2020 жылдың 27 қыркүйегі – 10 қарашасы аралығында, 44 күнге созылған Отан соғысынан кейін Әзербайжан Республикасы халықаралық құқықтың нормалары мен қағидаттары негізінде өзінің аумақтық тұтастығын қалпына келтірді. Ал өткен жылдың 19 қыркүйегінде жергілікті сипаттағы антитеррорлық іс-шаралар нәтижесінде қаруланған заңсыз құралымдарды бейтараптандыру мақсатында бұл ел өзінің егемендігі мен конституциялық құрылымын толығымен қалпына келтірді. Терроризмге қарсы операция 23 сағаттың ішінде аяқталды, ол хирургиялық дәлдікпен, ұқыптылықпен жүргізілді, бірде-бір бейбіт тұрғын, бірде-бір азаматтық инфрақұрылым зардап шеккен жоқ. Осылайша, тәуелсіздік алғалы бергі кезеңде тұңғыш рет елдің барлық аумағын қамтитын бүкілхалықтық сайлау өтпек.
Ел көлемінде бүгінде басқыншылық кезінде толығымен қираған жүздеген қаланы, елді мекенді және ауылдарды қалпына келтіру, инфрақұрылымды құру, дамыту жөніндегі жұмыстар қарқынды жүргізіліп жатыр. Сол орайда бұл сайлаудың ұзақмерзімді жоспарлау, түрлі іргелі жобаларды жүзеге асыру және осы аумақтарды заманауи талаптарға сай қайта жаңғырту тұрғысындағы мән-маңызы айрықша болып отыр.
Бұл дегеніңіз, ашығын айтқанда, жаңа дәуірдің басы. Әзербайжанның аумақтық тұтастығын қалпына келтіру аймаққа соны серпін берді, тың бастамаларға, даму келешегіне жол ашты. Сонымен қатар транзиттік-көліктік ынтымақтастықты арттыру, Оңтүстік Кавказ аймағында, оның ішінде шекарадан тыс жерлерде де экономикалық, әлеуметтік және мәдени өркендеу үшін орасан зор мүмкіндіктер пайда болды.
Өкінішке қарай, бейбіт тұрғындардың өз үйлеріне оралу жолындағы басты кедергі 2020 жылғы 10 қарашадағы үшжақты мәлімдемеге қол қойылғаннан кейін де жалғасқан оккупацияның барлық кезеңінде аумақтардың миналанып тасталуы болып отыр.
Қазіргі таңда күн тәртібінде тұрған негізгі мәселе – аймақтағы барлық елдердің ортақ игілігі үшін тұрақты бейбітшілік орнату. Бұл бағытта бірқатар бәтуәлі жұмыс: тұрақты кездесулер, тараптардың әртүрлі деңгейдегі келіссөздері жүйелі жүргізіліп жатыр. Нәтижесінде, қандай да бір ілгерілеушіліктің байқалып отырғаны қуантады. Айталық, 2023 жылғы 7 желтоқсанда Әзербайжан мен Армения тарихта тұңғыш рет бірлескен мәлімдеме қабылдады, онда олар көршілес екі ел арасындағы қарым-қатынастарды қалыпқа келтіруге және егемендік және аумақтық тұтастық қағидаларына негізделген бейбіт келісімге келу ниетін тағы бір рет растады. Гуманизм қағидаларын басшылыққа ала отырып, ізгі ниеттің белгісі ретінде тұтқындармен алмасу шарасы да ойдағыдай өтті. Тегінде, аумақтық тұтастық пен егемендікті өзара тану қағидаларына негізделген бейбіт келісім жасасудан барлық тараптар ұтады.
Әзербайжанның экономикалық әлеуеті бір ырғақпен, бір деммен қалыпты өсіп келеді. Бұл бағыттағы барлық сала бойынша өрлеу бар. Көлік-логистика және инфрақұрылымды дамыту дұрыс жолға қойылған. Экономикасы мен өндірісі қарыштап алға басқан, қазба байлықтары, шикізат өнімдеріне бай, ішкі-сыртқы тауар айналымы қарқынды, жыл санап артып келе жатқан мемлекет ретінде түрлі ірі өңірлік жобаларға да тұрақты қатысады.
