ПАРЛАМЕНТ

Бұлар – деректі киноға лайық тұлғалар Соңғы уақытта Шәкен Айманов атындағы «Қазақфильм» акционерлік қоғамы ұжымының «Ғасырлар аңсаған азаттық» «Қазақстан жолы. Тәуелсіздік хроникасы» сериясымен деректі киноленталар жасап, қазақстандықтардың назарына ұсына бастағандығы әбден құптарлық игі іс. Бұл Қазақстанда кино индустриясының да бүгінгі күн талабына сай дамуға бет алғандығын айғақтайтын сыңайлы. Ел тәуелсіздігін алудағы және сол тәуелсіздікті орнықтырудағы, тарихтың аса қысқа мерзімінде Қазақстанды әлемнің дамыған елдерінің қатарына қоса білген Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың тарихи рөлі «Мемлекет басшысы» және «Елбасы» атты деректі киноленталарда жан-жақты әрі терең көрініс тауып, жұртшылықтың шынайы ілтипатына ие болды. Сонымен бірге, Шәкен Айманов, Мырзатай Жолдасбеков, Нұрлан Оразалин жайында түсірілген деректі киноленталар да біздің бүгінгі де, ертеңгі де тарихымыздың беттері болып қалары анық. «Қазақфильмнің» кенжелеу қалып бара жатқан осы бір деректі кино түсіруді қолға алып отырғандығына ризашылығымызды білдіре отырып, биыл туғандарына 100 жыл толғалы отырған халқы­мыздың біртуар перзенті, даңқты панфиловшы, Кеңес Одағының Батыры, Қазақстан ғылымына еңбек сіңірген қайраткер, жазушы, әдебиет зерттеушісі, педагог, филология ғылымдарының докторы, академик, профессор, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, көрнекті қоғам қайраткері Мәлік Ғабдуллин және кезінде ұлттық сананы оятып, қоғамда рухани қозғалыс тудырған, елеулі құбылыс деп танылған «Көшпенділер» тарихи трилогиясының авторы, қазақтың классик жазушысы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Ілияс Есен­берлин жайында деректі кинолар түсіріліп, жұртшылықтың назарына ұсынылса, нұр үстіне нұр болар еді. Мұның осы екі кесек те дара тұлғаның 100 жылдық мерейтойларына арналған мәнді бір шара болып шығатынына да күмән жоқ. Жабал ЕРҒАЛИЕВ, Сенат депутаты.

