Инфографиканы жасаған – Амангелді Қияс, «EQ»
Иә, барлығының мақсаты – елдің болашақ тәрбиелі, танымы терең, білімді буынын қалыптастыру. Бұл белесті бағындыруға әлбетте оң өзгеріс, тың әдіс, кез келген сәтке сақадай сай әзірлік пен жауапкершілік қажет. Әне-міне дегенше жаңа оқу жылы басталғалы жатыр. Балабақшалар тәрбиеленушілерін, мектептер оқушыларын, колледждер студенттерін қабылдауға толық дайын ба? Биыл қандай өзгерістер бар? Қыркүйек қарсаңында білім жүйесінің әр сатысында жаңа оқу жылына байланысты жаңалықтар мен дайындық деңгейіне шолу жасап көрген едік.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту. Елімізде 2-6 жас аралығындағы шамамен 1 млн баланы қамтитын 11 472 мектепке дейінгі ұйым жұмыс істейді. Оқу-ағарту министрлігіне қарасты Мектепке дейінгі білім беру департаментінің дерегіне қарағанда, 2024 жылдың соңына дейін мектепке дейінгі ұйымдарда 77 мыңнан аса жаңа орын ашу жоспарланған. 2024 жылдың үш айында 8 849 орынға арналған 125 мектепке дейінгі ұйым пайдалануға берілді. Жаңа орындарды ашу жұмыстары мектепке дейінгі ұйымдарды салу, жұмыс істеп тұрғандарын қайта жаңғырту және кеңейту, жалпы білім беретін мектептер жанындағы, тұрғын үй кешендерінің бірінші қабаттарындағы шағын орталықтар желісін кеңейту, жекеменшік мектепке дейінгі ұйымдарда мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыру арқылы көзделіп отыр. Соңғы 5 жылда балабақшаға жолдама алудың кезегі екі есеге төмендеді. Бүгінгі таңда 2-6 жастағы балаларды қамту 91% құрайды. Биыл бұл көрсеткішті 92,5%-ға жеткізу жоспарланған. Осы білім сатысындағы жаңалыққа келсек, еліміздің мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында мектеп жасына дейінгі балалардың даму картасы енгізілді. Бұл карта балалардың дамуын бақылауға, олардың бойында дағдылардың қаншалықты қалыптасқанын бағалауға мүмкіндік береді.
Мектепке дейінгі білім беру департаментінің директоры Манар Адамова атап өткендей, аталған карта бастауыш сынып педагогтеріне балалардың мектеп бағдарламасын одан әрі меңгеруінде маңызды құрал болмақ. Карта цифрлық форматқа ауыстырылып, Ұлттық білім беру деректері базасымен интеграцияланған, мектептерге ақпаратты беруде мектепке дейінгі және бастауыш білім арасындағы үздіксіз байланысты қамтамасыз етеді.
«Мектепке дейінгі жастағы балалардың даму картасы әр баланың қажеттіліктерін тереңірек түсінуге, оны мектепте сәтті білім алуға дайындауға мүмкіндік береді. Картада дамудың барлық маңызды қырлары көрсетілген: физикалық жағдайы, Типтік оқу бағдарламасын меңгеру барысында қалыптасатын коммуникативтік, танымдық, зияткерлік, шығармашылық, зерттеу, әлеуметтік-эмоционалдық дағдылары. Мұндай жүйелі тәсіл сапалы білім алуына, балалардың бастауыш мектепке сәтті бейімделуіне ықпал етеді», деп толықтырды М.Адамова.
Біз балабақшаға бармайтын балалардың да мектепке дайындығын, тәрбие мен қажетті білім дағдысын игеруін назардан тыс қалдырмауымыз керек. Мектеп жасына дейінгі баласы бар ата-аналарға осы оқу жылындағы тағы бір жаңалықты айта кеткіміз келеді. Алдағы қараша айында «Беске дейін үлгер» мобильдік қосымшасы іске қосылады. Мектеп жасына дейінгі балалардың ата-аналарына арналған бұл қосымша үйде бала тәрбиелеп отырған ата-аналарға денсаулық, тамақтану, тәрбие, дағдыларды қалыптастыру мен дамыту, өзара қарым-қатынас құру бойынша танымдық ақпарат береді. Қосымшаның мазмұны әлемдік институттардың нейробиологиялық зерттеулерінің ғылыми деректері негізінде әзірленген және біздің мәдени-тарихи құндылықтарымыз ескерілген. Департамент директоры М.Адамованың айтуынша, аталған қосымша қазір Қарағанды, Шығыс Қазақстан, Қызылорда, Ақтөбе облыстарының мектепке дейінгі ұйымдарымен бірлесіп қанатқақты режімде сынақтан өтіп жатыр. Оны толық масштабтау қараша айында жүзеге асырылады. Сондай-ақ оның мазмұны сабақтарға арналған идеялар мен тәжірибелік кеңестер ұсыныла отырып, консультациялық орталықтарда пайдаланылады. Мобильді қосымша мектепке дейінгі ұйымдардың консультациялық пункттерінде қолжетімді болады. Ата-аналар мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеу, дамыту мәселелері бойынша тәулік бойы әдістемелік және психологиялық көмек ала алады.
