1993 жылы Орталық Азияның бес мемлекеті – Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан және Түрікменстан Халықаралық Аралды құтқару қорын құруға уағдаласты. Ұйымды құрудағы мақсат Аралдың құрғауының қоршаған табиғи ортаға және өңір халқына теріс әсерін азайту жөніндегі елдердің күш-жігерін біріктіру болды. Қор бірлескен мемлекетаралық экологиялық және ғылыми-практикалық бағдарламалар мен жобаларды іске асырады.
Кездесу барысында трансшекаралық су ресурстарын бірлесіп пайдалану мәселелері, сондай-ақ Арал теңізі бассейніндегі экологиялық және әлеуметтік-экономикалық мәселелерді одан әрі шешу шаралары қаралды.
«Бүгінде мемлекеттеріміздің басшылары су саласына ерекше көңіл бөліп отыр. Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Аралды құтқару ұзақмерзімді халықаралық ынтымақтастықтың басым бағытына айналуға тиіс екенін баса айтты. Қордың басты міндеті – Орталық Азияның су-энергетикалық ресурстарын қорғау, олардың әлеуметтік-экономикалық, энергетикалық, ирригациялық және экологиялық маңыздылығын ескере отырып, оларды кешенді әрі ұтымды пайдалану. Ортақ күш-жігеріміздің арқасында елдеріміз үшін маңызды саналатын бірегей су айдынының жағдайын сапалы түрде жақсарта аламыз деп үміттенемін», деп атап өтті О.Бектенов.
Қабылданып жатқан шараларға қарамастан, Арал теңізі бассейніндегі су ресурстарының, оның ішінде климаттың өзгеруіне байланысты өсіп келе жатқан тапшылығын ескере отырып, ХАҚҚ алдында мүдделі мемлекеттердің шоғырлануын күшейту міндеті тұр.
Олжас Бектенов өңірлік ынтымақтастық институтының маңызды рөліне тоқталып, ХАҚҚ мүше мемлекеттері басшылары еліміздің төрағалық ету кезеңінде қордың алдына қойған басым міндеттерін атап өтті.
Барлық тараптың мүддесін ескере отырып, Орталық Азиядағы су-энергетикалық ынтымақтастықтың кешенді және өзара тиімді тетігін одан әрі пысықтау қажеттігі атап өтілді. Атап айтқанда, жаңа цифрлық технологияларды енгізу, жерді қашықтан зондтаудың спутниктік деректерін пайдалану – ынтымақтастықты нығайтуға және су ресурстарының едәуір көлемін үнемдеуге мүмкіндік береді.
Бұған қоса, энергетикалық және ирригациялық үдерістерді реттеудің тиімділігін арттыру мақсатында өңір елдерінің Арал теңізі бассейнінде су ресурстарын есепке алудың, мониторинг жүргізудің, басқарудың және бөлудің бірыңғай автоматтандырылған жүйесін әзірлеу әрі енгізу жөніндегі жұмыс жанданады. Бұл шаралар мемлекеттердің қажеттілігін жабудағы тепе-теңдікке қол жеткізуге және күзгі-қысқы кезеңде электр энергиясының, жазғы кезеңде суармалы судың тапшылығына жол бермеуге бағытталған.
Биыл Арал теңізінің құрғаған табанына 275 мың гектар сексеуіл егіледі. 2025 жылдың соңына дейін бұл аумақ 1,1 млн гектарды құрайды. Аталған міндетті Мемлекет басшысы 2021 жылы Арал өңірінің экологиялық жағдайын жақсарту мақсатында қойған еді.
Кездесу барысында Тәжікстан Премьер-министрінің орынбасары Зиёзода Сулаймон, Түрікменстан Министрлер кабинеті төрағасының орынбасары Тангрыгули Атахаллыев, Өзбекстан Президентінің кеңесшісі Шухрат Ганиев ұсыныстарын айтты.
Талқылау қорытындысы бойынша Олжас Бектенов өңірдің экожүйесін жақсарту жөніндегі жалпы іске қосқан үлесі үшін делегация басшыларына алғысын білдіріп, Қазақстан Үкіметінің бірлескен жоспарларды іске асыру үшін сындарлы диалогке мүдделі екенін атап өтті.
Сондай-ақ Астанада өткен Халықаралық Аралды құтқару қоры басқармасының бірінші отырысында Атқару комитетінің жұмыс жоспары бекітілді. Жоспар құрылтайшы мемлекеттердің басшылары мен ХАҚҚ президентінің тапсырмаларын іске асыруды, Қордың ұйымдық құрылымы мен шарттық-құқықтық базасын жетілдіруді, халықаралық ынтымақтастықты нығайту мен кеңейтуді, ХАҚҚ атқару комитетінің құрылымдық бөлімшелерінің жұмысын үйлестіруді, табиғи ресурстарды қорғау жөніндегі ақпараттық, талдамалық және үгіт-насихат жұмыстарын, өңірлік және халықаралық іс-шараларды ұйымдастыруды, өткізуді және оларға қатысуды қамтиды.