Ел экономикасын қажетті арнаға бағыттаған құжат

Андрей БЕГЕНЕЕВ, Мәжіліс депутаты, «Нұр Отан» партиясы фракциясының мүшесі. Қазақстан Президенті Н.Ә.На­­зар­баевтың жыл сайын­ғы Жол­дауы­ның бір-бірінен өзін­дік ерек­шеліктері бар. 2014 жыл­ғы 11 қара­шадағы Жолдау креа­тив­ті­лі­гімен әрі дер кезінде жария етілгенімен ұтым­ды болып отыр. Мемлекет бас­шысы әлемдегі оқи­ға­ларды, жаһан­дық экономикада бола­тын өзге­ріс­терді алдын ала бол­жай біле­тін қабілетке ие екенін тағы да бір дәлелдеді. Болуы ықтимал сын-қатер­лер­ге қалай жауап беру қажет­тігін дұрыс таба білу оңай емес. Әр­бір мемлекет үшін ха­лық­тың әл-ау­қа­тын қалыпты ұстау, экономика­ны дамыту маңызды болмақ. Бірақ соған қалай қол жеткізуге болады? Елбасы осы Жолдауда таяу бес жылдың ішінде қандай істер ат­қарылуы тиіс екенін, қандай сала­ларды дамытуға баса мән бері­ле­тінін жеке-жеке, орындалуын кезең-кезеңге бөліп айтып бер­ді. Бұл жерде енді жаңа бағдар­лама­лар­ды ойлап табу қажет емес. Халық­тық ұғыммен айт­қанда, «жаңа­дан вело­сипед ойлап шығарудың қажеті жоқ». Бұрын елдердің дамуы өз ар­насында ғасырлар бойы бір қа­лыппен және баяу ағып жатқан өзен­дей еді. Ал қазір өзгеріске толы ғалам. Бүгінде барша дү­ние беймаза күй кешуде. Эко­но­миканың тұрақсыздығы, сая­си көзқарастардың сәйкес кел­меуі сияқты келеңсіздіктер белең алуда. Қаржы дағдарысы бір­де Америка құрлығын, енді бір­де Еуропаны теңселтіп жатыр. «Нұрлы Жол» Жолдауының негізгі бағыты – біздің ел­дің саяси-экономикалық, әлеу­меттік дәліздерін құру. Бұл көліктік-логистикалық, ин­дустриялық, энер­гетикалық, тұрғын үй-ком­муналдық шаруа­шылығын, әлеуметтік инф­рақұрылымдарды дамыту жолдарында көрініс тапты. Қаржы дағдарысына және басқа да проблемаларға қарамастан, біз Президенттің жүргізіп отыр­ған саясатының арқасында әлеу­­меттік салаға бағытталған қаржы көлемін сақтап қалдық. Біздің жылдар бойы жинаған резервіміз бар. Жаңа Жолдауда Ұлттық қордан қандай салаға қанша қаржы бағытталатыны нақты атап көрсетілді. Бүгінгі таңда мұнай бағасы төмен тү­сіп тұрса да, Елбасы халықты жар­қын болашаққа сендіріп отыр. Жолдауға назар аударсақ, әлеуметтік саланы және тұр­ғын үй кешенін дамыту, экономиканың барлық са­ласы бойынша қандай істер атқарылатыны нақты айқын­далғанын анық көреміз. Елбасы Қазақстанның экономикалық әлеуетін қажетті негізгі бір арнаға бағыттап отыр. Осы жерде атай кететін бір жайт – 2015 жылдан жаңа республикалық бюджет жос­пары іске асы­­рыла бастады. Үкімет пен Пар­ла­менттің шұғыл жұмыс істеуінің арқасында Мемлекет басшысының жаңа Жолдаудағы берген тапсырмалары үш жыл­дық бюджет туралы заңда толықтай көрініс тапты. Сөй­тіп, «2015-2017 жылдарға ар­нал­ған республикалық бюд­­жет туралы» заң жобасын 19 қараша күні Мәжіліс ма­құл­да­ды. Ал 25 қарашада Пар­ла­мент Сенаты қабылдады. 