«Жайлы мектептер» – қазақтілді
Орта білім. Білім саласының бұл сатысына келгенде ата-аналар мен оқушыларды «Алғашқы қоңырау қай күні соғылады?» деген сұрақ көбірек мазалайды. Өйткені 1 қыркүйек – Білім күні жексенбіге тұспа-тұс келіп тұр. Ең алдымен осы сұрақтың басын ашып алайық. Аталған мәселеге Оқу-ағарту министрлігі: «Білім күніне арналған салтанатты іс-шара еліміздің барлық өңірінде дәстүрлі түрде 1 қыркүйекте болады. 1 және 11-сынып үшін 1 қыркүйекте «Мектебім – мейірім мекені» тақырыбында салтанатты жиын өтеді. 2 қыркүйекте – жаңа оқу жылының бірінші күні – «Менің Отаным – Қазақстан» тақырыбында Бірыңғай сынып сағатымен басталып, сабақ кестесіне сай жалғасады», деп жауап берді.
Министрліктің ақпаратына сәйкес, педагогтердің еңбегіне ақы төлеуге қатысты Еңбек кодексінің 79-бабы бойынша жұмыс беруші қызметкердің нақты жұмыс істеген және жұмыс істемеген уақытының есебін жүргізуге міндетті. Демалыс және мереке күндері жұмыс істеген қызметкердің қалауына қарай басқа демалыс күні беріледі немесе қызметкердің күндік (сағаттық) мөлшерлемесі бойынша кемінде екі есе мөлшерде ақы төленеді.
Бүгінгі таңда республика бойынша 7 859 мектеп жұмыс істейді. Қолайлы орта құру мақсатында 280 мектепте күрделі жөндеу жұмысы жүргізіліп жатыр. Осы жылдың 20 тамызына дейін «Жайлы мектеп» ұлттық жобасын іске асыру аясында алғаш рет 20 мектеп іске қосылды. Министрліктен «жайлы мектептердің» оқыту тілі туралы арнайы сұрағанымызда, «қазақтілді болады» деген жауап алдық. 2024 жылы 536,0 мың жаңа оқушы орнына арналған 302 мектепті пайдалануға беру жоспарланып отыр. Бұл 92 үш ауысымды және оқушы орны тапшылығы бар 249 мектептің проблемаларын шешуге мүмкіндік береді. Биыл 1 383 роботтехника (214), химия (290), биология (307), физика (313), STEM (259) пәндік кабинеттерін сатып алу жоспарда бар. Сондай-ақ шағын қалаларда, аудан орталықтарында, ауылдарда 7 бағыт бойынша (кітапханаларды, асханаларды, жиһаздарды жаңарту, күрделі және ағымдағы жөндеу, пәндік кабинеттер, қауіпсіздік шарттарын жақсарту) 1 000 мектепті жаңғырту жоспарланған.
Қазіргі уақытта Starlink спутниктері 1 879 мектептің 1 731-де орнатылған. Мемлекеттің басым міндеті балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету, олардың құқықтарын қорғау болып қала береді. Өртке және терроризмге қарсы қауіпсіздікті қамтамасыз ету, дабыл түймесінің, бейнебақылау жүйесінің, турникеттердің, лицензияланған күзеттің міндетті болуы жөніндегі талаптар күшейтілді. Алғаш рет білім ұйымдарын қауіпсіздік жүйелерімен барынша жарақтандыру қамтамасыз етілді. Бұл үшін жергілікті атқарушы органдардың 2024-2025 жылдарға арналған өңірлік жоспарлары бекітілді.
Жаңа оқу жылында 7,9 мың білім беру ұйымында 3,9 млн бала оқытылады. 1 қыркүйектен бастап 1,7 млн оқушы тегін тамақтанады. Жыл сайын әлеуметтік осал санаттағы отбасыларға көмек көрсетіледі. Биыл 510 мың баланы мектепке дайындауға тиісті көмек көрсетілді. Осы мақсатта бюджеттен 22,6 млрд теңге қарастырылған.
