Инфографиканы жасаған – Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Қазіргі кезде Ұлттық кәсіпкерлер палатасы отандық тауар өндірушілерді қолдау мақсатында реттелетін сатып алудың негізгі шеңберінде қолданылатын құжаттардың екі түрін беру жөніндегі функцияны жүзеге асырады. Мұндай құжаттар – «СТ-KZ» формасындағы сертификат пен Индустриялық сертификат.
Индустриялық сертификат өндірушінің қолданыстағы технологиялар шеңберінде кең көлемді тауар шығару мүмкіндігін растау.
СТ-KZ сертификаты – өндірілген нақты тауардағы (партиядағы) жергілікті қамтудың және шығарылған елдің үлесін бағалау.
Мемлекеттік органдардың ұсынысы бойынша енгізілмекші «Қазақстанда жасалған» тауарлар тізілімі қазіргі кездегі қолданыстағы осы екі сертификатты алмастыруға тиіс. Бұл жаңа жүйе жөнінде «Атамекен» ҰКП алаңында өткен баспасөз мәслихатында Сауда және интеграция министрлігі Техникалық реттеу және метрология комитетінің төрағасы Қуаныш Елікбаев жан-жақты әңгімелеп берді.
Бұрынырақта Президент Қазақстаннан шыққанын растау тетіктерін түбегейлі қайта қарауды, ал Премьер-министр СТ-KZ сертификаттарын беруді мемлекетке қайтару мәселесін шешуді тапсырған болатын.
Жоғарыда аталған құжаттардың әрқайсысы кезінде отандық тауар өндірушілерді қолдауда белгілі рөл атқарды. Алайда бүгінгі күні бұл тетіктер өзінің барлық артықшылығын жоққа шығаратын, «қисық схемалар», «елес компаниялар» жасайтын, тиісті жауапкершілікті қамтамасыз етпейтін және түбегейлі реформаларды талап ететін ахуал қалыптастырып отыр.
«Индустриялық сертификат, ашығын айтқанда, «Самұрық-Қазына» жүйесінің миллиардтаған сатып алуларына жағдай жасап келді. СТ-KZ ел ішіндегі құндылықтарды асыра бағалай, бұлдай отырып, осы үлгідегі қағаздардың жаппай шығарылуына себепкер болды. ҰКП ішкі аудиті – түптеп келгенде, «өзін өзі тексеру», мұндай жағдайда заң бұзушылық қалай анықталуы мүмкін? Бір ғана мысал, жақында анықталған бір «сүт өндірісі» жөніндегі дерек – өндіріс жоқ, бірақ тендер ұтып алынған, тексеріс хабары жеткен соң, сертификат асығыс жойылған. Мұндай заңсыз тендерлер мен жалған өндірістердің қаншама екенін бір құдай біледі. Осының барлығының нәтижесінде миллиардтаған мемлекет қаржысы көлденең қолдарға өтіп кетіп жатыр. Біз тиісті тапсырмалар бойынша «Атамекен» ҰКП және оның филиалдарында сертификаттардың барлық түрін беру бойынша ауқымды тексерулер жүргізуге бастамашылық жасап отырмыз. Бұрын 2019 жылы мұндай тексеру 16 өтінішті қамтыды, көптеген бұзушылық анықталды», деді Қ.Елікбаев.
Сол себепті жаңа тәсілдерге көшуге өткір қажеттілік туындап отыр. СТ-KZ пен Индустриялық сертификаттың жақсы жақтарын ала отырып, оның орнына Қазақстаннан шыққан тауарлардың тізілімін қалыптастыру керек. Тізілім барлық мәлімет қорымен интеграцияланған біртұтас мемлекеттік ақпарат жүйесі, мемлекеттік қолдау шараларын ұсыну үшін тауарлар мен кәсіпорындар туралы ақпаратқа мемлекеттік органдардың қол жеткізуінің бірыңғай нүктесі болады.
Жаңа жүйе не береді?
Мәліметтер базасында кәсіпорындардың барлық коммерциялық ақпараты мемлекеттік серверлерде орналастырылады және қорғалады. Бұл – басқаша айтқанда, елдің ақпараттық қауіпсіздігі.
Ешқандай сертификаттар болмайды. QR код арқылы кез келген ақпаратты тізілімнен автоматты түрде шығарып ала аласыз. Барлық ақпарат тегін. СT-KZ үшін ақы төлеудің қажеті жоқ.
Сараптамалардың төлемақысына қатысты да жеңілдіктер көзделген. Сараптамадан бір рет өткеннен соң, екі жыл бойы тізілімнен тегін көшірмелер алып отыруға қақыңыз бар.
Қолданыстағы көптеген тізілім бір ғана тізіліммен ауыстырылады. Бұл – ашықтық қағидаларына сәйкес келеді, әрі өте ыңғайлы.
«Атамекен» ҰКП және салалық бірлестіктердің жекелеген тұлғалары тарапынан, адам факторынан туындайтын сыбайлас жемқорлық тәуекелдері төмендейді.
«Қазақстанда жасалған» тауарлар тізілімін құруға қатысты осындай қадау-қадау мәселелерді алға тарта келіп, спикер бұл жүйені жобалауды уақыт, заман, нарық талаптарының өзі үндеп отырғанын мәлім етті.
Дегенмен, экономика мен өндіріс саласындағы бірқатар қауымдастық пен отандық тауар өндірушілер жаңа жүйені қолдамай отыр. Олар қолданыстағы Индустриялық сертификат пен СТ-KZ сертификатын қалдырып, жетілдіріп, жаңғыртуды жақтайды.