28 қараша күні Мемлекет басшы­сы «2015-2017 жылдарға ар­нал­ған республикалық бюджет туралы» Заңға қол қойды. Бюд­жет кодексіне сәйкес қалып­тас­тырылған бұл заңда 2015-2019 жыл­дарға арналған әлеуметтік-эко­номикалық даму болжамы мен бюджет параметрлері толық ескерілді. Мемлекет басшысының тап­сырмасына сәйкес еліміздің әлеу­меттік салаға бағытталған қара­­жаты еселене түсті. Білім беру мен ғылым саласының шы­­ғыс­тары ұлғайтылды. Ден­сау­лық сақтау жүйесіндегі шы­ғыстар да бірнеше есеге артып отыр. 2015-2017 жылдары Ин­дус­триялық-инновациялық даму мемлекеттік бағ­­да­рлама­сының екінші кезе­ңін іске асыруға 232,9 млрд. тең­ге қарастырылды. Әрине, бұрынғы кездегідей кең көсілетін заман емес. Әскери тілмен айтқанда, «Белбеуді барынша тарылтып тағу керек». Басқаша болуы мүмкін емес. Ең бастысы, бюджеттік бағдарламалар тиімді іске асырылуы тиіс. Елбасы мемлекет қаражатының бір тиынына дейін қайда жұмсалғаны есепке алынатынын айтты. Үкіметке осы қаржылардың тиімді әрі оңтайлы пайдаланылуын қамтамасыз ету жөнінде тапсырма берді. Бар­лық әкімдерге айрықша жауап­кер­шілік жүктеліп отыр. Ал «Нұр Отан» партиясы барлық деңгей­лерде қатаң партиялық бақылау орнатуы тиіс екенін ескертті. 2015-2017 жылдарға арнал­ған республикалық бюджет жоспары тиімді пайдалану жүйесінің негізін қалайды және Үкімет пен Парламент жұмысына сынақ болады. Бюджет жоспары орындалуы барысында қаржы тапшылығы орын алуы ықтимал. Бірақ одан қорқудың қажеті жоқ. Кездескен қиындықты жүріп келе жатып еңсеру қажет. Белгі­ленген бағытта өмір сүріп, алға жүруіміз керек. Президент Тәуелсіздік күнін­де сөйлеген сөзінде «Адам өзінің жауын да, досын да өзі таңдайды, ал көршіні Құдай береді» деген халық нақылын алға тартты. Қазақтардың қашан­да көршісіне, қонағына құрметпен қарайтынын жақсы білемін. Қазақ халқының менталитеті осындай. Шетелдік әріптестеріміздің, өзге халық­тардың Қазақстан туралы жақсы пікірін естігенде, көкейі­мізге мақтаныш сезімі ұялай­ды. Біздің халқымыз өте қонақжай, сондай-ақ, әлемде және көрші елде болып жатқан жағдайларға бірден назар аударады. Елбасының кемеңгер саясаты мен халықтың ізгі ниетінің арқасында мем­лекетіміздің болашағы зор болады деп ойлаймын. Дамыған 30 елдің қата­рына қосылу мақсаты алға қойыл­ғаны белгілі. Ал біз оған әлде­бір ұрандармен емес, нақты жүйеленген бағдар бойынша жете­тін боламыз. Мемлекет басшы­сының «Нұрлы Жол» Жолдауы – нақты істер кезең-кезеңімен жүзеге асырылатын бағдарлама.

