Сурет: abai.kz
Бұған Мемлекет басшысы Үкіметтің биылғы 28 қаңтарда болған кеңейтілген отырысында сөйлеген сөзінде келтірген деректер айғақ. Былтыр Президент Әкімшілігіне 50 мыңнан аса өтініш келіп түскен, ал еліміздегі барлық мемлекеттік органға шамамен 4 млн өтініш жолданған. Бір жағынан, бұл жұрттың Президент ұсынған «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасына сенетінін көрсетеді, ал екінші жағынан, азаматтардың өтініштері мемлекеттік органдардың күнделікті жұмысы барысында шешімін таппай жатқанын аңғартады. Осы орайда Қасым-Жомарт Тоқаев: «Әкімдерді тікелей сайлаудың нәтижесінде мемлекеттік қызметшілердің жаңа санаты – сайланатын басшылар пайда болды. Бұл – 2,5 мыңнан аса басшы лауазымындағы қызметкер деген сөз. Олардың арасында бұрын мемлекеттік қызметте жұмыс істемеген азаматтар, соның ішінде жастар көп. Сол себепті сайланған әкімдер мен түрлі деңгейдегі басшыларды кешенді дайындықтан өткізу мәселесі өте өзекті болып тұр. Үкіметке Мемлекеттік қызмет істері агенттігімен бірлесіп, «Әкімдер мектебі» оқыту жобасын іске қосуды тапсырамын», деді.
Биылдан бастап ауылдардың ғана емес, еліміздегі бүкіл ауданның әкімдері жергілікті билік басына сайлау жолымен келетін болғандықтан, аталған жобаның маңызы тіпті арта түспек. Өткен жылы қанатқақты режімде өткізілген 42 аудан мен 3 облыстық маңызы бар қала әкімдерін сайлау нәтижесі осындай ойға жетелейді. Себебі сайлау баламалы негізде болып, бір орынға кемінде екі-үш кандидат таласқан. Бұл үрдіс алдағы уақытта жалғасын тауып, сайлаушылар көңілін тапқан үміткерлер жеңіске жететіні анық. Бірақ олардың бәрі бірдей жұртқа берген уәдесін орындай алатын қайраткер тұлға болатынына ешқандай кепілдік жоқ. Осы ретте Аристотельдің «Демос (халық) та өзінше бір монарх болғысы келеді. Сондықтан да олардың алдында жарамсақтар құрметке ие болады. Өйткені демагог – халыққа жарамсақтанушы емес пе?» деген сөзі ойға оралады. Ұлы ойшылдың көрегендігін қазір Еуропаның кейбір елдеріндегі сайлауларда популист саясаткерлер жеңіске жетіп жатқаны айғақтайды. Осындай келеңсіз құбылыс еліміздегі ауыл әкімдерінің сайлауы барысында пайда болғаны да белгілі.
«Ауыл әкімдерін сайлау науқаны басталғаннан кейін көп ұзамай, Сенатта қызмет істеп жүрген кезімде осы жаңашылдықтың шынайы нәтижелерін нақты білу үшін жеке көлігіммен Қарағанды облысының Ұлытау және Жаңаарқа аудандарына барып, жаңадан сайланған ауыл әкімдерімен кездесулер өткіздім. Олардың алдағы уақытта нендей шаруалармен айналысатынын сұрадым. Көбі өз округтеріне қарайтын елді мекендерді ауызсумен қамтамасыз ету, жолдарды жөндеу, көшелерді жарықтандыру сияқты мәселелерді көтеретінін айтты. Кезек жасы қырықтан асқан жігітке келгенде ол: «Біздің ауылдың атын өзгертіп, бір атамыздың есімін бергізуді қолға аламын», деді. «Одан басқа қандай іспен айналыспақсыз?» деген сауалыма жауап бере алмай, үнсіз қалды. Бір ауылдың тағдыры сеніп тапсырылған әкімнің деңгейі осындай болып шықты. Мұндай кездейсоқ адамдардың ауыл әкімі болып сайланып кетуінің себебін сұрастырғанымда, аумақтық сайлау комиссияларының басшылары кей жерлерде әлі күнге ата-атаға бөлінушілік барын айтты. Соның кесірінен кейде қолынан іс келетін азаматтардың жолы болмай, аталастарының саны көп шалғай біреулер жеңіске жетіп жатады екен», деген еді бізбен сұхбатында Орталық сайлау комиссиясының төрағасы Нұрлан Әбдіров.
