Санат ютуб өрісінде қай бағытта контент түсірген өтімді дегенді көп шиырлап, саралайды. Осы саланы зерттей келе, шеттегі тарыдай шашыраған қазақтардың өмірін шынайы көрсетіп, көрерменге тұшымды дүние ұсынуға кіріседі. Санат ең алғаш Моңғолия еліндегі қазақтардың тыныс-тіршілігін таспалап қайтады. Алғашқы, тіпті бертінге дейінгі сапарларының барлық шығыны өзінің мойнында. Ешкім қолдау-көмек, демеушілік жасалмаған.
Моңғолияға екінші рет, отбасымен барған сапарындағы жол азабын тарттырған оқиға да естен кетпейді. Жыл бойы жинаған қаражатын бір сапарда сарқа жұмсап келсе, ол қалай ұмытылсын?
«Жеті айлық нәрестемізді алып келіншегім үшеуміз жеке көлікпен Моңғолияға сапарға шықтық. Павлодар облысы арқылы Ресейдің шекарасына жақындағанда көліктің дөңгелегі бір емес үш мәрте жарылды. Бірақ «шешінген судан тайынбас» деген тәуекелмен, жарылған дөңгелекті жамап алып сапарымызды жалғастырдық.
5 мыңнан аса шақырым жол өндіріп барғанымызда көлік бұзылып, «жығылғанға жұдырық» болды. Әуре-сарсаңмен елге әкеліп жөндеттім. Айтайын дегенім, бір жыл бойы жинаған қаражатым осы сапардағы келеңсіздікке жұмсалды», деді жиһанкез.
Санаттан Ауғанстан сапарындағы қиындық пен кедергі жайында сұрадық. Экранның бергі бетіндегі көрермен үшін бәрі де баяны толысқан көркем дүние болып көрінетіні анық. Ал сол жарты сағатқа сыйғызған салмақты контентті түсірудің сыртында орасан еңбек, жанкештілік тұр. Дүниенің дидарынан маза қашып, тыныштығы шытынап, шаңырағы шайқалып тұрған елге баруға не себеп болғандығын білгіміз келді.
«Жалғыз жолаушы» арнасының көрермендері әлемнің әр қиырында бар. Бірде «Ауғанстанда тұратын қандасың едім» деп бір азамат хабарласты. Таныса, білісе келе өзін Асадул деп таныстырған бейтаныс кісі мені қонаққа шақырды. Қауіпсіздікке, басқа да мәселеге өзім кепіл боламын деген соң жолға жиналдым. Визамды алып Өзбекстан арқылы Тәжікстанға жетіп, Ауғанстан шекарасына өттім. Кедендік өткізу бекеті қу медиен далада, айналасында ештеңе жоқ екен. Қарсы аламын деген Асадул қандасымыз да көрінбейді. Ауған шекарашылары пуштун тілінде сөйлейді, мен түсінбеймін, ағылшынша айтқанымды олар да ұқпай, біраз әурелендік. Мазари Шарифте тұратын Асадулды сағаттап күттім – жоқ. Бір кезде алыстан құлағыма таныс сөздер талып естіле бастады. Қазақтар сияқты! Құлағымды түрем, иә қазақтар дабырлап сөйлеп жатыр. Құстай ұшып кеденге келсем, расымен де қазақтар жүр. Ауғанстанда тұратын қандастарға қонаққа келген туыстарын күтіп алып жатыр екен. Жергілікті Сардар есімді тұрғын мені де келген туыстармен бірге ертіп үйіне қонақ етті. Атажұрттан қазақтар келсе ерекше қуанатынын аңғардым. Қарсы болғаныма қоймай қорасындағы азын-аулақ қойының бірін сойып, үйме табақ ет асып, құрмет көрсетті. Ертеңіне такси шақырып, Кабулға аттандырды. Өзінің телефонын беріп қандайда бір келеңсіздік туындаса, хабарлас деді. Бағлан ауылынан ел астанасына жеттім де, көшені аралап камерама түсіріп жүрген едім. Бір кезде ізімнен қалмай еріп жүрген адам жеңімнен тартып тоқтатты да, қалтарыстау тұсқа сүйрелей жөнелді. Мен ағылшынша, ол өз ана тілінде сөйлейді. Өзімнің турист екенімді, журналистік қызмет атқаратынымды айтып, паспортымды көрсеттім. «Соңымнан ер» дегенді ишарамен ұқтырып, өзі жол бастап намазханаға келдік. Ішінде таспиқ тартқан қалың ер адам жүр. Өзара дабырласып сөйлесті де, менің сөмкемді ақтара бастады. Камерамды тартып алды. Төлқұжатыма үңіліп, бірнеше елге сапарға барғанымды көрсетіп «сен тыңшысың» дегендей, қатер төндіруге көшті. «Журналиспін, турист едім» дегенге сенбей тұр. Бір кезде телефонымды ашқызып фото, бейнежазбаларды тексере бастады. Жоғары оқу орнын тәмамдаған соң, әскери міндетімді атқарып жүргенде түскен фотолар бар еді. Соны көргенде көздері шарадай болды. «Күдігіміз алдамапты» дегендей жанып түсті. Қысым күшейіп бара жатқан соң, Сардарға телефон шалдым. Ол қолына таспиқ ұстағандар болса, қауіпсіздік қызметі комитетінің мамандары деді. Телефонмен сөйлескен соң әлгілер жуаси бастады. Сардар бір кісіні жіберді, ұлты өзбек екен, сол адам қысылтаяңнан шығарды. Көшеде баласына дейін қару сүйреп жүрген елдегі есте қаларлық оқиғаның бірі – «осы», деді Санат Ілиясұлы.
