Әлем • 11 Ақпан, 2024

Ұлыбритания тәжі кімге бұйырады?

412 рет
көрсетілді
4 мин
оқу үшін

Өткен аптада Ұлыбритания монархы Чарльз патша қатерлі ісікке шалдыққаны жарты әлемді дүр сілкінтті. Таяуда ғана Тұманды Альбионның патшасы атанған оның науқастануы билік тізгінін енді кім ұстайтыны туралы әңгіменің басын қылтитып отыр.

Ұлыбритания тәжі кімге бұйырады?

Букингем сарайы таратқан мәліметте Чарльз патшаның қатерлі ісіктің қай түріне шалдық­қаны айтылмаған. Ол өткен дүй­сенбіден ем қабылдауды бастады. Осы кезеңдегі корольдің кей міндетті кейінге шегеріле тұрмақ. Әзірге дәрігерлер тыйым салма­йынша премьер-министр Риши Сунакпен апта сайынғы кездесуі секілді қызметі жалғаса береді.

Осы жаңалықтан кейін үкі­мет басшысы Риши Сунак ко­роль­ге тезірек және түбегейлі сауы­ғып кетуін тіледі. Сондай-ақ лей­бористтік партия басшысы сэр Кейр Стармер мен өкілдер па­ла­тасының спикері сэр Линдси Хойл патшаға саулық тіледі.

АҚШ президенті Джо Байден алаңдаушылық білдіріп, корольмен сөйлесетінін айтты. Туиттердегі парақшасында кейінірек «Қатерлі ісік диагнос­тикасы, емдеу және аман қалу үміт пен түбегейлі батылдықты қажет етеді. Джил екеуміз Бірік­кен корольдік халқына Ұлы мәр­тебелінің жедел сауығып кетуін сұрап дұға етеміз», деп жазды Ақ үй басшысы.

Британ корольдігінің жа­зыл­маған заңы бойынша монарх өз міндетін атқара алма­ған жағдайда регенттік тәр­тібі жүзеге асырылады. Яғни мемлекеттің кеңесшісі ретінде патша тұқымының біреуі бел­гіленеді. Дегенмен бұл күр­делі һәм оңай мәселе емес.

1937 жылы қабылданған Регенттік актінде төрт ықтимал жағдай қарастырылған. Монарх кәмелеттік жасқа, яғни 18-ге толмағанда не денсаулығы толықтай сыр бергенде, уақытша әрекетке қабілетсіз болғанда, шетелге кеткенде белгілі бір мерзімге басқарушы белгіленеді.

Алғашқы екі жағдайда ре­генттік билік іске қосылады. Бұл қызметке кіріскен тұлға мо­нархтың бүкіл қызметін атқа­рады. Кейінгілерінде пат­шаның атынан әрекет ететін «мем­лекеттік кеңесшілер» таға­йындалады.

Қазіргі таңда Чарльз патша уақытша әрекетке қабілетсіз саналады. Яғни денсаулығында кінәрат бар. Бірақ кейінгі жағ­дайға қарағанда ол кеңесші таға­йындауға асықпайтын секілді. Алда-жалда мұндай шешімге бара қалса, бұл қызмет үлкен ұлы Уильям ханзадаға, қарын­дасы Анна ханшайымға не інісі Эдвард ханзадаға бұйырады.

Негізі Чарльз патшаның өзі бір мәрте кеңесші рөлін атқар­ған. 2022 жылы Елизавета II денсаулығына байланысты оны осы лауазымға тағайындаған болатын. Бірақ шетелге сапары кезінде жиі-жиі кеңесші белгілеп отырғаны мәлім.

Негізі Ұлыбритания мо­нарх­­тарының саяси күші шектелген. Дегенмен атқаруға тиіс конституциялық міндеттері бар. Соның басым бөлігін мем­лекеттік кеңесші орындауға құ­қылы. Тек Парламентті таратуға, Лордтар палатасының жаңа мүшелерін тағайындауға заңмен тыйым салынған. Алда-жалда ел патшасы қалам ұстауға, не анық сөйлеуге шамасы жетпесе, регенттік белгіленеді. Алайда монархтың өзі регенттікті мә­лімдеуге құқы­лы емес. Мұндай құзырет Өкілдер палатасының спикері, монархтың жұбайы секілді бес адамнан тұратын топқа берілген.

Алда-жалда Чарльз патша билікті атқаруға жарамсыз саналса, оның орнына регенттік Уильям ханзадаға беріледі. Осы­лайша, монархтың орнына бүкіл міндетті атқарады. Әйтсе де мұрагерлікті өзгертуге ғана ты­йым салынған.

Осы орайда айта кеткен жөн, Чарльз патша қатерлі ісікке шалдыққан алғашқы Британия монар­хы емес. Мәселен, 1951 жылы Георг VI жаман індет­тің тырнағына ілінді. Бірақ дәрігерлер оған өкпесіндегі қатерлі ісік туралы айтпаған көрінеді. Халыққа күрделі операция жасалатыны жөнінде ғана мәлімет берген.

Айтпақшы, Ұлыбритания тәжіне қатысты тағы бір мынандай қызық жағдай бар. Алда-жалда Уильям ханзада патша атанып жатса, оның регенті ретінде ұлы Георг ханзада саналмайды. Әзірге ол кәмелеттік жасқа 2031 жылы толады. Оған дейін қажет кезде Гарри ханзада регент не мемлекеттік кеңесші міндетін атқаруға тиіс.