз. Дә­лелдер келтірейік. Тек алғашқы жылдың өзінде Агенттік 999 сыбайлас жемқорлық қыл­мыстың жолын кесті. Бұл Қар­жы полициясы агенттігінің бөлім­ше­лері мен Ішкі істер министрлі­гі­нің 9 департаментінің барлығын қос­­қандағы 2003 жылғы жылдық көр­­сеткішінен (686) бір жарым есе көп. 2005 жылы Қаржы полициясы ор­­гандарының сыбайлас жемқор­лық қылмыстарды ашуы 26 пайызға (999-дан 1260-қа дейін) өсті. Құқық қор­ғау органдары оның ішінде Агент­тіктің сыбайлас жемқорлық қыл­мыстарды ашуының жалпы са­ны 2003 жылы 18,6 пайызға, 2005 жы­лы 83,7 пайызға өскен. 2005 жылы 25 ақпанда Прези­дент Жарлығымен Қазақстан Рес­публикасы Экономикалық қыл­мыс­қа және сыбайлас жеқорлыққа қар­сы күрес агенттігі Қазақстан Рес­пуб­ликасы Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мем­лекеттік орган етіп өзгерту жолымен қайта ұйымдастырылуы – Қаржы полициясының тарихындағы елеулі кезең. Қаржы полициясы іс жүзінде аза­маттардың бостандығы мен конс­титуциялық құқығының қор­ға­луы, елдің экономикалық қауіпсіз­дігінің күшеюі, сыбайлас жемқор­лық деңгейінің төмендеуі мен кө­леңкелі экономикамен күрестің нақты құралына айнала білді. Өткен аз ғана уақыт ішінде бұл қызмет түрінің әлеуеті едәуір дамып, онда құрылымдық және кадрлық өзгерту­лер болды, қойылған міндеттер аясы да кеңейді. Бүгінгі таңда Қаржы полициясы – өз қызметінің тиімділігі мен нәтижелілігін дамы­туға қабілетті және экономикалық және сыбайлас жемқорлық қыл­мыс­тар мен құқық бұзушылық­тар­дың барлық қырларымен күресті жүргізетін әрі 2006-2010 жылдарға арналған Сыбайлас жемқорлықпен күрес жөніндегі мемлекеттік бағдар­ламаны жүзеге асырып, үйлестіруші болып табылатын, арнайы маман­дандырылған, ұшқыр және сапалы кадрлық құрамы бар, жақсы жабдықталған құқық қорғау органы. Агенттік құрамында аймақара­лық бөлімшелері құрылған аумақ­тық департаменттер, сонымен қа­тар қаржы полициясы органдары мен кеден қызметі үшін кадрларды дайындайтын, экономикалық және сыбайлас жемқорлық қылмыстар­­мен күрестің өзекті мәселелері бой­ынша ғылыми зерттеулер жүргізетін Қаржы полициясы академиясы бар. Тікелей біздің оқу орнымызға бай­ланысты айтар болсақ, бүгінгі күні Академия жоғары, жоғары оқу орындарынан кейінгі және қосым­ша кәсіби білім беру саласындағы заңгер мамандарды дайындайтын және жеткілікті материалдық-тех­никалық базасы мен практикалық тәжірибесі мол Қазақстандағы ал­дыңғы қатарлы жоғары оқу орын­дарының бірі. Қазақстандық қоғамның қаржы полициясы органдарына деген се­німінің өсіп келе жатқандығын аза­маттар мен заңды тұлғалар шағым­дарының ұдайы өсуінен байқауға болады. Мысалы, 2005 жылы олар­дың саны 31 мыңға жуық болса, 2009 жылы 50 мыңнан астам шағым келіп түскен. Экономикалық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігінің жетістіктері айқын. Ашылған қылмыстардың саны, іс жүргізу аяқталған қылмыстық істер мен қайтарылған материалдар бойынша бюджетке қайтарылған қаржы қаражаттарының көлемі өсті. Агенттіктің жұмыс стилі мен әдістері әрдайым жетілдірілуде. Со­нымен бірге, Елбасымыздың сыбай­лас жемқорлықпен кең