 Несиелендірудің тиімді жолын қарастыру керек

Палата Спикері Қабиболла Жақыповтың төрағалығымен өткен жалпы отырыста Парламент Мәжілісінің депутаты Николай Кузьмин Премьер-Министр Кәрім Мәсімовке депутаттық сауал жолдады. Онда төмендегі мәселе қозғалып, былай делінеді: «Өзіңізге белгілі, 2014 жылдың 11-14 қарашасында Қазақ­стан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Нұрлы Жол – болашаққа бастар жол» атты Қазақстан халқына Жолдауын түсіндіру мақсатында республикалық ақпараттық топтардың құрамында Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжі­лісінің депутаттары ел өңірлерінде, оның ішінде Шығыс Қазақстан облысында болып, ауыл тұрғындары мен шаруа қожалықтары басшыларымен кездескен еді. Шаруа қожалықтарының басшылары екінші деңгейдегі банктердің ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілерді техника, тыңайтқыштар алуға және айналым қаражатын ұлғайтуға несие беруге құлықсыз екендігін хабарлап, көп арыз-шағымдарын жеткізді. Бәрімізге белгілі, 2014 жыл ауыл шаруашылығы үшін қиын кезең болды, көптеген шаруашылықтар егіндерін жинай алмады және болжаған табыстарына қол жеткізе алмады. Өз кезегінде, екінші деңгей­дегі банктер үш жылдан аспаған техниканы кепілге алады, ал егер бес жылдан асса, оны металлолом бағасынан сәл жоғары бағалайды. Осындай кепілдік жағдай жылжымайтын мүлікте де бар. Соңғы бес жыл бедерінде екінші деңгейлі банк­тер өздерінің шарты бойынша үлкен жеңілдікпен кепілдіксіз тұтынушылық несиелер берумен әуестенген, соның салдары несие қаражатының үлкен бөлігінің қайтарылмауына әкеліп соқтырды. Мемлекет басшысы осы жағ­дай­ға жеке көңіл аударды және екінші деңгейдегі банктердің проблемалық несиелерін сатып алу үшін Үкіметке 250 миллиард теңге бөлу туралы тапсырма берді. Бүгін ресейлік рубльдің құнсыздануына байланысты қазақстандық ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу­шілер төмен бағамен өнімді Ресейден сатып алуда, ал біз­дің шаруа қожалықтары өз өнімдері­нің бағасын төмендетуге мәжбүр. 2014 жылғы қолайсыз ауа райы, Ресей Федерациясындағы көршілерімізде ауыл шаруа­шылығы және ет өнімдері бағасының арзан болуы және екінші деңгейдегі банктердің ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілерді несиелендіруге құлықсыздығы сияқты факторлар 2015 жылғы көктемгі егіс жұмыстарын көптеген шаруа қожалықтары тиісті деңгейде атқара алмауына себеп болуы мүмкін. Мемлекет басшысы «Нұр­лы Жол – болашаққа бас­тар жол» атты Жолдауында эко­номиканың нақты секторлары мен өндірушілерді, соның ішінде аграрлық секторды қолдау қажеттігін баса айтты. Бірақ, екінші деңгейдегі банк­тер, өздерінің коммерциялық мүдделеріне байланысты, өз несиелендіру саясатын, бұл жерде көпшілігі шағын және орта бизнес өкілдері болса да, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілерді белсенді несие­лендіру жолына қарай өзгертер емес. Осы айтылғандарды және көктемгі егіс жұмыстарының басталуына аз уақыт қалғанын ескере отырып, сізден Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің екінші деңгейдегі банктермен бірлесе отырып, отандық ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілерді несиелендірудің тиімді саясатын дайындауына көмек беруіңізді сұраймын».

