Жеті Олимпиадада – 70 жүлде. Аз ба, көп пе?

Атланта – 1996

Тәуелсіз мемлекет ретінде Қазақстан алғаш рет 1996 жылы Атлантада алауы тұтанған Олимпия ойындарында бой көрсетті. Алыстағы Америкада 96 өреніміз спорттың 14 түрі бойынша бақ сынады. Аталған жарыстың ашылу рәсімінде еліміздің көк байрағын 24 жастағы боксшы Ермахан Ыбырайымов ұстап шықты. Нәтижесінде, 3 алтын, 4 күміс және 4 қола медальды олжалаған отандастарымыз жалпыесепте 24-орынды иеленді.

Елге оралған соң жеңіс тұғырына көтерілген дүлдүлдердің әрқайсысына мол мөлшерде сыйақы тағайындалып, оларға жеке пәтер мен су жаңа жеңіл көлік берілді. Сол бір тамаша үрдіс күні бүгінге дейін жалғасып келеді. Бір қуантарлығы, АҚШ-та атой салған жерлестеріміздің бірде-біреуі түрлі келеңсіз жағдайларға байланысты жазаланып немесе үлкен спорттан шеттетілген жоқ.

Сидней – 2000

Атлантамен салыстырғанда ғасырлар тоғысындағы Сидней Олимпиадасында медальдар саны аз болса да, олардың сапасына көңіл толды. Қорытынды есепте 3 алтын, 4 күміске қол созған отан­дық саңлақтар 22-орынға тұрақтады. Бұл – әзірге Қазақстан спорты тарихындағы ең жоғарғы көрсеткіш! Жасыл құрлықтағы жерлес­теріміздің жарқын жеңісі спорттық шежіреде алтын әріптермен жазылып қалғаны анық. Негізі сол кезде де «допинг дауы» өршіп тұрған. Бірақ біздің спортшылар Сиднейден де еш дау-дамайсыз, елге аман-сау оралды.

Аустралияға Қазақстаннан барлығы 130 үміткер аттанды. Олар спорттың 17 түрі бойынша шеберлік байқасты. Сол спортшылар арасынан есімдері төменде аталған саңлақтар еліміздің әнұранын шырқатып, туын көкте желбіретті.

Афина – 2004

Ежелгі Эллада елінде 119 оғланымыз спорттың 17 түрінен сайысқа түсті. Бұл Олимпиада біз үшін сәтсіз басталды. Жарыс жолына шыққан спортшылар күміс немесе қола медальмен ғана шектелді. Тек соңғы күні ғана алтынның сыңғырын естідік. Оның иегері – боксшы Бақтияр Артаев. 69 кг салмақ дәрежесінде жұдырықтасқан Алаштың мақтан тұтар азаматы Афина рингінде барлық қарсыласын сыпыра ұтты. Нәтижесінде, Артаев бас жүлдемен қоса, Олимпиаданың ең үздік былғары қолғап шеберіне тиесілі Вэл Баркер кубогін олжалады.

Қорытынды есепте Қазақстан құрамасы 1 алтын, 4 күміс және 3 қола медальмен 40-орынды қанағат тұтты. Грекияның астанасында алауы тұтанған Олимпия ойындарында ешбір спортшымыз допинг дауына іліккен жоқ.

