Коллажды жасаған – Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
«Қазақстанда бизнеске несие беру 2008–2009 жылдардағы қаржы дағдарысынан бастап біртіндеп төмендеп келеді. Біздің пікірімізше, кейінгі уақытқа дейін жауапты мемлекеттік органдар бизнесті несиелендірудің төмен деңгейінің себептеріне нақты баға бермеді», дейді сарапшылар.
2008–2009 жылдардағы дағдарыс салдарынан пайда болған проблемалық несиенің бір бөлігі дағдарыс кезінде және одан кейін бірден есептен шығарылды. Алайда бұл проблемалық несиелердің басым бөлігі банктер портфелінде сақталып, 2017–2019 жылдары ғана есептен шығарылды. Қазір банктерге мемлекеттік бағалы қағаздарға ақша салғанды қолай көреді. Экономиканың нақты секторын қаржыландыруға мүдделі емес. Елімізде жұмыс істейтін шетелдік ірі компаниялар өндіріске керек қаржыны онсыз да шетелдік қаржы институттарынан алады.
Қаржыгер Мұрат Темірхановтың айтуынша, 2029 жылға дейінгі Ұлттық даму жоспарында банктердің нақты секторды несиелеуге қатысу дәрежесінің төмендігінің себептері дұрыс анықталған.
«Ұлттық даму жоспарында жағдайды қалай жақсарту керектігі туралы ақылға қонымды жоспарлар бар, ал іс жүзінде керісінше болып отыр. Бізде айтылған ұсыныстардың нарықпен интегарциясына мән беру жағы кемшін түсіп жатыр», дейді Мұрат Темірханов.
Ұлттық банк төрағасы Тимур Сүлейменов журналистермен кездесуде экономиканы несиелендіру мәселесі банк секторының жұмысын реттеумен шешілмейтінін айтқан. Басты назар инфляцияны тежеуге бағытталуға тиіс дейді ол.
«Қаржы секторы осыған дейін мемлекет саясатының жетегінде жүріп, қаржыны бөлумен шектелсе, қазір ол маркетплейстер мен түрлі финтех сервистер есебінен экономикадағы жетекші күшке айналып отыр. Бұл ретте бас банк өз саясатын осыған бейімдеу үшін осы өзгерістердің ауқымын түсінуі керек», дейді Т. Сүлейменов.
«Freedom Holding Corp» компаниясының бас атқарушы директоры Тимур Турловтың пікірінше, қазіргі жағдайдың беталысы Парламенттің, сонымен қатар миноритарлық акционерлер мен директорлар кеңесінің ықпалын күшейтуге қарай бара жатыр. Тап қазір кредиторлар мен депозиторлардың сеніміне ие болу маңызды.
«Қаржы саласының негізгі мәселесі оған қатысушылардың қолайлылық аймағынан шықпай-ақ көп ақша табуымен байланысты. Ештеңеге тиіспеуге де, өзгертпеуге де болады. Бізде бәрі жақсы. Бірақ стратегиялық тұрғыдан бізге қажет ішкі жалпы өнімді екі есе өсіру үшін банктерді жайлылық аймағынан алып шығу керек», дейді Т.Турлов.
Біздің банктердің ұсынып отырған пайыздық мөлшерлемесін экономиканың барлық саласы игере алмайды. Несиенің өзін ақтауы және бизнестің өзіне сенімділігін сезінуі үшін базалық мөлшерлемені төмендету керек. Сарапшы, кәсіпкер Олжас Мамадәлінің айтуынша, бизнес жеткіліксіз қаржыландырылды. Несиелендірудің өсуіне ең алдымен жоғары базалық мөлшерлеме кедергі келтіреді: ол қарыз қаражатын қымбаттатады.
«Банктер несие берген кезде өз портфелін тәуекелдерді әртараптандыратындай және қолайлы кірістілікті қамтамасыз ететіндей етіп қалыптастыруға тырысады. Корпоративтік несиелеу саласындағы мәселенің түбірі – ірі қарыз алушылардың жеңілдікті мемлекеттік қаражат пен кепілдіктерге қол жеткізе алатындығында және екінші деңгейлі банктерді айналып өтіп, мемлекеттік бағдарламалар мен қорлар арқылы несие ала алатындығында. Шағын және орта бизнеске несие беру – банктер үшін үлкен қауіп. Ірі бизнеспен салыстырғанда ШОБ-тың төлем қабiлеті төмен. Кепіл қою мүмкiндiгi жоқ. Тұтынушылық несие банктер үшін ішін табысты сегмент болып қала береді. Банктердің өзара бәсекеге түсетін, жаңа өнімдерді ұсынатын, ең көп табыс табуға мүмкіндік беретін ортасы да осы. ШОБ-ты несиелеудің қалтарыста қалатын себебін де осыдан іздеу керек», дейді О.Мамадәлі.
Базалық мөлшерлемені төмендету бизнеске тиімді. Бірақ оның экономикаға әсері Ұлттық банк пен Үкіметте аз зерттелген тақырып.
«Үкімет пен Ұлттық банк базалық мөлшерлемені төмендету үшін бағаны еркіне жібермеуге басымдық бере бастады. Бірақ теңгенің долларға шаққандағы бір мезгілде әлсіреуі импортты қымбаттатып, тауардың құнын көтеріп жіберді. Теңгемен есептегенде кірістері өсетін экспорттаушылар табысы өсті. Мұндай жағдайдың соңы теңгенің құнсыздануына алып келетіні сөзсіз. Егер Үкімет теңгенің құнсыздануына мүдделі болса интервенцияға неге барады?», дейді О. Мамадәлі.
Айтуынша, банктердің несиелеу бағдарламаларының пайызы жоғары. Себебі қаражаттың қайтарылмау тәуекелі алдын ала ескерілуі, ол инфляцияны жабуға тиіс.
«Биыл заңды тұлғаларға берген несиенің 87%-ы – қысқа, 13%-ы ұзақмерзімді қарыздар болды. Қысқа несиелер айналым қаражатын толықтыру, бизнесті шамалы кеңейту үшін ғана пайдалы болады. Ал инновациялық кәсіпкерлікті дамыту үшін біздің банктер тұрақты қорландыру мен инфляцияның қазіргі жағдайында қамтамасыз ете алмайтын ұзақ несиелер қажет», дейді О.Мамадәлі.
Ұлттық банк базалық мөлшерлемені төмендетуге және экономиканы несиелендіруді қайта бастауға мүдделі тәрізді. Мөлшерлеменің төмендеуі валюталық сауда-саттық пен несие статистикасының динамикасынан көрінеді. Үкімет пайдаға салық салу арқылы коммерциялық банктердің мемлекеттік облигацияларды сатып алуын шектеп, экономиканы несиелендіруге мәжбүрлегісі келеді.
«Бірақ мұндай тәсіл нәтижесін бермейді. Банктер мемлекеттік қағаздарды сатып алудан түскен шығынды валюталық алыпсатарлықпен алмастыра алады. Несиелік тәуекелдер жоғары күйінде қалып отыр. Экономикалық өсім әлсіз босла, несиелендіруді жандандыруға бағытталған әрекеттер мардымсыз болады», дейді сарапшы.
АЛМАТЫ