Тағы да «Жол жүрісі туралы»

Заң жөнінде немесе ережелерді бірте-бірте енгізу керек

Менің осы шағын мақаланы жазуыма 2014 жылғы 17 сәуірдегі «Жол жүрісі туралы» Заңның жекелеген ережелері мен Үкіметтің 2014 жылғы 13 қарашадағы №1196 қаулысымен бекітілген Жолда жүру ережелерінің күшіне енгізілуіне жұртшылық арасында туындаған теріс пікір себеп болып отыр. Ерекше пікірталас балаларға арналған авто­орынтақ орнатуға; тоқтатылған көлік құралына жол полициясының қыз­мет­кері келуге міндеттелген уақытқа; жолда жүру қауіпсіздігіне әсер ететін қо­сым­­­ша жабдыққа; көлік қорабына аэро­графиялық бейнелер салуға; дәрі-дәрмек қорапшасының жаңа құрамына және тағы да басқа мәселелер қарастырылған ережелерге қатысты өрбіді. Бұқаралық ақпарат құралдары мен интернет ресурстарындағы қоғамдық пікірге жүргізілген мониторинг осы мәселелердің себебі, Парламент депутаттары қабылдаған заңдар сапасының төмендігінен деген болжам жасалғанын көрсетіп отыр. Бірақ, Парламент қабылдаған кез келген заң қойылатын барлық талаптарға сәйкес, мемлекетте қалыптасқан өзекті қоғамдық қатынастарды реттейді және халықаралық стандарттарға жауап береді. Балаларға арналған автоорынтақ орнатуды міндеттеу негізді және өз уақытында енгізіліп отыр. Мәселен, Қазақстанда 2014 жылы кәмелетке толмаған жолаушылар қатысқан 1399 жол-көлік оқиғасының салдарынан 89 бала қаза болды және 1704-і түрлі деңгейдегі жарақат алды. Тек биылғы 1-7 қаңтар аралығында 6 жолау­шы бала қаза болып, 17-сі жарақат алды. Осы айтылғандарды ескере келгенде, көңіл толмаушылық заң мәтіндерін зерделеу­ге қатысты емес, оны іс жүзінде қолданудан туындағаны белгілі болып отыр. Заң қандай жақсы болса да егер де ол қолданылмаса, немесе дұрыс қолданылмаса қоғамда міндетті түрде жағымсыз әсер туындатады. Ондай мысалдар жеткілікті. Енді «Жол жүрісі туралы» Заң мәсе­ле­леріне оралсақ, Парламент Үкіметке оның бекітілуіне не үшін жарты жыл мерзім бергенін еске түсірейік (сонымен бірге, қазіргі кезде заңның көңіл толмаушылық туындатып отырған осы ережесін қолдануға әзірлік үшін Үкіметтің негізделген өтініші болса, одан да көп берілер еді). Бұл жарты жыл атқарушы органдарға тиісті мем­лекеттік органдар заң талаптарын іске асыру жөніндегі ұйымдастыру, техникалық, түсіндіру және басқа да әзірлік шараларын қабылдау үшін берілген болатын. Дегенмен, көріп отырғанымыздай, бұл жұмыстар атқарылған жоқ. Парламент Үкіметтің және орталық органдардың міндеттерін ажырату жөніндегі бірқатар заңдар қабылдады, онда министрліктер мен ведомстволардың өкілеттіктері елеулі түрде кеңейтілді және олардың қызметіндегі тапсырылған учаскелерге басшыларының дербес жауапкершілігі бекітілді. «Жол жүрісі туралы» Заңның 10-бабының 3) тармақшасына сәйкес, құқықтық тұрғыда ағарту және халықты хабардар ету мәселелері Ішкі істер министрлігіне бекітілген болатын. Бірақ қоғам өмірі үшін осындай маңызды заң қабылданғаннан кейін уәкілетті органдар Жолда жүру ережесін әзірлеумен және оны Үкіметке енгізумен шектелді. Ол, тіпті, барлық әзірлік жұмыстарын алмастыратындай көрінді. Өздері де жиі шатаса отырып және оны қалай орындауды жете түсінбей бір сәтте жұртшылыққа талаптарды қоя бас­тады. Нәтижесінде заңды қабылдаған Парла­мент депутаттары мен қаулыны қабыл­даған Үкімет барлық жағымсыз пікірді естуге мәжбүр болды. Бұл заң ереже­лерін іске асыруға тиісті әзірлік жұмыс­тарын қамтамасыз етпеген уәкілетті мем­ле­кеттік органдардың қанағаттанғысыз жұмыстарының салдары еді. Осыған байланысты Үкіметке аталған мәселе бойынша өз қаулысын әзірлеуді ұсынамын. Әзірлік кезеңі өтіп кеткенімен ештеңе істелмегендігін және заңның күшіне енгендігін ескере отырып, бұл ережелерді бірте-бірте енгізудің ережесін әзірлеу керек. Техникалық, ұйымдастыру, түсіндіру шаралары қауіпсіздіктің техникалық құралдармен, оның ішінде балаларға арналған автоорынтақтармен бірінші кезекте жабдықталуы тиіс автокөлік түрлері айқындалатын ұстанымды қолдана отырып қамтамасыз етілуі, сондай-ақ, осы талаптар қолданылмауға тиісті автокөлік тізімі белгіленуі тиіс. Мәселен, мынадай автокөлік түрлеріне: қалалық жерлерде балаларды тұрақты түрде тасымалдайтын жеке автокөлік иелеріне; халықаралық рейстерге шығатын таксилерге балаларға арналған автоорынтақпен) жабдықталуға тиісті талаптарды бекітуді ұсынамын. Бұл талаптар балаларды тұрақты тасымайтын қалалық такси және қызмет көліктеріне қолданылмауға тиісті. Сондай-ақ, автоорынтақтармен жаб­дықтау үшін автокөліктің техникалық мүмкіндіктерін де ескеру керек. Мәселен, автомобильге техникалық сипаты бойынша жүргізушімен бірге 5 адам (яғни, 4 жолаушы) отыра алатын болса, авто­орынтақтар орнатылғаннан кейін көлікпен соншама жолаушы тасымалдауға болмайтыны, өйткені, бәрі бірдей сыймайтыны түсінікті. Бұл талаптардың, әсіресе, көпбалалы отбасыларға тікелей қатысы бар. Сондықтан жол инфрақұрылымының жағдайын, көлік тасқындарының тығыз­дығын, елді мекендердің түрлерін (елорда, облыстық, аудандық маңызы бар қалалар, село, ауыл, және т.б. сипаттарын) ескеру керек болады. Жол полициясы қызметкерлерінің кәсіби даярлық деңгейімен қатар (оларды қайта аттестаттаудан өткізуге дейін), заң талаптарын білуіне ғана емес, заңмен қорғалған азаматтар құқықтарын сақтауына да ерекше назар аударылуы тиіс. Дулат ҚҰСДӘУЛЕТОВ, Сенат депутаты.