Бейжің – 2008

Барлық пәле дәл осы 2008 жылғы Бейжің Олимпиадасынан бас­талды. Қытайда алтын тұғырға көтерілген ауыр атлет Илья Ильин арада бірнеше жыл өткен соң жүлдесінен айырылды. Оған «допинг қолданды» деген ауыр айып тағылды. Күміспен күптелген Таймұраз Тигиев (еркін күрес) пен Ирина Некрасова (ауыр атлетика) және Мария Грабовецкая (ауыр атлетика) мен Әсет Мәмбетов те (грек-рим күресі) дәл сондай жазаға ұшырады. Кейіннен олардың бірде-біреуінің жолдары оңғарылмады. Есесіне зілтемірші Алла Важенина күміс медалін алтынға алмастырды. Себебі Бейжіңде оның алдын орап кеткен қытайлық Цао Лэйдің рұқсат етілмеген дәрі-дәрмекті пайдаланғаны белгілі болды. Сол жарысты қола жүлдемен қорытындылаған грек-рим күресі шебері Нұрбақыт Теңізбаевқа арада сегіз жыл өткен соң күміс медаль табыс етілді. Жартылай финалда қазақ балуанын ұтып, екінші орынды иеленген әзербайжандық Вугар Рагимовтің да «таза емес» екені жалпақ жұртқа жария болды. Қытайдың астанасында жеңіл атлетиканың үш қарғып секіру жаттығуында төртінші сатыға тұрақтаған Ольга Рыпакованың екі бірдей қарсыласы – ресейлік Татьяна Лебедева мен грекиялық Хрисопии Девецидің қитұрқы әрекеттерге барғаны белгілі болды. Ольга күміспен күптелді. Нәтижесінде, 2 алтын, 3 күміс және 4 қоланы еншілеген Қазақстан құрамасы Бейжің Олимпиадасында 29-орынды иеленді.

Тағы бір айта кетерлік жайт, осы Олимпия ойындарынан кейін Үкімет тарапынан отандық спортшыларға берілетін сыйақы мөлшері әжептәуір артты. Бұған дейін бас жүлде 100 мың, күміс медаль 75 мың және қола медаль 50 мың АҚШ долларына бағаланса, осы жарыста алтын тұғырға көтерілген саңлаққа 250 мың және жүлде­герлерге 150 мен 75 мың доллардан табыс етілді.

Лондон – 2012

Тұманды Альбион елінде орасан зор табысқа кенелген еліміздің спортшылары барша жанкүйерге қуаныш пен шаттық сыйлады. Дүбірлі додада 7 алтын, 1 күміс, 5 қола медальды олжалап, жалпы­есепте 12-орынды иелендік. Бұл – бұрын-соңды болмаған көрсеткіш еді! Бірақ көп кешікпей қуанышымыз су сепкендей басылды. Ұлыбританияның төрінде Қазақ елінің әнұранын шырқатқан төрт бірдей ауыр атлетіміз – Зүлфия Чиншанло, Майя Манеза, Светлана Подобедова және Илья Ильинге ауыр айып тағылды. Себебі сол баяғы – допинг! Зілтеміршілер чемпиондық атақтарынан айырылып қана қоймай, түрлі мерзімге үлкен спорттан шеттетілді. Соның салдарынан жерлестерміз Лондондағы жарыстың жалпы есебінде бірден 13 сатыға төмендеп, 25-орынды қанағат тұтуға мәжбүр болды.

Лондон Олимпиадасында 69 кг салмақ дәрежесінде өнер көрсеткен ауыр атлет Анна Нұрмұхамбетова үздік бестікті түйіндеген еді. Алайда арада біраз уақыт өткен соң Беларусьтың қос спортшысы – аталған жарыстың қола жүлдегері Марина Шкерманкова мен төртінші сатыға жайғасқан Дина Сазановецтің допинг қолданғаны анықталды. Соның арқасында Нұрмұхамбетова үшінші орынға көтерілді. Көп ұзамай күміс медальды иеленген румыниялық Роксана Кокоштың да қанынан рұқсат етілмеген дәрі-дәрмектің нышаны табылды. Осылайша, Лондон Олимпиадасының күміс жүлдесі біздің қызға бұйырды. Оны таяуда ғана Перуде өткен жасөспірімдер арасындағы әлем біріншілігі барысында Халықаралық Олимпиада комитетінің (ХОК) құрметті мүшесі Иван Дибос Аннаға салтанатты түрде табыс етті. Сөйтіп, арада 12 жыл өткеннен соң жүлде өз иесін тапты. Зілтемірші қыздың осы табысының арқасында Қазақстан құрамасы жалпыесепте сәл болса да жоғарылап, 23-орынға көтерілді.