ауқымды және ымырасыз күрес жөнінде алға қойған міндеттерін шешу бағы­тында 2008 жылғы ақпан айында өзара түсіністік пен ынтымақтастық туралы қол қойылған меморандум аясында “Нұр Отан” партиясымен мақсатты жұмыс жүргізіліп келеді. Елде сыбайлас жемқорлыққа қарсы ымырасыздық көзқарасын қалыптастыру бойынша жүйелі жұмыс жүргізіліп, тиісті матери­ал­дар бұқаралық ақпарат құралда­рында жарияланады. Осы мақсат­тарда журналистер үшін брифингтер жиі өткізіліп тұрады. Агенттік мемлекеттің, үкіметтік емес ұйымдардың және бүкіл елдің күшін жұмылдыру арқылы сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес саясатын жүзеге асыру мақсатында “Атаме­кен” одағы” Қазақ­станның ұлттық экономикалық палатасымен, “Қа­зақ­станның Азаматтық альянсы” заңды тұлғалар бірлестігі және Қазақстан кәсіпкерлерінің форумы сияқты азаматтық қоғам құрылым­дарымен ынтымақтастық туралы ме­морандумдарға қол қойды. Атал­ған меморандумдарды жүзеге асыру мақсатында Агенттік және әр аумақтық департамент жанында құрамына қоғамдық бірлестіктердің, шағын және орта бизнес субъек­ті­лері мен бұқаралық ақпарат құрал­да­ры өкілдері енген сыбайлас жем­қор­лыққа қарсы әрекет мәселелері бойынша қоғамдық кеңестер құрылды. Жемқорлықпен күреске бағыт­талған халықаралық ынтымақтастық та кеңінен дамуда. Қаржы поли­ция­сы қызмет етіп келе жатқан жыл­дары Тәуелсіз Мемлекеттер Достас­тығы, Балтық жағалауы, Еуропа және Азияның бірнеше елдерінің құзырлы органдарымен тығыз ынтымақтастық орнатылған. Әрине, бұл ынтымақтастықтардың құқық­тық негізі – халықаралық келі­сімдер. Соның негізінде 2009 жыл­дың қыркүйек айында Астанада “Жем­қорлықпен күрес және Шы­ғыс Европа мен Орталық Азия­ның тұрақты дамуы үшін жағдай жасай отырып, тиісті дәрежеде басқару” атты халықаралық конфе­ренция өтті, біздің Агенттіктің бас­тауымен, Экономикалық ынтымақ­тастық және даму ұйымының, БҰҰ-ның, ЕҚЫҰ-ның, Еуропа кеңесі мен Транспаренси Интернешнлдің және Жемқорлыққа қарсы мемлекеттер тобының қолдауымен өткен ол конференцияға әлемнің 47 елінің жемқорлыққа қарсы органдарының басшылары қатысты. Аталған конференция Елбасы­мыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев­тың алғысөзімен ашылып, оның аясында жемқорлықпен күрестің қазақстандық тәжірибесінің тұсау­кесері болды, әлемдегі талай мем­ле­кетті толғандырып отырған осы про­блеманы шешудің жолдары тал­қыланды. Бұл іс-шара әсіресе Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық етер қарсаңындағы халықаралық ынтымақтастықтың нығаюына, кеңеюіне ерекше бір ықпал жасады. Конференция жемқорлықпен кү­ресті жүргізу және бұл жұмысты тиісті дәрежеде басқару туралы Астана мәлімдемесін қабылдаумен аяқталды. Егемен Қазақстанның қаржы по­лициясының жүйелі жұмысы эко­номикалық және жемқорлық қыл­мыстар қаупін бәсеңдетуге сеп­тігін тигізеді. Осындай сенімді сақ­шы орган барында Қазақстан аза­мат­тарының ел экономикасының қау­іп­­сіздігі үшін қам жемеуіне болады. Серік ШОҚАТАЕВ, Қаржы полициясы академиясы бастығының міндетін атқарушы, қаржы полициясының полковнигі, заң ғылымдарының кандидаты.