Елі ерін ұмытпақ емес

«Егемен Қазақстан» 2014 жылғы 27 желтоқсандағы нөмірінде Мәжіліс депутаты Жексенбай Дүйсебаевтың биыл туғанына 100 толуына байланысты мемлекет қайраткері Жұмабек Тә­шенов­тің мерейтойын лайықты атап өту және жастар үлгі тұтар есімін есте қалдыру мәселелерінің қалай шеші­летіндігін сұрап, Премьер-Министр Кәрім Мәсімовке жолдаған сауалы туралы «Жарқын есімін жадымыздан шығармайық» деген мақала жариялаған еді. Сол сауалға жуырда жауап келіпті. Онда Жұмабек Тәшенов­ке қатысты бұрын ат­қа­рылған біршама шаралар теріліпті. Соның ішінде 1997 жылы Оң­түстік Қазақстан облы­сы­ның Арыс қаласындағы орта мектепке, сондай-ақ, Астана мен Алматы қалаларының орта­лық көшелеріне оның есімі беріл­гендігі айтылыпты. Ал жақында жасалатын шаралар қатарында Солтүстік Қазақстан об­лысының әкімдігі Петропавл қала­сындағы №20 қазақ орта мектебіне оның есімін беру туралы ұсыныс жасағаны және ол Үкімет жанындағы рес­публикалық ономастика комис­сиясында қаралып, оң шешім тапқаны, қорытындысы Солтүстік Қазақстан облысының әкімдігіне жолданғаны жет­кізіліпті. Енді биыл аталмыш мектепке есіл ердің есімі берілер деген үміт бар. Жұмабек Тәшенов ұзақ жылдар бойы Солтүстік Қазақстан облысында басшылық қызметтер атқарып, аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуына өзінің зор үлесін қосқаны белгілі. Соны­­мен қатар, ол – ұлттық құн­ды­­лықтардың сақталуына, қазақ кадрларының өсуіне ба­тыл­­дықпен көмек жасап, ық­пал еткен жан. Оның өжет қи­мылды ерен істерді атқара біл­ген­дігін солтүстікқазақстан­дық­тар күні бүгінге дейін құрмет­пен еске алып отырады. Осы облыстан Ж.Тәшенов Ақ­төбе облысы обкомының бірін­ші хатшылық қызметіне өсіп кеткен еді. Сондықтан да сол­түс­тік­қазақ­стан­дық­тар­дың оның есімін есте қалдыру мақсатында атқарып жатқан істері өте орынды деп білеміз. Сондай-ақ, 100 жылдық мерейтойды атап өту шеңберінде былтырғы 28 сәуірде туған жері Астанадағы №10 мек­теп-гимназияға Жұмабек Тәшенов есімін беру туралы мәсе­ле қала­­лық ономастика комис­сия­­сында қаралып, оң ше­шім қабылданыпты. Премьер-Ми­нистрдің жауа­бында енді Астана қаласы әкімі мен қалалық мәслихаттың бірлескен шешімінің жобасы әзірленіп, ол сессияның қарауына енгізілетіндігі туралы айтылыпты. Сөйтіп, 100 жылдық мерейтойдың қарсаңында мектеп-гимназияға Жұмабек Тәшенов есімі беріліп қалатын шығар. Жауапта ердің ескерткішін орнату ту­ралы мәселе қозғал­ма­ған. Алайда, бір кез­д­е оған да қол жеткізілер деген үміт зор. Жақсыбай САМРАТ, «Егемен Қазақстан».

Фотокүнделік

Суреттерді түсірген Ерлан Омаров.