Отандық автонарық өзгенің ескісіне зәру ме?

«Біздің нарыққа сырттан көз салушылар тым көп. Әзірге белгілісі – әртүрлі деңгейдегі 15 қытайлық бренд бізге келіп, ресми орталығын ашуға дайын. Демек алпауыттар арасындағы аламан бәйгенің дүбірі құлақ түбінен естіле бастады. Нарықтың ландшафы қиялымызға да келмейтін түрлі түсті реңде өзгеруге көшті. Енді түрлі бағдарлама айналымға енеді. Бренд компаниялар тауарының бәсін көтеру үшін түрлі жеңілдікке барады. Бұл – тұтынушы үшін оң өзгеріс. Жалпы, нарық ұзаққа созылған тоқыраудан шықты. 2023 жылы 198 686 бірлік жаңа көлік сатылды, 2024 жылы сатудың оң динамикасы жалғасуы мүмкін, бірақ өт­кен жылмен салыстырғанда төмендеуі де ық­ти­мал. 2020–2022 жылдары коронавирус пандемиясымен байланысты өндірістік және логистикалық дағдарысқа, сондай-ақ батыс тарапынан салынған санкцияларға байланыс­ты жаңа көліктердің тапшылығы байқалды. Осы дағдарыс кезеңінде ескі көліктердің бағасы өсті», дейді Б.Несіпбаев.

2024 жылдың көктемінде отандық авто­өндірушілерге қойылатын талаптар жа­ңарды. Алдағы үш жыл ішінде ша­ғын қон­дырғыларды құрастыру үлесі кә­сіп­­орындардың жалпы өнімінің 50%-ын құ­рауы керек. Үкімет кейінгі үш жылда өнер­­кәсіптік құрастыру режімінде жұмыс істей­тін автоөндірушілерге қойылатын талап­­тарды үш рет күшейтті. 2024 жыл­ғы сәуір­­дегі жағдай бойынша көлік құрал­дарын өнерк­әсіптік құрастыру бойынша 8 келісім­шарт күшінде болса, оның екеуі жеңіл авто­көлік өндірушілерімен – «Hyundai Trans Kazakhstan» және «СарыарқаАвтоПроммен» жасал­ған. Сондай-ақ Өнеркәсіп және құры­лыс министр­лігі арнайы техника мен автобус өндіруші­лермен: «Daewoo bus Kazakhstan», «Hyun­dai Trans Auto», «QazTehna», «SemAz», «Камаз-Инжи­ни­ринг» және «Ураль­скагреммаш» ком­пания­лары­мен осын­дай келісімшарт жасаған. Муль­ти­­брен­дті зауытқа биыл 400 мил­лион дол­лар қаржы құйылатыны жақында мәлім бол­ды. Бастапқы жылдары 9 модель шығарылады.

Сарапшылар сөзінше, біз сыртқы нарықтың атмосферасына тәуелдіміз. Кейінгі бірер жылда құрамдас бөліктерді локализациялауға басымдық беріле бастады. Мысалы, бір автокреслоның логистикалық құны 50%-ға, 330 доллардан 165 долларға дейін төмендейді, яғни жеткізу құны екі есе азаяды. Ал егер көліктің қозғалтқышы немесе сыртқы корпусы өзімізде дайындалса, логистикалық құны 600 доллардан 450 долларға дейін төмендейді. Біздің жағдайымызда көліктің электронды басқару құрылғысынан өзге бөлшектердің басым көпшілігін өзімізде шығаруға мүмкіндік бар. IT мамандарын көлік индустриясының қыр-сырына бағдарласақ, біраз түйткіл тарқатылар еді.

Наурыз айының соңында Алматыда автокресло шығаратын зауыттың құрылысы жүріп жатқаны хабарланған болатын. Бұл – «Vehicles Almaty», «Astana Motors» және «Youngsan Kazakhstan» компанияларының бірлескен кәсіпорны. Оның өндірістік қуаты жылына 100 мың орынды құрамақ.

Тәуелсіз сарапшылар ел тұрғындары Қытайдан келген көліктерді өздері міну үшін алатынын айтады. Сатылымға шығарған жаңа көліктердің 30%-ы Қытайдан әкелінген. Қазір Қытай электрлі көліктер өндірісінде әлемде көшбасшы болуға ұмтылып жатыр. Қытайда 2028 жылға қарай жылына 8 млн электрмобиль шығарылады деп бол­жа­нып отыр. Ал Еуропа осы уақытқа таман 5,7 млн, Солтүстік Америка нарығы тек 1,4 млн электр­лі көлік шығарамыз деп жоспар­лапты. 2023 жылдың қорытындысы бойын­ша елімізде сатылған танымал 10 брендтің жетеуі Қытайда шығарылған көлік екен. Өткен жылы қытайлық автобрендтер біздің нарықтағы үлесін екі есе арттырды. Ең көп сатылатын қытайлық автобрендтер – «Chery», «Haval» және «Jac».

Сарапшылар жиі айтатындай, Қытай автокөліктерінің артуына бірінші кезекте қаржылық жағдай әсер еткен. Бюджетті брендтер нарықтан кетіп қалғаннан кейін, бағасы арзан Қытай көліктеріне сұраныс артқан. Екінші себеп – Қытайдың  аз уақыт ішінде жақсы көлік жасап үйренуі және бағасының да көптің көңілінен шығуы.

Автокөлік нарығының мониторингі және талдау агенттігінің басшысы Артур Мискарян қытайлық брендтер керек кезде және өзін қажет ететін ортада пайда болғанын айтып берді.

«2023 жылы Қазақстандағы сатылымдар бойынша алғашқы ондыққа 6 қытайлық бренд кірді. Бұл – үлкен көрсеткіш. Олардың сұранысқа ие еместігін уақыт көрсетеді. Бізде қытайлық көліктермен «байланыс» тәжірибесі әлі жинақталған жоқ. Көрші ел ал­дағы бірер жылда ішкі нарықта көлік сауда­сын ынталандыру, жаңа көліктер саудасын арт­тыру үшін ескі автокөлік экспортын арт­тыру мүмкін. Ішкі нарықта жаңа көлік­тер саудасын арттыру үшін не істеу керек де­ген мәселе қазір барлық елде өзекті. ҚХР би­лігі шетелге ескі автокөлік экспортын арт­тыруды барынша қолдайтыны анық», дейді сарапшы.

Автокөлік одағының президенті Анар Мақашованың айтуынша, елімізде ескі автокөліктерді азайтудың бірнеше жолы бар. Отандық автоөндірушілерді қолдау және ескі көліктер санын азайту үшін Түркиядағыдай шекараны жауып алуға немесе Өзбекстандағыдай салық пен тарифтерді өсіруге болады.

Бұған дейін автопарк жылына 100–150 мың көлікке дейін жаңартылатын. Қазір ол өте ескі көліктермен толығып жатыр. Бас­қа нарықтар өз елдерін ескі көлік­тер­ден босатып, дамушы елдерге ығыстыра бас­та­ғаны да жиі айтылады. Күні бүгіне дейін Еуропаның қоқысын жисақ, енді оның қатарын Қытайдың ескі көліктері толық­тыруы мүмкін. Азаматтар еліміздің ескі көлік­тер жиналатын алаңға айналуын қала­майды. Автопаркті жаңартып, мүмкін­д­ігін­ше көп құрал-сайманға ие болуын және ескі көліктердің зейнетке шығуын қамтамасыз ету үшін шаралар қабылдау қажет.

АЛМАТЫ