Әділін айту керек, ауыл әкімдерін сайлауда оң мысалдар да аз емес. Мәселен, Атырау облысындағы әйгілі Сарайшық ауылының белсенділері бұрынғы ауыл әкімнің жұмысына көңілі толмағандықтан, оның орнына сайлайтын адамды өздері іздепті. Ауылда сенім артатындай кадр көрмеген соң аудан әкімінен лайықты кандидатураны тауып беруді өтінген. Ол ауданның Кәсіпкерлік бөлімінің басшысы болып істеп жүрген Жексенбай Пазыловтың кандидатурасын ұсынған. Бұған Сарайшықтың жігіттері намыстанып, өз орталарынан үш үміткер шығарған. Баламалы сайлау қорытындысында ауылдың дауыс беру құқығы бар тұрғындарының 74 пайызының дауысын алған Жексенбай жеңіске жеткен.
Түркістан облысының Сайрам ауданындағы Құтарыс ауылының белсенділері мен ақсақалдары да ақылдаса келіп, ауыл әкімінің сайлауына түсуге ауданның Жолаушылар тасымалы және көлік бөлімін басқарып жүрген Мырзахан Керімбековті шақырған. Бұған келіспеген ауыл жігіттері өз араларынан 4 үміткер ұсынған. Бірақ баламалы сайлауда Мырзахан сайлаушылардың 76,1 пайызының дауысына ие болған. Бұл мысалдар ата мен рудың мүддесін емес, тұтас ауылдың мүддесін көздеген оң үрдіс те қалыптаса бастағанын көрсетеді.
Қоғамда «Ауыл әкімі болу үшін жоғары білімнің қажеті жоқ. Өйткені кей ауылдан жоғары оқу орнын бітірген лайықты маман табу оңай емес» деген пікір де айтылып жүр. Бұл ретте Нұрлан Әбдіров: «Өңірлерде болғанымызда осы мәселеге жұртшылықтың, әсіресе жастардың көзқарасы қандай екеніне арнайы назар аудардық. Олардың 99 пайыздайы ауыл әкімінің міндетті түрде жоғары білімі болуы керек деп санайды. Себебі төртінші бюджет, яғни ауылдық әкімдіктердің бюджеті енгізілгеннен кейін ауыл әкімдерінің қолданыстағы заңнаманы білу қажеттілігі еселеп артты. Оның үстіне заңдардағы өзгерістерді де қалт жібермей, қадағалап отыру қажет. Жоғары білім сол үшін керек. Қазіргі уақытта ауыл әкімдеріне жоғары білімнің өзі де аздық етеді. Сайланған әкімдерді Президент жанындағы Мемлекеттік қызмет академиясының жанындағы арнайы дайындық курсынан өткізу қажет», деген еді.
Шынтуайтында, ауыл мен аудан әкімдері ғана емес, өңірлер мен орталық мемлекеттік органдардың жаңадан тағайындалған бірінші басшылары да алдағы уақытта ашылатын «Әкімдер мектебі» оқыту жобасына қатыстырылса, артық емес. Өйткені олар, негізінен, экономика саласының білікті мамандары болғанымен, кейбіреулерінің саяси білімі жетіспей жататынын көріп жүрміз. Сауал қойған бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдеріне әдеппен жауап берудің орнына, дүрсе қоя беретін жоғары лауазымды шенеуніктер кездесіп қалатыны да – соның айғағы.
Түйіндей айтқанда, Мемлекет басшысының «Әкімдер мектебін» ашу туралы бастамасы – өмірлік қажеттіліктен туындаған шешім. Қалай болғанда да халық сеніміне ие болған әкімдерді және әртүрлі деңгейдегі басшы кадрларды арнайы дайындықтан өткізіп, білімі мен білігін арттырудың қажеттігі сөзсіз.
