Президент Ғылым және технологиялар жөніндегі ұлттық кеңестің отырысында айтып өткендей, кейінгі бес жылда ғылымға бөлінетін қаржы 60 пайызға артқан. Ал ішкі жалпы өнімдегі ғылымның үлесі, керісінше, 0,13 пайызға төмендеген. Бұл қаражаттың 70 пайызы бюджеттен бөлінеді. Қаражаттың 82 пайызы іргелі және қолданбалы ғылымға жұмсалады. Қалған 18 пайызы ғана тәжірибелік-конструкторлық зерттеулерге арналған. Осы тұста ғылыми зерттеулер мен өндіріс біте қайнасып, біріге алмай жатқаны отандық ғылымдағы өзекті мәселе. Елімізде ғылыми зерттеулерді іске жаратып, қолданысқа енгізетін өндіріс өте аз. Кәсіпорындардың 65 пайызы шикізат, металлургия саласында жұмыс істейді. Бұл – үшінші технологиялық деңгей. Машина жасау, мұнай-химия саласындағы, яғни төртінші деңгейдегі өндірістің үлесі – 34 пайыз. Қалған 1 пайызы микроэлектроника, роботтандыру және IT салаларында немесе бесінші деңгейдегі технологиямен жұмыс істейді. Нано және биотехнологияға негізделген алтыншы деңгейдегі өндіріс мүлде жоқ.
Көңіл көншітпейтін көрсеткіштерге қарап ғылымы озық елге айналуға әлі көп жұмыс істеу керегін көреміз. Дегенмен салада ілгерілеу бағытында жасалып жатқан қадамдар байқалады. Әсіресе жас ғалымдардың өндіріске пайдасын тигізетін жобалары көбейіп жатыр. Отандық ғылымда осы бастамалар назардан тыс қалмауға тиіс.
Жас ғалымдар кеңесінің төрағасы Еламан Айболдиновтың айтуынша, елімізде жиырма екі мыңнан астам ғалым бар. Оның ішінде қырық пайызынан астамы жас ғалымдар болып есептеледі.
– Қырық жасқа дейін жалпы жас ғалымдармен жұмыс істеу үшін 2020 жылдан бастап министрлік тарапынан Жас ғалымдар кеңесі құрылған болатын. Кеңестің құрамында жиырма төрт ғалым бар. Олар әртүрлі ғылым саласының өкілдері, беделді жас ғалымдар. Жалпы, өздеріңіз білесіздер, 2019 жылдан бастап жас ғалымдардың өздерінің арнайы гранттық қаржыландыру конкурсы бар. Биыл міне, төртінші мәрте өткізілді. Бүгінгі таңда конкурсқа қатысқан 2 мың жобаның ішінен жас ғалымдардың 1 мыңға жуық жобасы іске асып жатыр. Яғни біздің жас ғалымдар еліміздің экономикасына қажетті ғылыми жобаларды конкурсқа ұсынып, нәтиже көрсетіп жатыр. Сондай-ақ жобаларын коммерцияландырып жатқан жас ғалымдар баршылық, – деді Е.Айболдинов «Ғылымстан» хабарына берген сұхбатында.
Еламан Айболдинов өзі де 2015 жылдан бастап жасыл энергетиканы, жасыл экономиканы дамыту бағытында үлкен жобаны іске асыру бойынша жұмыс істеп келеді.
«Жыл сайын конкурстарға қатысамыз. Бір уақытта жолымыз болады, бір уақытта жолымыз болмайды. Дегенмен де биыл бірінші қыркүйекте Президент халыққа Жолдауында көмір химиясын дамыту бойынша ұсыныс айтып, тапсырма берді. Бұл бағытта БҰҰ тұрақты даму мақсаттары бар. Соның ішінде тоғызыншы мақсат осы экологияға, энергия көзіне байланысты. Біздің жоба көмірді перолиз тәсілімен өңдеу арқылы энергия көзіне қол жеткізуді діттейді. Мысалы, қазір көмірді тура жандыру әдісі арқылы энергетика ретінде қолданып жатыр. Ал біз ұсынған перолиз әдісімен алынған энергетикаға қол жеткізу тиімді әрі арзан. Яғни бұл жерде перолиз әдісімен энергияны алғаннан кейін одан ферроқорытпа өнімін де алуға болады. Ферроқорытпаның бір тоннасы мың екі жүз доллар. Ол енді биржалық тауар ретінде есептеледі. Демек, біз мысалы перолиз әдісімен миллион тонна көмір өндірсек, одан үш жүз мың тонна ферроқорытпа алынса, оның тоннасын мың екі жүз доллардан деп есептегеннің өзінде экономикаға қандай пайда екенін көріп отырсыздар. Бір жылдың ішінде ферроқорытпаны сату арқылы кеткен шығынды ақтап алуға болады», дейді ол.
Бұған қоса Жас ғалымдар кеңесінің төрағасы Еламан Айболдинов қазіргі уақытта докторанттармен бірлесіп, жол құрылысы материалын өндіру бойынша зерттеу жұмысын жүргізіп жатқанын атап өтті. «Шикізат өте көп, тіпті қоқыс болып жатыр. Қарағандыда, Теміртауда, Павлодарда алюминий зауытынан шығатын қалдықтар нағыз шикізат көзі. Соны қолдану арқылы бір жағы экологиялық жағынан пайдасы бар, екінші жағынан табиғи өнімдерді қолданбай, қалдықтарды қолдану арқылы материал жасауға болады. Қазір елімізде жол құрылысы қарқынды жүріп жатқанын білесіздер әрі жөндеуді қажет ететін жолдар да жетерлік. Жалпы енді үлкен магистралдарды салуға қолданылмаса да, ауыл ортасындағы жолды, қала арасындағы жолдарды салуды жеңілдету, арзандату мақсатында осы технологияны әзірлеп жатырмыз. Тек қана шикізатқа сүйенбей, сол шикізаттан небір дайын өнімдерді шығаруға, балама энергия көздерін ойлап табуға жас ғалымдарымыздың қосып жатқан үлесі зор», деді Е.Айболдинов.
