Балалар қауіпсіздігі – басты мәселе

Жиында сөз алған Оқу-ағарту вице-министрі Еділ Ос­пан балалардың әл-ауқаты мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету мемлекеттік саясаттың басты бағыттарының бірі еке­нін жеткізді. Оның сөзі­не қарағанда, Мемлекет басшы­сының тапсырмасына сәйкес балалардың құқықтарын қор­ғау жүйесін нығайту бойынша ауқымды заңнамалық, стра­тегиялық іс-шаралар іске асы­рылды. Соның алғаш­­қы­сы – заңнамалық жұмыс­­тар. Атап айтқанда, бала­лар­ға қатысты зорлық-зомбы­лық­тың кез келген нысаны үшін жауапкершілікті қатаң­дататын нормалар енгізілді; баланы қоғамдық көліктен мәжбүрлеп түсіруге ты­йым са­лынып, әкімшілік жауап­кершілік көзделді; құ­­­рылыс компанияларын тере­­­­зе­­лерге құлыптар немесе қауіп­сіздік тетіктерін орна­туға міндеттейтін нормалар енгізілді; балаларды сауда­лаудың алдын алу ша­рала­ры енгізілді. Сондай-ақ Бала құқықтары жөніндегі уәкіл институтының мәрте­бесі нығайтылды – балалар­дың құқықтарын қорғау мә­селелерін тиімді іске асыру үшін еліміздегі әрбір өңірде оның өкілдері тағайындалды. Қамқоршылық және қор­ға­н­шылық органдары маманда­рының штат санының норма­тиві белгіленді – 5 мың балаға бір маманнан кем емес, бұл бір жылда мамандар санын 400-ге жуық бірлікке ұлғайтуға, балалардың құқықтарын қор­ғау деңгейін айтарлықтай арт­тыруға мүмкіндік берді. Тәлім­герлік институты енгізілді, енді жетім балалар табыс­ты әлеуметтену үшін ересек тәлім­герлерді қолдана алады.

«Стратегиялық шаралар­дың екіншісі – қауіп­сіздік жүйелерімен техникалық жарақтандыру. Бүгінде мем­лекеттік балабақшалар, мектептер мен колледждер зама­науи бейнебақылау жүйе­лерімен және бақы­лау құрыл­ғыларымен жабдық­талған. Бұл жұмыс жекеменшік бі­лім беру ұйымдарында да жалғасып жатыр. 2024 жыл­ғы 1 қыркүйектен бастап, бала­лардың түрлі өмірлік жағ­дайда өз әрекеттеріне сені­мін қалыптастыруға бағыт­талған «Жеке қауіпсіздік сабақтары» енгізілді. Үшінші, эмоционалды әл-ауқат. 2022 жылы жәбірлеу (буллинг) ұғымы заңнамалық түрде бе­кітілді. Нәтижесінде, мек­теп­тердегі жәбірлеу әреке­ті үшін әкімшілік жауап­кер­­шілік күшейтілді, білім ор­даларындағы психоло­гиялық қызметтер мен мектепішілік есепке алудың бірыңғай қағи­далары қабылданды, зардап шеккен балаларға шұғыл көмек көрсетуге мүмкіндік беретін ведомствоаралық жедел әрекет ету алгоритмдері енгізілді», деді Е.Оспан.

Вице-министрдің мәлім­деуінше, төртінші шара – психологиялық ахуал. 2023 жылы Балаларды зорлық-зомбылықтан қорғау және олардың құқықтары мен әл-ауқатын қамтамасыз ету бойынша кешенді жос­пар қабылданды. Барлық өңір­де балалар мен ата-аналар­ға кәсіби көмекке қол жет­кізу­ді қамтамасыз ететін Псих­о­логиялық қолдау орталықтары ашылды. Былтыр 250 мыңға жуық адам көмек алды. 24/7 режімінде жұмыс істейтін 111 бірыңғай мемлекеттік байланыс орталығы іске қосылды. Өткен жылдың қорытындысы бойынша балалардан 17 мың қоңырау түсті. 2024 жылдың 1 желтоқсанынан бастап білім беру ұйымдарында оқу­шылардан QR-кодтар арқылы өтініштер қабылдайтын жүйе енгізілді. Бұл жасөспірімдерге жасырын түрде қолдау сұрау­ға мүмкіндік берді. Биылғы ақ­пандағы жағдай бойынша балалардан 25 мың SMS тіркелді.

