Жасанды интеллект және қауіпсіздік

Жасанды интеллекті қақтығыс болып жатқан мемлекеттер кеңінен қолдана бастады. Ал оның зерттелмеген сценарийлері ха­лықаралық қауымдастықты қатты алаңдатып отыр. Мәселен, Украина әлемнің түкпір-түкпірінен келген сарапшылардың көмегімен әскери технологияны дамытуға арналған «Brave-1» бастамасын іске қоспақ. Болжамынша, жасан­ды интеллектің нәти­жесінде оның қорғаныс жүйе­лері мен киберқауіпсіздік, автомат­тандырылған немесе автономды қарулары өздігінен әрекет етеді. Бірақ мұндай қару болашақта қолданыла ма, жоқ па әлі даулы мәселе болып тұр.

Оңтүстік Дания универси­теті­нің Әскери зерттеулер орта­лығының ғылыми қызметкері Анна Набидиадзе «мұндай қаруларды қолданатын болсақ, моральдық адал­дықты жоғалтамыз» деген пі­кірде. «Адам-операторлар жана­шырлық танытып, жағдайды пайым­дауға мүмкіндігі бар, ал дерек­терге үйретілген және алдын ала бағдарламаланған жүйе тео­рия­лық түрде ғана әрекет етеді. Қаупі жоғары болуы да мүмкін», дейді ол.

Десе де, жақын болашақта дрондар, робот-иттер немесе гуманоид роботтар тобымен жүр­гізілетін операциялар қару­лы қақтығыстарға қатысып, құр­бан­дардың санын азайтуға көмек­теседі. «Бірақ жасанды интеллекті пай­да­лану кезінде бірқатар тәуе­кел бар, ал­горитм­дер­дің деректер үлгі­лерінде қателер болуы мүм­кін, мы­салы, роботтар тұлғаны анық­­тауда қате жіберуі мүмкін», дейді Ис­панияның CISDE барлау, қауіп­сіздік және қорғаныс орта­лы­ғының сарапшысы Цезарь Пинадо.

Қытай болса 2030 жылға қарай жасанды интеллект супердер­жавасына айналуды мақсат етіп отыр. 2022 жылы Бейжің ги­пер­­соникалық сырғанау зымы­ран­дарының траекториясын болжайтын, сонымен бірге жылдам қарсы шабуыл жасай алатын жасанды интеллект қосылған әуе қорғанысы жүйесінің үлгісін әзірлегенін айтқан болатын. ҚХР сонымен қатар бірқатар автономды қару жүйесін жасап жатыр, елдегі робототехника мен ұшқышсыз жүйелер құрлықта, әуеде, теңізде және ғарышта орналастырылады.

Ресей де жасанды интеллекті теңіз саласында, соның ішінде су астындағы жауынгерлік дрондарға қолдануға ниетті. Ал Израильдің «Темір күмбез» зымыранға қарсы жүйесі дербес зымырандарды анықтап, бірден атып түсіреді.

Ал Үндістан әскери жасанды интеллектіні қолдау мақсатында Қорғаныс зерттеулері мен даму ұйымында (DRDO) Жасанды интеллект және робототехника ор­талығын (CAIR) құрды. Сонымен қатар 2018 жылғы Үндістанның Құрлық соғысы доктринасында жасанды интеллект және оның әскери жүйелерге интеграциясына айтарлықтай көңіл бөлінді. Екі майданда – Пәкістан мен Қытайға қарсы соғыс қаупімен Нью-Дели АҚШ-тан экономикалық, дипломатиялық және әскери қолдау алуға ынталы, оған жаңа технологиялар да кіреді.

Осыған байланысты Үндістан­ның әскери сарапшылары әскери жүйелерде жасанды интеллекті кеңінен қолдануды ұсынады. Қазір Үндістан «Multi-Agent Robotics Framework» робот жүйесін әзірлеп жатыр, ол сарбаздар командасы ретінде әрекет етіп, қақтығыс болған жағдайда үнді армиясына көмектесуі мүмкін. Нью-Дели сонымен қатар бомбаларды залалсыздандыру үшін қашықтан басқарылатын 200 автономды DAKSH роботын сатып алды.

Жалпы, роботтехника және жасанды интеллект саласын­да Үндістан Жапониямен ынтымақ­тастық орнатты. Ол технология, ғарыш және қорғаныс саласындағы соңғы үнді-америкалық бастамалар Қытайға қарсы тұру үшін жасанды интеллект және кванттық есептеулерді қамтиды.

«Жасанды интеллект өнімдері экологияға кері әсерін тигізеді», дейді сарапшылар. Массачусетс университетінің ғалымдары жасанды интеллектке негізделген бір құрылғы 284 тонна көмірқышқыл газын бөлетінін анықтаған. Бұл әбден ескірген автокөліктің ауаға шығаратын қалдығынан 5 есе көп.

Ол экономикаға да зиян. Экономика бойынша Нобель сый­лығының иегері Джозеф Стиг­лиц «жасанды интеллекті дамы­туға ірі жұмыс берушілер мүдделі, нәтижесінде жұмысшыларды жалақысынан айырады», дейді.