«Байқағаным, қай елге барсам да қандас бауырларымыз, ағайындарымыз құшақ жая қарсы алып, құрмет көрсетеді. Тағы бір қуанарлығы, қазақтардың тұрмысы жергілікті халықтың жағдайымен салыстырғанда тым жақсы, бақуатты ғұмыр кешеді», дейді жиһанкез.
Моңғолияға барған сапарында Баян Өлгейдің шөлейтті аумағын көкорай оазиске айналдырып, моңғол халқы жеміс біткеннің патшасы деп әспеттейтін шырғанақ өсірумен шаруасын дөңгелетіп отырған қазақ отбасы туралы баяндайды. Кәсіпкер қазақтың қаншама жанды жұмыспен қамтамасыз етіп отырғанын сөз етеді. Моңғолия билігі жыл сайын үздік 9 кәсіпкерді марапаттайды. Міне, сол 9 кәсіпкердің бірі, қазақ ұлтынан алғаш болып сол сыйлықты алған Қожаберген батырдың ұрпағы, кәсіпкер, Ұланбатыр қаласының тұрғыны Нұрбектің берекелі кәсібі туралы баяндайды.
Жалғыз жолаушы бұдан өзге Пәкістанда бақуатты ғұмыр кешіп кәсіп ашқан қазақтарды, Балиде де бал жалап отырған қандастарымызды, Сингапурде сақа күн кешіп келе жатқан қазақтардың тіршілігін таспалап келді. Қоғамның беталысына беріле қоймай, қазақи қалыбын сақтап, адами парасаттылығын жоғалтпай келе жатқан Таиландтағы ағайындардың да жағдайы жақсы екенін көрді. Араб елдерінде кәсібін дөңгелетіп отырған азаматтарымыздың абыройлы екенін бағамдап қайтқаны бар.
Кезінде Алтайдан ауған зарлы көш Тибеттің таңдайыңды тілім-тілім етер шөлін басып, Гималай тауының қарлы асуынан құрым киізді төсеніш ете отырып, Үндістанның Кашмир аймағына жеткені белгілі. Санат «сайынан сайғақ құрлы пана таппаған» жандардың табаны тілім-тілім болып Түркияға жеткен қазақтардың қазіргі ұрпағын іздейді. Ғаламтордың қолат-қолатын ақтарып отырып, ағылшын журналисінің Гималай асқан қазақтар туралы мақаласын оқиды, «бірнеше қазақтың топтаса түскен фотосымен шыққан мақала). Сәйкестікті қарасаңшы, жиһанкез журналист Кашмирде қалып қойған қазақтардың бүгінгі болмысына үңілу мақсатымен барғанымен, шиеленісті жағдайға байланысты ол өңірді аралауға рұқсат етпейді.
Одан кейін Түркияға барған сапарында Омар тәйжі ұрпағының шаңырағында қонақта болады. Сонда Түркия қазағының төрінде ілулі тұрған сурет көзіне оттай басылады. Ағылшын журналисінің «The Times» газетіне жариялаған мақаласындағы фото. Көктен шарлап іздегені жерден табылады. Міне, қасында сол фотодағы жеткіншек Мансұр қария отыр. Ыстанбұл қаласында тұрады. Түркия қазақтары туралы таспалауға барғанда Санат Мансұр қарияның шаңырағынан Гималай асқанда түйенің қомында төсеніш болған алашаны ұстап көреді. Көненің құнды қазынасы тарихи жәдігерді көзінің қарашығындай сақтап келе жатқан үй иесі алашаның ортасындағы оймақтай тесікті дүрбелең көш кезінде оқ ойып өткен деп еске алады. Жиһанкез журналист Түркия төрінде Мансұр қарияның аузынан талайлы тағдырдың қандай қиындық шегіп, азапты арқалай жүріп жеткенін естиді. Сол көште Пәкістанда қалып қойған қазақтардың, әсіресе Кашмир аймағынан пана тапқан қазақтардың қазіргі ұрпағын іздеуге бел буғанымен, шиеленісті жағдайға байланысты жете алмайды.
Жиһанкез жолаушы келер жылы да сапарын сабақтауға бел буып отыр. Африка елдерінде тұратын қазақтардың да тыныс-тіршілігін таспалап келмек. Батыс көрген бауырлардың өмірімен танысуға АҚШ-қа да аттанбақ.