«Стратегиялық жұмыстың маңызды бағыттардың бесін­шісі жалпыға бірдей ата-ана тәрбиесі болды. Ата-аналардың құқықтық және педагогикалық мәдениетін арттыру мақсатында барлық мектепте ата-аналарды пе­да­гогикалық қолдау орталық­тары құрылды. Ата-аналар үшін 45 мыңнан аса тренинг өткізілді. Алтыншы мәсе­ле – мемлекеттік бақылау. 2024 жылы Балалардың құқық­тарын қорғау комитетінің ба­қылау өкілеттіктері кеңей­тілді, тексеруге жататын объектілердің тізбесі ұлғай­тылды, ескертусіз жоспардан тыс тексерулер тетігі енгізілді. Сонымен қатар балалардың құқықтарын бұзғаны үшін әкімшілік ықпал етудің жаңа шаралары енгізілді. Жетінші шара жетім балалардың құ­қығын қамтамасыз етуге бағыт­талды. Былтыр балалар үй­леріне балама ретінде кәсіби отбасы қабылдау инс­титу­ты енгізілді. Соның нәти­жесін­де балалар үйінде тәр­биеленіп жатқан балалар саны соңғы 10 жылда екі есеге қыс­қар­ды», деді спикер.

Конференцияда баяндама жасаған Балалардың құқықтарын қорғау комите­тінің төрағасы Насымжан Оспанова 6,8 миллион бала­ның (бұл жалпы халықтың үш­тен біріне жуығы) қауiпсiздiгi мен әл-ауқатын қамтамасыз ету мемлекеттiк саясаттың негiзгi басымдықтарының бiрi болып қалатынын айтты. Оның ойынша, балалардың құқықтарын тиімді қорғау отбасының белсенді қаты­суын­сыз мүмкін емес. Өйтке­ні ата-ана міндеттерін тиі­сін­ше орындамауға байланысты әкімшілік құқық бұзушылықтар саны соңғы бес жылда 3,5 есе артқан, былайша айтқанда, 2020 жылғы 5 мың жағдай болса, 2024 жылы 19 мың жағдайға дейін көбейген. Сондай-ақ кәмелетке толма­ған балалардың түнде ере­сек­тердің қарауынсыз тұр­ғын үйден тыс жерде болуы­на байланысты құқық бұзу­шы­лықтар саны 2 есе (2020 жы­лы 65 мыңнан 2024 жылы 112 мыңға дейін) өсті. Бала­лардың түнгі уақытта ойын-сауық орындарында болу фактілерінің саны 3 есеге, яғни 844-тен 2406 жағдайға дейін артты. Бұл деректер ерекше назар аударуды қажет етеді.

«Күн жылығанда балалар­дың терезеден құлауы, суға батуы және басқа да оқиға­лармен байланысты жазата­йым оқи­ғалардың саны көбейіп кетті. Талдау көрсеткендей, 2 жас­тан 5 жасқа дейінгі бала­лардың терезеден құлау жағ­дайлары­ның басым бөлігі, яғни шамамен 80%-ы үйде болады. Балалардың қауіпсіздігін арттыру мақсатында былтыр білім беру, тәлімгерлік, әйелдердің құқықтарын қамтамасыз ету және балалық шақты қор­ғау мәселелері жөніндегі заңна­ма шеңберінде құрылыс кәсіпорындарын терезелерге қауіпсіздік құлыптарын орнатуға, ал талаптардың сақталуын бақылауды жүзеге асыруға міндеттейтін нормалар енгізілді. Бұл талаптар пайдалануға берілетін жаңа ғимараттарға қолданылады. Балаларды қорғаудың тағы бір маңызды аспектісі – олардың цифрлық қауіпсіздігі. 2023 жылдың соңында жүргізілген «Kazakhstan Kids Online» зерттеуінің деректері бойын­ша сауалнамаға қатысқан балалардың төрттен бір бөлігі­нен көбі ата-аналарының олар туралы ақпаратты олардың келісімін сұрамай-ақ хабарламалар, суреттер немесе бейнелер түрінде орналастырғанын атап өтті. Қазір онлайн әлем балалар өмірінде үлкен рөл атқарады. Қоғамда өмірлік жағдайларға тап болған бала­лардың бейнелері мен бейнежазбаларын тарату ерекше қарауды қажет ететінін ескеру маңызды», деді Н.Оспанова.