Жағдай жақсара түсті
Елімізде жыл сайын зейнетақыны көтеруге әрекет жасалады. Биыл да ол үрдістен танған жоқ. Primeminister.kz сайтының мәліметінше, базалық зейнетақы 7%-ға, ынтымақты зейнетақы 9%-ға индекстелді. Нәтижесінде, 2,4 млн зейнеткердің, оның ішінде БЖЗҚ жинақтау қорынан зейнетақы алатын 459,3 мың зейнеткердің зейнетақысы көбейді. Орташа зейнетақы көлемі 165 мың теңгеден асты. Бұған қоса, базалық зейнетақыны кезең-кезеңімен көбейту жұмыстары әлі де жалғасып жатыр. Ал 2028 жылға қарай жұмыс беруші төлейтін міндетті зейнетақы жарнасы 5%-ға ұлғаймақ. Биылғы 1 қаңтардан бастап ең төменгі жалақы 85 мың теңгеге артты. Бұл тізбекте 1,8 млн адам, оның ішінде бюджет қызметкерлері бар. 600 мың азаматтық қызметшілердің жекелеген санаттарының жалақысын кезең-кезеңімен 20%-ға арттыру жалғасып жатыр.
Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес жұмыспен қамтуға жәрдемдесу, әлеуметтік қорғау шаралары жүзеге асырылып жатыр, табысы күнкөріс деңгейінен төмен адамдар саны азайып келеді. Цифрлық отбасы картасы арқылы 843 мыңнан аса адамға мемлекеттік қызметтер көрсетілді. 845 мыңнан астам адам жұмыспен қамтылды, оның 401 мыңнан астамы – жастар. 9 мыңға жуық азамат, оның ішінде мүгедектігі бар жандар және ерекше қажеттілігі бар балалы ата-аналар бизнес-идеясын жүзеге асыруға грант алды.
Мемлекеттік инвестициялар тиімділігін арттыру және сапалы жоспарлауға Жобалардың инновациялық навигаторы әзірленді. Бұл жүйе кадрларға қажеттілікті болжап, талдау жасайды, сондай-ақ жобаларды үйлестіруге, сапасын бақылауға, тиімділігіне мониторинг жасауға мүмкіндік береді. Платформа арқылы жалпы құны 33 трлн теңге болатын 755 инвестициялық жоба қадағаланып отыр. Бұл жобалар аясында 150 мыңға дейін жұмыс орнын ашу жоспарланған.
Денсаулық сақтау сатылап дамыды
2024 жылы, әсіресе ауылдық жерлердегі денсаулық сақтау инфрқұрылымын дамыту жұмыстары жалғасын тапты. «Ауылда денсаулық сақтауды жаңғырту» Ұлттық жобасы аясында 655 бастапқы медициналық-санитарлық көмек көрсету жоспарланған. Оған 257 медициналық пункт, 238 фельдшерлік пункт, 160 дәрігерлік амбулатория кіреді. Қазір 251 нысан құрылысы аяқталып, 1 мыңнан астам жұмыс орны ашылған.
Еліміздегі әлеуметтік саясаттың басты міндеттерінің бірі – ана өлімін азайту. 2024 жылғы көрсеткіштер өткен жылмен салыстырғанда 15%-ға жақсарған. Жаңа бағдарламаларды енгізу, оның ішінде клиникалық хаттамаларды қайта қарау, босануға тарифтерді арттыру денсаулық сақтау саласындағы жағдайды айтарлықтай жақсартуға септігін тигізді. Биыл амбулаториялық деңгейде жалпы сомасы 212,8 млрд теңгеге 3,5 млн пациент дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етілді. Амбулаториялық көмекті жақсартуға басымдық бере отырып, дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету жүйесін жетілдіру бойынша жұмыс жүргізіліп жатыр.
Білім берудің бәсі биік
Мемлекет басшысының тапсырмасы аясында «Жайлы мектеп» Ұлттық жобасы белсенді іске асырылып жатыр. Жоба мектеп оқушыларын оқытуға, жағдайды жақсартуға, сондай-ақ мектептерді заманауи технологиялармен жабдықтауға әрі уақыт талаптарына жауап беретін инфрақұрылым дайындап, білім беру сапасын арттыруға бағытталған.
Жобаны іске асыру шеңберінде жаңа мектептердің 40%-дан астамы ауылдық жерлерде салынды. Онда оқу кабинеттері, STEM-зертханалар, роботтехника кабинеттері, хореография, спорт залдары, демалыс аймағы мен нетворкинг залдары бар. Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға да жағдай жасалған. Сыныптарда интерактивті тақталар мен компьютерлер орнатылған. Жалпылама 36 жаңа жайлы мектеп пайдалануға берілді, оның 15-і ауылдық елді мекендерде салынды. Ал 31 желтоқсанға дейін 76 нысан есігін айқара ашпақ.
Оған қоса мектепке дейінгі оқытуды жақсарту жұмыстары жалғасын тапты. Бүгінде елімізде 11,6 мың мектепке дейінгі ұйым жұмыс істейді, онда 988 мыңнан аса бала тәрбиеленіп жатыр. Мектептерде мектепалды даярлықпен 160 мың бала қамтылды. Қазір балаларды біліммен қамту 92,5%-ға жетті, 62,3 мың орындық 547 жаңа балабақша ашылды. Мектепке дейінгі ұйымдарда 4,2 мыңнан астам консультация пункті жұмыс істейді.