Айталық, 2022 жылы 25 қарашада Ақтау қаласында Қазақстан, Әзербайжан, Түркия арасында «Орта дәлізді» дамыту жөніндегі 2022-2027 жылдарға арналған жол картасына қол қойылды. Жобаны іске асыру Транскаспий дәлізінің өткізу қабілетін 2025 жылға қарай 10 миллион тоннаға дейін арттыруға мүмкіндік береді.
2023 жылғы маусым айында Үкімет басшысы Әлихан Смайыловтың Әзербайжанға сапары кезінде «Қазақтелеком» мен «AzerTelecom» Каспий түбінде Транскаспий талшықты-оптикалық кабель желісін салу мен пайдалануға жауапты бірлескен кәсіпорын құру туралы акционерлердің келісіміне қол қойған еді. Қазақстан мен Әзербайжан арасындағы Каспий теңізінің түбінде талшықты-оптикалық магистраль салу жобасы трансұлттық «Цифрлық Жібек жолының» негізгі құрамдас бөлігі, түпкі мақсаты – Орталық Азия мен Оңтүстік Кавказ елдерінде интернет сапасын арттыру. Қазақстан мен Әзербайжанды жалғайтын теңіз түбіндегі кабельдік желінің ұзындығы 380 км құрайды, ал жаңа магистральдың өткізу қабілеті 400 терабит/с дейін жетпекші.
Әзербайжанның Еуропаның энергетикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі рөлі де зор. Еуропа Комиссиясы қуат көздері бойынша өзара ынтымақтасу туралы Әзербайжанмен келісімге келді. Өзара түсіністік туралы Меморандумның іске асуы Әзербайжанның Еуропа Одағының нарығы бағытындағы жолын ашады және Еуродақтың энергетикалық қауіпсіздігін нығайтады.
Елде халықаралық іс-шараларды өткізуде мол тәжірибе жинақталған. Айта кетейік, бұл ел 120 елді біріктіретін, БҰҰ-дан кейінгі ең ірі ұйым болып табылатын Қосылмау Қозғалысына 4 жыл төрағалық етті. 2024 жылы Әзербайжанда аса ауқымды жаһандық оқиғалар – БҰҰ-ның Климаттың өзгеруі жөніндегі негіздемелік конвенциясы (COP-29) Тараптар конференциясының 29-сессиясы, сондай-ақ Урбанистикалық форум өтеді. Мұның бәрі елдің халықаралық, әлемдік кеңістіктегі беделінің жыл санап артып келе жатқанын көрсетеді.
Әзербайжан мен Қазақстан – бауырлас елдер, одақтастар және стратегиялық серіктестер. Екіжақты қарым-қатынастар барлық салада жан-жақты, қарқынды дамып келеді. Өзара тиімді сауда-саттық, тауар айналымы дұрыс жолға қойылған. Көлік тасымалының оң динамикасы байқалады.
Әзербайжан Республикасының Қазақстандағы Төтенше және өкілетті елшісі Ағалар Атамоғланов арнайы қабылдау барысында 2022 жылы тауар айналымы 4 есеге артып, 600 млн долларға жеткенін атап өтті. Энергетика саласындағы ынтымақтастық та кеңейіп келеді. 2023 жылы «Баку – Тбилиси – Джейхан» мұнай құбыры бағытында қазақстандық мұнай экспортының көлемі 1 миллион 392 мың тоннаға дейін ұлғайтылды. Бұл 2022 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 5,5 есеге көп.