«Қазақстанда жасалған» тауарлар тізілімі Индустриялық сертификат пен СТ-KZ сертификатын алмастыруды көздейді. Өкінішке қарай, оны дайындау барысында бизнес-қауымдастықтың осы тізілімді құрудың орынсыздығы туралы барлық дәлелі мен негіздемелері тыңдалмады», деді «Атамекен» ҰКП тауардың шығу тегін сертификаттау департаментінің басқарушы директоры Самат Садықов.
Жалпы, мемлекеттік органдар ұсынған тізімді жаңа механизм деп айтуға болмайды. Оның СТ-KZ беру жөніндегі қолданыстағы механизмнен айырмашылығы, тек бір критерий – технологиялық операциялар қолданылады. Ал СТ-KZ сертификатында 3 критерий қарастырылған. Сонымен қатар мемлекеттік орган ұсынған «Қазақстанда жасалған» тауарлар тізілімінде өндірісті локализациялау деңгейі мен кәсіпорындардың өндірістік қуаты көрсетілмейді.
Жиһаз және ағаш өңдеу өнеркәсібі қауымдастығының президенті Қанат Ибраев атап өткендей: «Мемлекеттік сатып алуға қатысатын өндірушілердің нақты секторы Индустриялық сертификаттың тиімділігіне ден қояды. Нақты мысал, Индустриялық сертификат енгізілгенге дейін 2019 жылы жиһаз саласы бойынша негізгі капиталға салынған инвестициялар шамамен 1,7 млрд теңгені құраса, Индустриялық сертификат енгізілгеннен кейін 21,1%-ға өсіп, 2,1 млрд теңгеден асты».
СТ-KZ көмегімен бизнесті қолдау 15 жылдан аса уақыт бойы, Индустриялық сертификат құралы 5 жыл бойы қолданылып келеді. Сол орайда, спикердің айтуынша, егер мемлекет бұл салада өзгеріс жасағысы келсе, 2014 жылдан бері осы қағидалар бойынша өмір сүріп, жұмыс істеп келе жатқан Ресей Федерациясының тәжірибесі бойынша, ойын ережелерін өзгертпей, бұрыннан бар құжаттармен жұмысты жалғастыру жеңіл болар еді.
Ауыл шаруашылығы техникасына арналған қосалқы бөлшектердің 42 түрін, мұнай-газ саласына арналған жабдықтарды шығаратын «Агромир» ЖШС (Павлодар) директоры Наталья Поплавец пен жеңіл өнеркәсіп саласындағы жұмыс қолғаптарының ірі өндірісін жүзеге асыратын кәсіпорын «Investment Solutions Astana» ЖШС директоры Рашид Ақатаев та Қ.Ибраевтың пікірін қуаттап, бизнес пен кәсіпкерлікті сертификаттауға барынша мұқият қарауға, әлі де болса бұл мәселені жан-жақты салмақтап, кеңесіп, келісіп шешуге шақырды.
Сөйтіп, тауарларды шығарушы елдерді анықтау, оның шығу тегі туралы сертификаттар беру және оларды қайтарып алу мәселесіне қатысты тараптардың пікірі екіге жарылып отыр. Ұлттық кәсіпкерлік палатасы өздері иелік етіп отырған бұрынғы жүйеде қала бергенді мақұл көреді. Ал Үкімет, мемлекеттік органдар бұл саланы «көлеңкелі көріністерден» барынша арылтып, қызметке ашықтық беріп, отандық өнім өндіру, тауар шығару ісін оңтайландыру бағытын ұстанып отыр.
Қалай дегенде де, тауардың шығу тегі жөніндегі сертификатты беру, рәсімдеу және растау ісі – мемлекеттік маңызы бар мәселе. Өнім, тауардың шығарылуы туралы куәлік, рұқсаттама беру процедурасына қатысты қолданыстағы нормативтік-құқықтық актілерге өзгерістер енгізу туралы бастамалар көптен бері көтеріліп келеді. Сол тұрғыда тауарларды шығарушы елдерді, кәсіпорынды анықтайтын ережелер мен талаптарды реттейтін тәртіпті, жүйені жетілдіру, автоматтандырылған жеңіл жүйе енгізу, осы қызметпен шұғылданатын мамандардың және осы саланың сарапшы-аудиторларының жауапкершілігін арттыру сынды мәселелер күн тәртібінен бір де түспек емес.
Келелі кеңес соңында сөз алған Қ.Елікбаев: «Біз қолданыстағы индустриализация мен нақты өндірісті дамытуға қарама-қайшы, әбден күні өткен тетіктерді түбегейлі қайта қарауды қалаймыз. Осы мәселеге қатысты кез келген, негізделген идеяларды талқылауға ашықпыз және дайынбыз. Мемлекеттік ақпараттық ресурстарда ережелері ұғынықты, аралық делдалдарды алып тастайтын Тауарлар тізілімін құру – тек нақты өнім өндірушілерге мемлекеттік қолдау шараларын ұсынуға мүмкіндік беретін бірден-бір жол. Бүгінде «Қазақстанда жасалған» белгісін біздің тұтынушыларымыз отандық өндірістің символы ретінде мойындап отыр. Министрлік тізілімді қалыптастыру жөніндегі қанатқақты жобаға бастамашылық жасап, оның барысында барлық мәселе пысықталатын болады», деп атап көрсетті.