Осындай келеңсіздіктерге орай, Ұлыбритания премьер-ми­нистрінің технология мәсе­лелері бойынша кеңесшісі Мэтт Клиф­фордт жасанды интел­лек­ті қазірден бастап бақы­лауға алу қажет деп есептейді. «Бол­маса ол 2 жылдан кейін адамды жоюға көшеді», дейді. Ол Клиф­форд атом энергетикасын қадағалай­тын МАГАТЭ сияқты жасан­­ды ин­тел­лектіні бақылайтын халық­ара­лық мекеме құруды ұсынып отыр. «Жасанды интеллект өмірімізге тек пайда келтіреді деу қате. Ол үлкен қауіп те төндіреді. Осы қатердің алдын алу үшін мемлекеттер мен компаниялар бірігуге тиіс. Жасанды интеллект шекараны білмейді. Біз оны ортақ бір құрылымға келтіріп, зиянынан гөрі пайдасын көбірек ала білуіміз керек», деді Мэтт Клиффорд.

Жасанды интеллектің игілігін көріп отырған елдер де жоқ емес. АҚШ-тың Калифорния штаты жасанды интеллектіні ормандағы өртті сөндіру үшін пайдалана бастады. Бұл үшін мамандар от шығатын жерді дер кезінде бай­қау үшін 1036 камера орнатқан. Бұл желіні Сан-Диегодағы Кали­форния университетінің инженерлері әзірлеген. «Жасанды интеллект болмаса, бір адам бүкіл орманды күнде 24 сағат үздіксіз бақы­лап отыруы қажет. Бұл, әри­не, мүм­кін емес. Ал жасанды интел­лек­­тіге негізделген камералар күн-түн демей бақылап отырады, ор­ман­да шоқ, ұшқын пайда бол­са, түтін шықса, бірден дабыл қа­ға­ды, өрт сөндірушілерге хабар бе­ре­ді. Бұл технологияны әлемнің кез кел­ген жерінде орнатуға бола­ды», дейді инженер Сюзан Ле­й­нин­гер. Сонымен қатар геоло­гия және геофизика профессоры Нил Дрисколи: «Осыдан 5-6 жыл бұрын от тұтанған жерді анық­тау үшін белгілі бір орын­ға тұтас бөлімді жіберу қажет бола­тын. Бұған авиацияны жұмыл­дыру керек. Енді оны камера арқы­лы бақылап отыруға болады. Жасан­ды интеллектінің мүмкіндігі мол. Соңғы жылдары климат қатты өзгеріп, табиғи апаттар жиі­леп кетті. Сондықтан жасанды интел­лек­тінің игілігін пайдалана білуіміз керек», дейді.

Жасанды интеллект қатерлі ісікті де анықтайды. Швецияның Лунд университетінің ғалымдары сүт безінің қатерлі ісігін осы жасанды интеллект негізінде дер кезінде анықтаған. Аталған елде жылына 1 миллионға жуық әйел маммографиядан өтеді екен. «Бұл – өте ұзаққа созылатын үдеріс», дейді мамандар. Өйткені орташа есеппен алғанда, бір рентгенолог 1 сағатта 50 скринді қарап үлгеруі керек екен. Ал жасанды интеллект осы жүктемені әлдеқайда азайтады. «Жасанды интеллектіні дұрыс, тиімді пайдаланса, нәтижесі зор. Мәселен, қазір көптеген елге дәрігерлер жетіспейді. Жасанды интеллектіні пайдалану арқылы осы мәселені түбегейлі шешуге бо­лады», дейді Лунд университеті диа­г­ностикалық радиология ка­фед­­ра­сының доценті Кристина Ланг.

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы 2020 жылы әлем бо­йынша 2 миллион 300 мың әйел­ден сүт безінің қатерлі ісігін анық­та­ған. Содан бері 685 мың адам осы аурудан қайтыс болған. Осы­лайша, жасанды ақыл-пара­сат­­тың медицинадағы рөлі зор болып тұр.

Ал елімізде жасанды интеллект ұлттық бірегейлікті (national identity) танытуға қолданылып келеді. Қазір жасанды ақыл-парасатты ұтымды пайдаланып, ұлттық нақыштарымызды насихаттап жүрген жастар арасынан режиссер, өзінің «Замандас» подкасты арқылы көпшілікке жас буынның жан дүниесін ашып көрсетіп жүрген Қанат Бейсекеев, поэзия мен музыканы ұштастырып, заманауи әдебиет пен музыка бағытына жаңа көркемдік леп берген, Ұлыбританияда, Германияда, жақында елордада концертін берген «Maqpalsher» – Мақпал Жұмабай, білегінің күшімен ғана емес, рухы, ойымен қазақ екенін, түптеп келгенде, еліміздің кім екенін әлемге танытып жүрген Геннадий Голов­кин, «Qazaq Republic» брен­дінің негі­зін қалаушы Сәкен Жолдас, отан­дық және әлем әдебиетінің ұлы туындыларын қазақ тілінде шыға­ратын «Qasym» баспа үйінің негі­зін қалаушылар – Ерлан Әшім мен Арман Әлменбет, жұрт­шы­лықты қазақ әлеміне ғашық етіп жүрген Диас пен Айге­рім Камеридановтарды, қазақ мифо­ло­гиясының маманы, аудармашы, жазушы Зира Наурызбайды атауға болады.