Екі ел президенттерінің өзара мемлекеттік сапарлары бұл үдерістерге қуатты серпін берді. Қазақстан Президенті 2022 жылғы 24 тамызда Әзербайжанда, Әзербайжан Президенті 2023 жылғы 10 сәуірде Қазақстанда жұмыс сапарымен болды. Сапар барысында стратегиялық қатынастарды нығайту және одақтастық ынтымақтастықты тереңдету туралы Декларация, Жоғары мемлекетаралық кеңес құру сынды бірқатар маңызды құжаттар қабылданды. Сөйтіп, бұрыннан байыпты, тығыз қарым-қатынастар сапалы жаңа деңгейге көтерілді. Мұның барлығы екі ел арасындағы қарым-қатынастардың биік рухы мен сындарлы сипатын айғақтайды.
Мемлекет басшылары халықаралық іс-шаралар алаңында да жиі кездесіп тұрады. 2023 жылғы 3 қарашада Әзербайжан президенті Ильхам Әлиев Түркі мемлекеттері ұйымының саммитіне қатысу үшін Қазақстанға келді. Саммитте Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Әзербайжанды мемлекеттіліктің нығаюы және аумақтық тұтастығын қалпына келтіруімен құттықтады. Әзербайжан тарабы бұл тілектестікке үлкен мән беріп, жоғары бағалады, ілтипатпен қабылдады. Ал Қазақстан Президенті 2023 жылғы 24 қарашада Бакуде өткен SPECA (БҰҰ-ның Орталық Азия экономикаларына арналған арнайы бағдарламасы) саммитіне қатысты. Саммит аясында Президенттер арасында екіжақты кездесу өтті, өзара қарым-қатынастарды одан әрі дамыту перспективаларына қатысты өте мазмұнды пікір алмасулар болды.
«Түркітілдес халықтар ретінде біз этникалық, тілдік және мәдени құндылықтар тұрғысынан өте жақынбыз. Ортақ тамырымыз, әдет-ғұрпымыз, салт-дәстүріміз – мұның бәрі екі халықтың одан әрі жақындай түсуіне жақсы алаң тудырып отыр. Елдеріміздің стратегиялық тиімді географиялық орналасуының да маңызы зор. Әзербайжан Республикасының аумақтық тұтастығын қалпына келтіру біздің қарым-қатынастарымыздың дамуына, сондай-ақ біздің елдер арасындағы сауда-экономикалық ынтымақтастықты тереңдетуге және кеңейтуге одан да үлкен мүмкіндіктер туғызатынына сенімдімін», дейді елші А.Атамоғланов.
Әзербайжанның атыс-шабыс, дау-жанжалдан арылып, бейбіт өмір, тыныш тіршілік орнаған аумағын қайта түлету жұмыстарына қатысу, үлес қосуды еліміз тату көршілік, бауырластық парызымыз деп біледі. Айталық, Қазақстан Президентінің бастамасымен, азат етілген Физули қаласындағы Құрманғазы атындағы балалар шығармашылығын дамыту орталығының құрылысы бүгінде Қазақстан құрылыс компаниясының күшімен жүргізіліп жатыр және ол аяқталуға жақын. Бұл да болса екі халық арасындағы достық пен туысқандықтың тағы бір тағылымды көрінісі.
Бауырлас халықтар арасындағы мәдени-гуманитарлық байланыстарды нығайтуға, жоғары деңгейде дамытуға ертеден ерекше көңіл бөлініп келеді. Бұл cала аса маңызды бағыттардың бірі саналады. 2023 жылдың желтоқсан айында Әзербайжанда Қазақстанның мәдениет күндері сәтті өтті. Әзербайжан жұртшылығы қазақстандық өнер шеберлерінің мәдени бағдарламаларын үлкен қызығушылықпен қабылдады. Ал 2024 жылы Қазақстанда Әзербайжанның мәдениет күндері ұйымдастырылады. Әзербайжанның Қазақстандағы мәдениет күндері де үлкен табыспен өтеді деуге толық сенім бар.
Сайлау нәтижелері Әзербайжанның стратегиялық мақсаттарына қол жеткізуге, елдің одан әрі гүлденуіне және аймақтық ынтымақтастықтың кеңеюіне ықпал етеді.
