– Серік Рахметоллаұлы ауқымды форумның басты мақсаты туралы айтсаңыз?
– Мемлекет басшысы ауыл шаруашылығына айрықша назар аударып келеді. Үнемі қолдап отырады. Сондықтан форумға артар үміт орасан. Салаға деген елдік көзқарас бізді де жігерлендіреді. Басқаны айтпағанда, тек көктемгі егін мен күзгі жиын-терім жұмысын қаржыландырудың үш есе – 140 млрд-тан 570 млрд теңгеге дейін артуы соның айғағы. Десек те, шешімі кезек күттірмейтін күрмеулі мәселелер әлі де жоқ емес. Мемлекет ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерге субсидия бойынша 250 млрд теңгеден астам қарыз. Өнімдерді экспорттау мәселесі де бар. Форумның басты мақсаты – саладағы қордаланған түйткілдердің шешімін табу. Қарапайым ауыл шаруасының күткен жаңалығы да осы деп ойлаймын.
– Президент VIII сайланған Парламенттің бірінші сессиясының ашылуында «Ауыл шаруашылығы саласындағы реформаларға сапалы заңдар қажет. Бұл жұмысқа Мәжілістен орын алған «Ауыл» партиясы өз үлесін қосады деп сенемін» деген еді. Партия сол үдеден шыға алды ма?
– Әрине, ол үдеден шыға алдық. Партия саладағы бірқатар іргелі бастаманы алға шығарып, көп мәселенің тиімді шешім табуына мұрындық болып жүр. Мәжілістегі «Ауыл» партиясы фракциясының депутаттары жүйелі шаралар қабылдау үшін «ҚР-ның кейбір заңнамалық актілеріне дақылдардың өнімділігін арттыру және әртараптандыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы», «ҚР-ның кейбір заңнамалық актілеріне топырақ құнарлылығын сақтау және жақсарту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы», «ҚР-ның кейбір заңнамалық актілеріне ауыл шаруашылығы жерлерін ұтымды пайдалануға бақылауды күшейту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобаларын әзірлеп жатыр. Бұдан бөлек, «Агробанк» құру, «Азық-түлік қауіпсіздігі» туралы заң жобасын әзірлеп, жауапты мекемелерге тапсырдық. Үнемі ауыл шаруашылығы мәселелері бойынша депутаттық сауалдар жолдап
отырамыз.
– Қазір аграрлық салада шешімін таппай жүрген қандай елдік мәселе бар?
– Аграрлық салада шешімін таппай тұрған елдік мәселе көп. Оның біршамасы қаржыландыру мәселесі дұрыс жолға қойылғанда ғана шешіледі. Отандық ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері үшін ең өзекті мәселе – жеңілдетілген қаржыландыру мен субсидияға қол жеткізу. Шағын шаруашылықтар несие үлестіретін ұйымдардың қызметіне жиі шағым айтады. «Аграрлық несие корпорациясы», «ҚазАгроҚаржы», тағы сол сияқты квазимемлекеттік қаржы институттары арқылы берілетін кредиттің үстемеақысы жоғары. Олар толыққанды банк болмағандықтан, қосымша кіріс көзін аша алмайды. Сондықтан шығынын шаруаға берген кредиттің үстемеақысына қосады. Ал жеке банктер аграрлық саланы қаржыландырғысы келмейді. Себебі аграрлық салаға қаржы құюдың тәуекелі тым жоғары деп санайды. Бірақ аудандарда филиалын ашып, фермерлердің есепшотын жүргізіп, комиссиялық пайда табудан, депозит жинаудан қашпайды.
Мамандардың айтуынша, қазір фермерлер несие алу үшін қыруар құжат жинауға мәжбүр. Осы ретте «Ауыл» партиясы шаруалардың қаржылық проблемасын бір орталықта шешетін «Агробанк» құруды ұсынды. Аталған банк құрылса, ауыл кәсіпкерлерінің бәрі сол жерде есепшотын ашып, жұмыс істейді. Сол шоттардағы ақша айналымын көріп отырған банк оларға сеніммен қарап, кепілдік бойынша талаптарын жеңілдетіп, несие бере алады.
Халықаралық тəжірибеге зер салсақ, Беларусьте «Белагропромбанк», Қытайда «Agrocultura Bank of China», Өзбекстанда «Агробанк», Ресейде «Россельхозбанк», Францияда «Credit Agricoi», басқа елдерде де аграрлық банктер бар. Еліміз аграрлық державаға айналуы үшін ең алдымен өзінің дербес аграрлық банкін құруға тиіс. Біз мәселені шешу жолын осылай қарастырып отырмыз. Әзірге «Агробанк» тақырыбы әртүрлі деңгейде талқыланып жатыр. Бұл мәселеде партия өз ұстанымына сенімді.
– Билік партияның ауыл шаруашылығы саласына қатысты ұсыныс-пікірлерін ескеріп жүр ме?
– Әрине, Үкімет Мәжілістегі «Ауыл» партиясы фракциясының ұсыныс-пікірлерін үнемі ескереді. Бүгінде Парламент пен Үкімет арасындағы қарым-қатынас ұлғайған. Бірлесіп жұмыс істейміз деуге болады. Мысалы, биыл еліміз рекордтық көлемде астық жинады. Енді соны экспорттау мәселесі тұр. Біздің фракция алдағы аптада осы мәселе бойынша Үкіметке ұсыныстар енгізіп, шешу жолдарын талқылайды.
