Сосын ақынның өзінен бөлек, жүрегін жарып шыққан шығармалары қазақ даласын шарлап өтіп, ғашықтар тілінде сөйледі. Абай Құнанбайұлы тәржіма дәстүрі арқылы қазақ оқырмандарына Онегиннің ойлы сырын, Татьянаның сезімге толы жырын ұсынды. Пушкиннің шығармашылық зертханасынан маңызды орын алатын шығармалардың бірі – «Евгений Онегин» романы.
Жалпы алғанда, Пушкин туындыларын қазақ тіліне аудармаған ақын һәм сөз иесі кемде-кем. Абай заманынан кейін І.Жансүгіров пен Қ.Шаңғытбаев төлтумаға неғұрлым жақындай түскені анық көрінеді. Пушкин лебі арқылы орыс халқының мәдениетінен нәр алу Абайдың қазақ әдебиеті тарихындағы алып еңбегінің тезірек және құнарлы жеміс беруін жеңілдете түсті. Жаңа бағытты жария қылды. Расында өскелең өнердің негізін қалауына даңғыл жол ашып берді. Сайып келгенде, Пушкин романының үзінділерін қазақ тіліне аудару орайында Абай зор еңбек етіп, аударма өнерінің де негізін қалады.
Әйгілі романнан қотарылған жеті өлең қазақы мақамда сарыарқа даласын мекен еткен елдің танымына айтарлықтай етене болғанын оқып отырып та ойға тоқисыз. Осы аудармалар жайында пікір білдірген абайтанушы Ысқақ Дүйсенбаевтың пікірінше, Абайдың аударма өнеріне қосқан зор үлесін сөз еткенде қандай қорытындылар жасауға болар еді? Ең алдымен, мұндай игілікті жұмысқа Абай еріккеннің ермегі немесе көлденең кәсіп ретінде қарамаған. Керісінше, мұндай шабытты жолдар қазақ ақынының орыс халқының ұлы мәдениетімен танысып, Пушкин сынды ойшыл ақындармен сырласу сәтінде туған.
1889 жылдан бастап бөлек-бөлек үзінділер түрінде: «Онегиннің сипаты», «Татьянаның хаты», «Онегиннің ойы», «Онегиннің сөзі», «Онегиннің хаты», «Татьянаның сөзі», «Ленскийдің сөзі» сияқты туындыларды аударады. Абай «Евгений Онегин» романынан тек Онегин мен Татьяна арасында кезек ауысқан күшті махаббат күйлерін ғана сөз қылды. Өз жанына жақындаған махаббат әуені мен мөлдір мұңды дестелеп қазақтілді оқырманына ұсынып, орыс ойшылының озық дүниесін әйгілейді. Өз жүрегінен үн қатып аудармасының соңында тіпті Онегинге ақырғы сөз береді. Бұл Пушкин шығармасында жоқ. Абайдың осы аудармасында Пушкиннің мәтінінде үнемі ұқсас келіп отырмайтын еркіндік бар, ақынның өзінен қосылған жолдар, шумақтар, ой сезімдері жиі ұшырайды. М.Әуезов Абайдың өмірі мен шығармашылығына арнаған ғылыми еңбегінде ақынның осы аудармаларын эпистолярлық роман деп атайды.
Еркін аударма түрінде танылған бұл жырлар барынша көркем, шебер өлеңнің үлгісін танытады. Абай өлеңдеріндегі ақындық шабыт, сыншылдық, өткір тіл – Пушкин туындыларына келгенде сом алтынның сынығындай жарқырап көзге басылады.
Пушкиннің қазақ әдебиеті дамуына үлкен дүмпу туғызғанын айттық. Айдай әлемге қазақ ұлтын дәріптеген М.Әуезовтің де «Абай жолы» роман-эпопеясының алғашқы сарабы өткен ғасырдың отызыншы жылдары аңғарылады. Болашақ романның хабаршысына баланған «Татьянаның қырдағы әні» деген үзіндісі А.С.Пушкиннің 100 жылдығына орай «Әдебиет майданы» журналының 1937 жылғы төртінші санында басылды. Пушкин сөзі данышпан Абай мен кемеңгер Мұхтар қаламында сахарадағы жалпақ жұртқа жария етілді.
Абай облысы