Қосымша білім. Балалар, әсіресе мектеп оқушыларының жан-жақты дамуында қосымша білімнің маңызы зор. Оқу-ағарту министрлігінің дерегіне сүйенсек, 2023-2027 жылдарға арналған Жол картасы аясында 100 қосымша білім беру нысанының құрылысы жоспарланып отыр, мұның 37-сі – оқушылар сарайы және 63-і – өнер мектебі. Оның ішінде 2023 жылы 9 оқушылар сарайы салынды, жоспарға сәйкес 2024 жылы 13, 2025 жылы 20, 2026 жылы 24, 2027 жылы 34 нысан пайдалануға беріледі. Бұл нысандар оқушылар мен жас таланттарды дамытуға қосымша мүмкіндік ұсына отырып, мәдени және білім кеңістігін кеңейтуге жол ашады.
Инклюзивті білім. Қолданыстағы «Білім туралы» заңында жазылғандай, барлық бала өзінің әлеуметтік, экономикалық, тұрғылықты немесе денсаулық жағдайына қарамастан, сапалы білім алуға құқылы. Осы ретте ерекше білім беруді қажет ететін оқушылар да назардан тыс қалмауға тиіс. Бұл бағыттағы жаңалықтар мен дайындыққа келсек, Оқу-ағарту министрлігі инклюзивті білім беру жағдайында психологиялық-педагогикалық қолдаудың үш деңгейлі моделін енгізіп жатыр.
Бірінші деңгейде сынып жетекшілері мен мұғалімдер балаға сыныпта немесе топта сабақ кезінде қолдау көрсетеді. Екінші деңгей психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу қызметінің мамандарын, оның ішінде педагог-психологтерді, әлеуметтік педагогтерді, арнайы педагогтер мен педагог-ассистенттерді тартуды көздейді. Қажет болған жағдайда үшінші деңгейде сурдопедагогтер, тифлопедагогтер, басқа да сарапшылар, бейінді мамандар қосылады.
Оқу-ағарту министрлігіндегі инклюзивті және арнайы білім беру департаментінің директоры Лаура Бутабаева: «Бұл шаралар оқуда қиындықтары бар барлық балаға білім беру қызметінің сапасын жақсартуға байланысты қабылданған. Психологиялық-педагогикалық қолдаудың үш деңгейлі моделінің нәтижесінде балалар өздерінің қажеттіліктері мен жеке мүмкіндіктеріне барынша сәйкестендірілген қолдау алады. Сонымен қатар бұл әрбір баланың өз әлеуетін арттыруына мүмкіндік беретін инклюзивті білім ортасын қалыптастырады», деді.
Бас-аяғы еліміздің мектептерінде 1 051 инклюзияны қолдау кабинеті жұмыс істейді. Аталған кабинеттерде психологтер, арнайы және әлеуметтік педагогтер, сондай-ақ педагог-ассистенттер ерекше білім беруді қажет ететін балаларға қолайлы жағдай жасап, оларды мектеп ортасына бейімдеуге көмектеседі.
Техникалық-кәсіби білім. Бүгінгі таңда елімізде 772 колледж бар. Оқу-ағарту министрлігі таратқан ақпаратта көрсетілгендей, 2024 жылдың бірінші жартыжылдығының қорытындысы бойынша 104 колледждің материалдық техникалық базасы жақсарды, бұл 2023 жылмен салыстырғанда 64 колледжге артық. Еліміздегі колледждерде 542 мың студент оқиды, олардың 344 мыңы тегін, яғни грант негізінде білім алады. Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес 2025 жылы сұранысқа ие мамандықтар 100% тегін қамтамасыз етіледі. Оқу жылының басында бұл көрсеткіш 90%-ды құрауға тиіс. 2024-2025 оқу жылында республикалық бюджет есебінен мемлекеттік тапсырыс 60 мың орынға артты, осылайша мемлекеттік тапсырыспен 145 мың адамды қамту жоспарда бар. Жалпы, жергілікті және республикалық бюджет қаражаты есебінен мемлекеттік тапсырысты ұлғайту арқылы жастарды, бірінші кезекте 9-сынып түлектерін тегін техникалық және кәсіптік біліммен қамтуды биыл 90%-ға дейін, 2025 жылға қарай 100%-ға жеткізу жоспарланған.
2024 жылғы 1 қыркүйектен бастап колледждердің 278 мың студентіне стипендия мөлшері тағы 50 пайызға ұлғаяды. Яғни екі жыл ішінде студенттерге стипендия 2022 жылғы стипендия мөлшерінен 2 есе өсті. Шәкіртақы мөлшері орта буын мамандықтары бойынша 31 мың теңгеден 41 мың теңгеге дейін, жұмыс біліктілігіне қарай 32 мың теңгеден 43 мың теңгеге дейін артады.
Қазіргі таңда кәсіптік-техникалық білім ұйымдары студенттерді жатақханамен 85 пайыз қамтып отыр. Колледж студенттері үшін 2024-2025 жылдары 2003 орындық 7 жатақхананы іске қосу жоспарланған: 189 орындық 1 жатақхана пайдалануға берілді (Павлодар облысында).