Рио-де-Жанейро – 2018

Оңтүстік Америка құрлығындағы додада 104 отандасымыз спорт­тың 17 түрі бойынша бақ сынады. Нәтижесінде, 17 жүлдеге иелік еттік. Оның 2-еуі алтын, 5-еуі күміс және 10-ы қола. Жалпы есептегі орнымыз – 30. Әрине, осындай байрақты бәсекеде 17 жүлде алу аз олжа емес. Бұрын-соңды дәл осылай қанжығамыз майланған жоқ еді. Десек те алтынның аздығы командалық сайыста жоғарылай алмауымызға кедергі келтірді. Негізі біз Рио Олимпиадасы аяқталған тұста 22-сатыға табан тіреген едік. Бірақ ауыр атлеттер сайысында топ жарған Нижат Рагимовтің бас жүлде олжалау үшін допингтің «көмегіне» жүгінгені анықталды. Соның кесірінен біраз сатыға төмендедік.

Тағы бір айта кетерлік жайт, зілтеміршілер сайысында 85 кг салмақ дәрежесінде күш сынасқан Денис Уланов пен румыниялық Габриэл Сынкрэян бірдей нәтиже көрсетті. Екеуі де қоссайыста 390 ұпай жиды. Ауыр атлетиканың ережесіне сай ондай жағдайда кімнің жеке салмағы жеңіл болса, сол спортшының асығы алшысынан түсуге тиіс. Сөйтіп, Сынкрэянның бағы жанып, ол қола медальды иеленді. Біздің Уланов төртінші орында қалып қойды. Көп ұзамай «былықтың» беті ашылды. Балқан түбегінің беткеұстары допинг қолданғаны үшін жүлдеден қағылды. Арада екі жыл өткеннен кейін Ашғабадта өткен әлем чемпионаты барысында Бүкіләлемдік ауыр атлетика федерациясының (IWF) президенті Тамаш Аян Рио Олимпиадасының қола медалін біздің Денистің мойнына ілді.

Токио – 2020

2020 жылы Токиода алауы тұтануға тиіс Олимпия ойындары жер-жаһанды шарлаған коронавирус індетінің салдарынан бір жыл кейінге шегерілгені баршаға аян. Бұл – ел тарихындағы ең сәтсіз Олимпиада. Күншығыс еліне 97 спортшымыз аттанғанымен, ұлы дүрмекте әнұранымыз бірде-бір рет шырқалған жоқ. Бас жүлдені олжалау былай тұрсын, тіптен күміске де қол жеткізе алмадық. Сенім артқан серкелеріміздің сегізінің ғана қола медальды иеленуге ғана шама-шарқы жетті.

Жапонияның астанасында ел сенімінің ақталмауы салдарынан командалық сайыста 83-орынға сырғып түстік. Алпауыттарды айтпағанда, бұрындары тек артымыздан сығалап жүрген Өзбекстан, Грузия, Уганда, Эквадор, Қатар, Багам аралдары, Филиппин, Индо­незия, Фиджи, Эстония, Бермуд аралдары, Пуэрто-Рико, Моңғолия, Сан-Марино, Иордания, Малайзия, тіптен Қырғызстан мен Түрікменстан спортшылары отандастарымыздың алдын орап кетті.

Сөйтіп, 1996-2001 жылдар аралығында алауы тұтанған жеті жазғы Олимпия ойындарында ел құрамасы 14 алтын, 22 күміс және 34 қола медальды олжалады. Барлығы – 70 жүлде! Ең көп олжаға кенелген боксшылар. Шаршы алаңды шайқағандар 24 рет (7 алтын+7 күміс+10 қола) жеңіс тұғырына көтерілді. Жеңіл атлеттер (2+2+4) мен ауыр атлеттердің (1+3+4) де көрсеткіштері көңіл көншітерлік. Олардың әрқай­сысының қоржынында сегіз жүлдеден бар. Сондай-ақ жаһандық додада грек-рим күресі (1+2+2), велоспорт (1+1+0), қазіргі бессайыс (1+0+0), жүзу (1+0+0), еркін күрес (0+2+4), дзюдо (0+2+2), нысана көздеу (0+2+1), әйелдер күресі (0+1+4), каратэ (0+0+2) және таеквондодан да (0+0+1) медальдыі иелендік.