Білім беруді цифрландыруға ерекше көңіл бөлінеді, мысалы, ата-аналарға бала күтімі турасында консультациялық көмек көрсететін «Беске дейін үлгер» мобильді қосымшасы іске қосылды. Сондай-ақ мектеп жасына дейінгі балаларды дамытудың жеке картасы цифрлық форматқа аударылды.
Студенттердің шәкіртақысы өсті
Білім беру жүйесіндегі ең маңызды қадамдардың бірі – студенттерге арналған шәкіртақыны көбейту. Мемлекет басшысының тапсырмалары аясында 2020 жылдан бастап елімізде шәкіртақыларды арттыруда дәйекті жұмыстар жүргізіліп жатыр. 2025 жылға қарай олар ЖОО студенттері үшін екі есе, магистранттар мен докторанттар үшін 1,75 есе көбейеді деп жоспарланған. Бакалавриат студенттерінің шәкіртақысы 20%-ға, 47 135 теңгеге дейін, ал педагогикалық және медициналық бағыттағы студенттер үшін 75 600 теңгеге дейін өсті. Интерндердің стипендиясы енді 85 376 теңгені, ал резиденттердің стипендиясы 123 122 теңге болды. Магистранттардың стипендиялары 15%-ға, 107 061 теңгеге дейін, ал докторанттардікі 240 000 теңгеге дейін көбейді.
Халықаралық серіктестік серпіні
Елімізде жоғары білім беруді дамыту әрі жаңғырту, оның ішінде шетелдік университеттермен стратегиялық әріптестік орнату арқылы да жүріп жатыр. 2021 жылы жоғары білім мен ғылымды дамыту тұжырымдамасы қабылданды, ол 2025 жылға дейін елімізде шетелдік жоғары оқу орындарының кемінде 12 филиалын ашуды көздейді. Осы тұжырымдама аясында 12 елдің, соның ішінде Ұлыбритания, Германия, АҚШ, Франция, Оңтүстік Кореяның университеттерімен 23 стратегиялық серіктестік пысықталды. 2024 жылдың қазан айында стратегиялық серіктестер – 67 шетелдік университеттің 120 өкілі қатысқан форум өтті. Осылайша жаңа оқу мен ғылыми әріптестік құру елімізге жаһандық білім беру кеңістігіне кірігуге көмектеспек.
Ғылымды дамытуға ден қойылды
Ғылымды дамыту – өркендеудің маңызды қадамы екені анық. Осы бағытта бәсі биік жобалар бар. Соның бірегейі – жас ғалымдарды қолдауға бағытталған «Жас ғалым» жобасы. 2021 жылдан 2024 жылға дейін гранттық қаржыландыруға 16 конкурс өткізілді. Нәтижесінде жас ғалымдар 2 мыңнан астам ғылыми жобаны жүзеге асырды. Оның ішінде 686 жоба инженерлік білім мен технологияларды академиялық зерделеуді дамытуға бағытталған докторантурадан кейінгі бағдарлама аясында жүзеге асырылып жатыр.
Сондай-ақ «Жас ғалым» бағдарламасы бойынша 2025–2027 жылдарға арналған жаңа конкурс жарияланды, бұл еліміздің ғылыми әлеуетін одан әрі дамытуды қамтамасыз етеді.
Ал ғылыми әзірлемелер мен технологияларды коммерцияландыру – инновациялық экономиканы құрудың маңызды міндеттерінің біріне айналды. Ғылыми-техникалық қызмет нәтижелерін коммерцияландыруда 5 конкурс іске асты. Соның шеңберінде ғылымды қажетсінетін өнімді сатудан түскен кірістерді, қоса қаржыландыру мен салықтық түсімдерді қосқанда 97 млрд теңгеден астам қаражат алынды. Бұл ретте ғылыми зерттеу өнімінің экспорты 571 млн теңгені құрады.
Өнім өркен жайды
Отандық ғылымның маңызды жетістігі – бірегей өнімдерді дамыту. Мысалы, тазартылған селен 2023 жылға дейін бізде өндірілмеген. Селен – фармацевтика, жартылай өткізгіш өнеркәсібі мен металлургия сияқты әртүрлі салаларда қолданылатын маңызды элемент. 2023 жылы «Қазақмыс Прогресс» ЖШС өндірістік қуаты арқылы селенді тазарту мақсатында учаске пайдалануға берілді. Технология сапасы 99,5%-дан асатын жоғары тазалықтағы селен алуға мүмкіндік береді. Бұл аталған жоғары технологиялық салада жаңа перспективалар ашады. Алдағы жылдары қуатын кеңейту, құрамында селені бар материалдарды қайта өңдеудің жаңа әдістерін енгізу жоспарда бар. Бұл елімізде кірістерді ұлғайтуға әрі жаңа жұмыс орындарын ашуға ықпал етеді.
Сонымен қатар елімізде онкологиялық аурулармен күресуге бағытталған жаңа дәрілік препараттар белсенді әзірленіп жатыр. Осындай жобалардың бірі – D-изоаскорбин қышқылы негізінде дәрі-дәрмек жасау. Ол KRAS мутациясы бар қатерлі ісіктерді емдеуге қолданылады. Nazarbayev University қолдаған жоба фармацевтика саласындағы маңызды қадам болды әрі онкологиялық ауруларды емдеуді айтарлықтай жақсарта алады. Биыл жоба одан әрі клиникалық зерттеулер мен емдеу әдістерін әзірлеуге 2,1 млрд теңге құймақ.
