Сарапшылардың пайымынша, саммит өте тиімді өтті. Ұйымның әлемдегі сенім мен тұрақтылықты жақтайтыны анық айтылды. Соның нәтижесінде қабылданған Астана декларациясынан бастап мемлекеттер басшыларының шешімдері мен мәлімдемелеріне дейінгі барлық 25 құжат осыны дәлелдейді. Қазақстан астанасында өткен кездесудің маңызды оқиғасы Беларусьтің ШЫҰ-ға мүше болу рәсімінің аяқталуы болды.
ШЫҰ-ны одан әрі дамытудың негізгі бағыттарын Президент Қасым-Жомарт Тоқаев «ШЫҰ плюс» форматындағы саммитте және отырыста сөйлеген сөзінде мәлім етті. Ол Қазақстан 2023-2024 жылдары ШЫҰ-ға төрағалық еткен ел ретінде сандық, туризм, энергетика және бизнес форумдарды, сондай-ақ ШЫҰ Жастар кеңесінің отырысын қоса алғанда, әртүрлі деңгейдегі 150-ге жуық іс-шара өткізгенін еске салды. Жан-жақты сауда-экономикалық ынтымақтастықты дамыту да маңызды болды.
«Қазақстанның ғылыми әлемі үшін «ШЫҰ елдерінің рухани киелі орындары» жобасын жүзеге асырудың маңызы кем емес, оның аясында Түркістан қаласында «Алтын Орда және оның мұрасы» тақырыбында халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция ұйымдастырылды. Конференция да, жалпы жоба да тарихты, мұраны, өткеннің ортақ парақтарын зерделеуде ғалымдардың тығыз әрі тиімді ынтымақтастығын қамтамасыз етудің маңызды құралы болып табылады», дейді тарих ғылымдарының докторы, профессор Бүркітбай Аяған.
Талқылауға қатысушылардың саны жағынан Астана саммиті бұрын-соңды болмаған оқиға болды. Ол алғаш рет мемлекеттер басшылары кеңесінің отырысы және «ШЫҰ плюс» отырысы форматында өтті.
Отырыстарға ұйымға мүше 10 мемлекет – Үндістан, Иран, Қазақстан, Қытай, Қырғызстан, Пәкістан, Ресей, Тәжікстан, Өзбекстан, Беларусь, сондай-ақ бақылаушы мемлекеттер, диалог бойынша серіктестер, құрметті қонақтар – Моңғолия, Әзербайжан, Катар, БАӘ, Түркия және Түркіменстан қатысты. Саммитке сондай-ақ БҰҰ Бас хатшысы Антониу Гутерриш, АӨСШК, ҰҚШҰ, ЕЭК, ТМД, ЭЫҰ, IOSB жетекшілері қатысты.
Кездесудің басты саяси құжаты Астана декларациясы болды. Онда ШЫҰ-ның өзекті халықаралық және өңірлік мәселелер бойынша ұстанымы баяндалады, ұйымның өткен кезеңдегі қызметі қорытындыланады және оны дамытудың одан әрі бағдарлары айқындалады.
Құжат ұйымның халықаралық және аймақтық даму проблемаларын шешудегі қарама-қайшылықты көзқарастарды болдырмайтын бағытқа бейілділігін растайды. ШЫҰ халықаралық қауіпсіздік саласындағы саяси және дипломатиялық шараларға баламаның жоқтығына назар аудара отырып, әділетті бейбітшілік формуласын ұжымдық іздеу процесін бастауды ұсынады.
Астана саммиті де ұйымды реформалаудың жаңа бетін ашты. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев өз сөзінде «зұлымдықтың үш күшімен» – терроризммен, сепаратизммен және экстремизммен, есірткі құралдарының, психотроптық заттар мен прекурсорлардың заңсыз айналымымен бірлесіп күресудің маңыздылығына ерекше назар аударды. ШЫҰ алдында жаһандық экономикалық жобаларды жүзеге асыруда үлкен міндеттер тұр. Осыған байланысты ұйымның жобалық қызметін қаржылық қамтамасыз ету тетіктері туралы шешім қабылданды.
«Зерттеуші ретінде 18-19 ғасырлар Еуропаның ірі елдерінің абсолютті үстемдік ету кезеңі болғанын ерекше атап өткім келеді. Бұл «супер державалар» әлемнің тағдырын шешіп қана қоймай, сонымен қатар жаңа технологиялардың негізгі жеткізушілері болды. Бірақ заман өзгеріп жатыр. Ал бүгінде «билік орталығы» белсенді дамып келе жатқан шығыс аймақтарға сенімді түрде ауысып жатыр. Ал ШЫҰ мұның айқын дәлелі. Бүгінде мұнда орасан зор демографиялық әлеует жинақталып, жаңа технологиялық хабтар пайда болып, бірегей өсу нүктелері қалыптасып жатыр», деп атап өтті Б.Аяған.
Қазақстанның ШЫҰ-дағы негізгі ойыншылардың біріне айналуға толық мүмкіндігі бар. ХХІ ғасыр жаңа талаптар қойып, жаңа міндеттер туғызуда, ал ШЫҰ сияқты ұйымдар осы өзгермелі жағдайларда тиімді экономикалық және саяси қарым-қатынастарды сенімді түрде дамытып отыр.
Бәлкім, бүгінде ШЫҰ-ның қатысуынсыз әлемдік саясаттың маңызды мәселелерінің ешқайсысын шешу мүмкін емес. Қазақстанның өңірлік держава ретіндегі міндеті – құрылымның әлеуетін нығайтуға және іске асыруға, осы бірлестіктің практикалық тиімділігін арттыруға үлес қосу.
