Еліміздің мұнай өңдеу саласындағы тұңғыш кәсіпорын – Атырау мұнай өңдеу зауытында бірнеше сатылы қайта жаңғырту жобасы сәтті іске асырылып келеді. Алдымен, Жапонияның «Марубени Корпорейшн» компаниясы қайта жаңғырту жобасын іске асырған еді. Бұдан соң аталған зауытта Қытайдың «SІNOPEC Engіneerіng» компаниясы хош иісті көмірсутектер шығаратын кешен құрылысын жүргізуді қолға алды. Осыған орай АтМӨЗ және «Синопек инжиниринг» компаниясы арасында өзара шартқа қол қойылды. Жоба бойынша кешен құрылысына салынатын инвестициялық қаржының көлемі 1 миллиард 40 миллион АҚШ долларын құрады. Бұл Елбасының 2015 жылға дейінгі мерзімде мұнай өңдеу зауыттарын қайта жаңғырту жөніндегі тапсырмасына орай қолға алынған алғашқы жоба болуымен ерекшеленді.
Жобаны іске асыру еліміздегі мұнай-химия өнеркәсібін дамытуға тың серпін береді. Мұны мамандар жоба туралы әңгіме басталғаннан бері айтып келеді. Нақтылай айтқанда, алдымен жылына 133 мың тонна бензол және бір жылда 496 мың тонна параксилол шығаруға қол жеткізеді. Сонымен бірге, осы жоба арқылы АтМӨЗ-де шығарылатын тауарлы бензиндердің сапасын Еуро-4 стандарты деңгейіне жеткізуге болады. Ал экологиялық тұрғыдан айтқанда, жанармай түрлеріндегі бензолдың мөлшері 1 пайыздан, хош иісті көмірсутегілер 35 пайыздан аспайды деп түсіндіреді мамандар. Бензин түрлері мен дизель құрамындағы күкірт мөлшері, қоршаған ортаға зиянды әсері азаяды. Еуро-4 стандартының талабы осындай. Дизель мен авиаотын өндіру де ұлғайтылмақ. Оның ішінде дизель көлемін қосымша сутегі алу есебінен молайтуға мүмкіндік бар екен. Мотор майларының сапасы мұнай өнімдерінің түр-түрін көбейту есебінен жақсартылмақ. Соның ішінде Еуро-2 стандартына сәйкестендірілген Регуляр-92, Премиум-95, Супер-98 маркілі бензиндерінде бензол мен күкірттің мөлшерлі көрсеткіштері бойынша сапа қоры сақталады. Еуро-2,3,4 стандарттарымен шығарылатын қысқы және жазғы дизель отындарында қоспа қолданылмаса да 35 градустық салқында қатпайтындығымен ерекшеленеді. Сол себептен, экологиялық жағынан таза бұл өнімді жеңіл және жүк көліктеріне қолдануға әбден болады. Қазіргі кезде жылына 200 мың тоннаға дейін шығарылатын ТС-1 реактив отыны сутегінен тазартылып, керосинмен араластырылу арқылы тұтынушыға ұсынылмақ. Міне, мұнай өнімдерінің сапасын жақсарту мен қоршаған ортаға зиянын шектеуді аталған жобаның бір артықшылығы деуге болады. Хош иісті көмірсутектер шығаратын кешені АтМӨЗ-дің мұнай өңдеу қуатының молаюына да сеп болмақ. Себебі, 2003-2006 жылдар аралығында жүргізілген қайта жаңғырту жобасының жалғасы болып есептелетін бұл кешен құрылысы Францияның «Axens» лицензиясын иеленген «Paramax BTX» технологиясы бойынша іске асырылды. Жобаға кіретін каталикалық риформинг қондырғысы бензол бөліп шығаруға негізделген. Ал хош иісті көмірсутегін шығаратын кешен құрылысы аясында тұрғызылатын «Eluxyl» қондырғысымен параксилол өнімі алынады. Бұған қоса ксилолдарды изомерлейтін «XyMax» қондырғысы және толуолды трансалкилдеуге қажетті «Trans Plus» қондырғысын салу көзделді. Осы қондырғылар жобаның басты артықшылығын айқындайды. Осындай маңызы бар, әлемдік озық технологиялар қолданылатындығы көзделген АтМӨЗ-дегі хош иісті көмірсутектер шығаратын кешен құрылысы былтырғы жылдың аяғында іске қосылған еді. Жақында жаңа кешенде жаңа өнім – бензолдың алғашқы партиясы алынды. –Дәл қазір кешендегі технологиялық үдерістердің көп бөлігі қалыпты режімде тұр. Біз 103 бірлік санды октаны бар жоғары октанды компонент шығаратын боламыз. Бұл бізге АИ-80 бензинінің өндірісін тоқтатып, ел экономикасы үшін, жалпы, тұтынушылар үшін аса қажетті жоғары октанды бензин өндіруге көшуге мүмкіндік берді, –деп мәлім етті зауыттың бас директоры Қайрат Оразбаев. –Бұл жобаны іске асырудағы мақсат – К3 және К4 стандарттарына көшу үшін бензинінің экологиялық тұрғыдан ең зиянды бөлігі – бензолды бөліп алу. Енді міне, сол мақсатымыз орындалып, әлемдік нарықта үлкен сұранысқа ие, сондай-ақ, тәуелсіз Қазақстанның болашақ мұнай-химия кластерінің басты шикізатының біріне айналатын бензолдың алғашқы партиясы алуға қол жеткіздік. Аталған жобаны іске асырған бас мердігер –«Синопек Инжиниринг» компаниясы филиалының директоры Чжэн Фуцян «Біз осы жобаны қолға алғанда алдымызға үлкен мақсат қойдық. Ең бастысы –жобаны мерзімінде сапалы орындау. Бүгін біз сол мақсатымызды орындадық. Бұл қондырғымен Қазақстанда бірінші рет К3 стандартты бензин, бензол, сығылған газ және т.б. өндіруге болады. Енді жақында параксилол өндіру қондырғысын, ал келесі жылдың соңына қарай мұнайды терең өңдеу кешенін (МТӨК) іске қосуды көздеп отырмыз», деген пікірімен бөлісті. Зауыттың бас директоры Қайрат Оразбаевтың айтуынша, бензол әлемдік нарықтағы ең қымбат тұратын өнімнің бірінен саналады. Өйткені, оны пластикалық қоспалар, химиялық талшықтар шығаруға кеңінен қолданылады. Осы кешенде шығарылатын екінші өнім – параксилол-бензолдан да бағалы, қымбат өнім. Аталған зауытта алғашқы партиясы алынған бензолдың құрамы –99,97%, яғни сапасы өте жоғары деуге толық негіз бар. Әзірге бензолды экспортқа шығару көзделіп отыр. Алдымен, әрине, Ресей, Қытай нарығына экспорттау нұсқалары қарастырылуда. Бұдан өзге Еуропа нарығына экспортталуы жоққа шығарылмайды. Себебі, әлемде бензолды шикізат ретінде тұтынатын елдердің қатары көп. Болашақта Атырау облысында мұнай-химия кешені іске қосылғанда мұнда жылына шығарылатын 133 мың тонна бензол ішкі нарықта шикізат ретінде қалдырылмақ екен. – Бұл бес технологиялық қондырғыдан тұратын ең ауқымды кешен, мұнда 270 адамға жаңа жұмыс орны ашылды. Жұмысқа тартылған адамдардың бір бөлігін зауыттың тәжірибелі мамандары құрайды, қалғаны Қытай мен Ресейдегі ірі зауыттарда бірнеше оқу кезеңдерінен, іс-тәжірибеден өткен қызметкерлер. Бәрі де жаңа кешен қондырғыларында жұмыс жасауға әзір, –деді зауыттың бас директоры Қайрат Оразбаев. –Болашақта осы кешенде жоғары октанды 750 мың тонна бензин шығаратын боламыз.
Жолдасбек ШӨПЕҒҰЛ, «Егемен Қазақстан».
Атырау облысы.