– Президент тапсырмасына қарай Үкімет бірер жылда агроөнеркәсіптегі өңделген өнім үлесін 70 пайызға жеткізуге тиіс. Бұл талаптың орындалуына қаншалықты илануға болады?
– Мәселе күрделі. Отандық тауар өндірушілерінің сөзінше, көрші Ресей елінің өндірушілері, әсіресе сүт, астық, құс өнімдері нарығында демпинг жасап жатыр. Оған басқа да жақын және алыс шетелдерден импортталатын азық-түлік өнімдерін қосыңыз. Яғни өзімізді агроөнеркәсіптегі өңделген өніммен толық қамтамасыз ете алмай отырмыз. Оны дүкен сөрелерінен көруге болады. Бұл жоғарыда айтылған қаржыландыру мәселесіне байланысты. Агроөнеркәсіптегі өңделген өнім үлесін 70%-ға жеткізу үшін «Ауыл аманаты» тәрізді мемлекеттік бағдарламалар арқылы бәріміз атсалысуымыз керек.
– Биыл астық тәуір жиналды. Соны ұзақ мерзімге сақтай алатын қоймалар бар ма? Өнімді қайта өңдеу мен экспорттау жұмысы қалай жүріп жатыр? Біздегі өнім сапасы қаншалықты халықаралық талаптарға сай және бәсекеге қабілетті?
– Статистика бойынша, 30 млн тонна астық сыятын қойма бар. Бірақ ол қағаз жүзінде ғана сияқты. Себебі биыл жиналған астықтың бір бөлігі әлі далада жатыр. Еліміз астық пен ұн сатудан әлемдік ондыққа кіреді. Астық өте сапалы. Бәсекеге қабілеті де жоғары. Дегенмен аграрлық салада мемлекет көмегімен шешілуі керек көп мәселе бар. Мысалы, жаңа жабдықтар қымбат. Қолданыстағы құрылғылардың басым бөлігі, атап айтқанда, элеваторлардың 50%-дан астамы тозған. КСРО кезінен қалған элеваторлар әлі де пайдаланылып жүр. Сондықтан астықты өңдей алмаймыз. Сөйтіп, бидайды өңделмеген күйінде сатуға мәжбүрміз. Егер өңдеуден өткізсек, бағасы жоғарылап, жақсы табыс табуға болар еді. Бұл астық немесе ұн сатудан 5-6 есе тиімді. Партияның Мәжілістегі фракциясы осы жағдай туралы дабыл қағып, бірнеше рет депутаттық сауал жолдады.
Мемлекеттің маңызды міндетінің бірі – терең өңдеу стратегиясын ілгерілету, дамыту, ауыл шаруашылығы өнімін қайта өңдейтін комбинаттың жұмыс істеуі үшін мүмкіндік жасау. Тағы бір күрделі мәселе – геосаяси шиеленістің бізге тиіп отырған салқыны. Соның салдарынан астық экспорттауда бұрын-соңды болмаған күрделі кедергілерге тап болдық. Мұны шұғыл шешуіміз керек.
– Ауқымды форум қандай мәселелерді тиянақтап, оны шешу жолдарын қалай көрсетіп бере алады деп ойлайсыз?
– Бұл жолғы ауыл шаруашылығы форумында аграрлық салаға қатысты бұған дейін айтылған мәселелердің орындалу барысына барлау жасалып, бүгінгі жағдайға қарай тағы бір пысықталады деп ойлаймын. Мемлекет басшысының 2021 жылдың 18 тамызындағы Жарлығымен елімізде жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытудың 2025 жылға дейінгі тұжырымдамасы бекітілген болатын. 2022 жылғы Жолдауында «Билікті орталықсыздандыру, жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің нығая түсуі – өңірлерді дамыту, масылдық көңіл күйді төмендету, еліміздегі демократиялық өзгерістерді орнықтыру үшін жаңа мүмкіндіктерге жол ашады», деп жергілікті әкімдіктерге сенім білдірді. Енді жергілікті атқарушы билік өзі басқаратын өңірдегі ауыл шаруашылығына қатысты күрмеуі қиын мәселе бойынша батыл қадам жасап, тыңнан түрен салуға тиіс. Өйткені саладағы қызметкерлер мәселесінің шешілуі, олардың еңбегінің лайықты бағалануы – үлкен мәселе.
Жалпы, менің пайымдауымша, өткелі тұрған агрофорумның басты ұстанымы – Президент сеніміне селкеу түсірмеу, ел үмітін ақтау, сапа мен бәсекені жаңашылдықпен дамыту. Біз соңғы кезеңде еңбек адамын естен де, есептен де шығарып тастағандай болдық. Мемлекет басшысы сол кеткен кемшіліктің орнын толтырып, еңбек адамы мәртебесіне ерекше мән беріп жүр. Мәселен, биыл 27 млн тонна астық жиналды. Рекордтық көрсеткіштің артында қырдағы қарапайым шаруа мен саладағы барлық қызметкердің маңдай тері, табан ақысы тұр. Келер жылды «Жұмысшы мамандықтарының жылы» деп жариялауы соның дәлелі болса керек. Таңның атысы, күннің батысы, шілденің шіліңгір ыстығы мен ақпанның ақырған аязына қарамастан сайын дала төсінде егіншілікпен айналысып, төскейде төрт түлігін өргізіп жүрген ауыл шаруашылығы саласының еңбеккерлері қандай марапатқа да лайық деп білеміз.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен –
Нұрбай ЖОЛШЫБАЙҰЛЫ,
«Egemen Qazaqstan»
